УМК 5В072900 ИГ каз

7Сызбада метрикалық жəне құбырлық бұранда қалай кескінделеді? 8Өлшемдерді қою кезіндегі база ретінде не болады?

9Жұмыс сызбаларына қандай талаптар қойылады?

10 Как построить тени от точки на плоскостях проекций.

11 Өзіндік жəне құлама көлеңкелердің шектеу сызықтарының өзара қандай байланысы бар? Сызбада мысал келтіріңіз.

12 Айналу беті өзінің «шығару шамасы» қабырға жазықтығында белгілі болғанда өзіндік көлеңке шекарасының кез келген нүктесінің шығару шамасы қалай анықталады?

32Жұмыс сызбаларының негізгі жинақтарының маркалары.

33Қабырғалар мен арақабырғалардың сызбалары.

34Баспалдақ сызбалары.

35Бас жоспар сызбалары.

36Ағаш құрылымдардың сызбалары.

37Санитарлық-техникалық жабдықтардың сызбалары.

38Құрылыс сызбаларын орындау реті.

39Құрылыс сызбаларындағы модульдік координация.

40Құрылыс сызбаларындағы шартты кескіндер.

10

1.9 Курстың саясаты мен əрекеттері

«Инженерлік графика» пəні бойынша тапсырмалардың жəне бақылаудың

Тапсырманың барлық түрлерін орындамаған студенттер, емтиханға

бақылауға(емтихан) жіберіледі.

2. Берілетін материалдың мазмұны.

6-кесте

2.1 Пəннің тақырыптық жобасы

11

2.2 Дəріс сабақтарының конспектісі. 1-дəріс. Көріністер, тіліктер, қималар.

Техникалық сызу сызбаларында кең тараған жəне құрылыс, өнеркəсіптің барлық салаларында қолданылатын, өзара перпендикуляр жазықтықтарға проекциялау ережелері МЕСТ 2.305-68 –мен анықталады.

Проекциялау əдісінің ең негізігсі болып, бірінші бұрыш əдісі(Е əдісі) табылады. Мұнда зат өзара перпендикуляр проекциялар жазықтығынына тік бұрышпен проекцияланады, бұл кезде бейнеленетін зат бақылаушы мен сəйкес проециялар жазықтығының арасында орналасады.

12

сызбаны оқу үшін жеткілікті болуы керек. Сызбада – көріністердің шартты аттары жазылмайды, егер бұл көріністер проекциялық байланыста болса, яғни келесідей тəртіпте: жоғарыдан көрініс – басты көріністің астында; сол жақ көрініс – басты көріністің оң жағында; оң жақ көрініс – басты көріністің сол жағында; астыңғы көрініс – басты көріністің үстіңгі жағында; артқы көрініс – сол жақ көріністің оң жағында.

Басты көрініске қатысты жеке кескіндер(көріністер) суретте көрсетілгендей проекциялар жазықтығын бір ғана жазықтыққа . жаядыКөрініс – бақылаушыға бұйым бетінің көрінетін бөлігі қаратылған бейне.

Кескіндердің санын азайту мақсатында, көріністерде бұйым бетінің

кескіні. Тілікті орындаған кезде, қиюшы жазықтықтың өзінде не жатқанын жəне оның ар жағында не жатқаны кескінделеді(1.4-сурет). Қиюшы жазықтықтың арғы жағындағының барлығын салмауға рұқсат бар, егер ол бұйымның конструкциясын түсіну үшін қажет болмаса (1.5-сурет).

Қима — нəрсені бір немесе бірнеше жазықтықпен ойша қиғаннан шыққан фигура кескіні (1.6-сурет). Қимада тек қиюшы жазықтықта не пайда болады, тек сол ғана көрсетіледі.

Негізгі əдебиет: 4 нег.[40-46 ], 5 нег. [69-101 ]

Қосымша əдебиет: 2 қос.[148-186].

Бақылау сұрақтары:

1.Негізгі көріністерді атаңыз.

2.Тілік дегеніміз не? Тіліктің негізгі түрлерін атаңыз.

3.Қандай бейнелер үшін жартылай көрініс, жартылай тілік біріктіріледі?

4.Қима дегеніміз не? Тілік пен қиманың айырмашылығы қандай?

5.Жергілікті тілік дегеніміз не?

6.Тіліктерді қалай белгілейміз?

13

Дəріс 2. Аксонометриялық проекциялар.

Аксонометрия гректiң аксон (ось) жəне метрео (өлшеу) деген екi сөзiнен құрылады.

бұрмалану коэффициенті деп аталады: u=e´x/ex , v=e´y/ey, w=e´z/ez.

u=v=w – изометрия; u=w – диметрия; u≠v≠w – триметрия;

Тікбұрышты изометрия. Аксонометриялық осьтердің орналасуы2.2- суретте көрсетілген. x, y, z осьтері бойынша бұрмалану коэффициенттері

0.82-ге тең.

14

Оңай болу үшін изометриялық проекцияны əдетте бұрмаланусыз орындайды, яғни бұрмалану коэффициентін 1-ге тең деп алады.

Бұйымның тікбұрышты изометриялық роекциясына мысал2.3- суретте келтірілген. .

Тікбұрышты диметрия. Аксонометриялық осьтердің орналасуы2.4- суретте көрсетілген.

yосі бойынша бұрмалану коэффициенті 0.47-ге тең, ал x жəне z бойынша

-0.94-ке.

Диметриялық проекцияны x жəне z осьтері бойынша бұрмалаусыз, жəне y осі бойынша бұрмалау коэффициентін 0.5-ке тең қылып алады.

Бұйымның диметриялық проекциясына мысал 2.5-суретте келтірілген.

Фронталь изометриялық проекция.

Аксонометриялық осьтердің орналасуы 2.6-суретте көрсетілген.

Фронталь изометриялық проекцияда у осінің бұрышы ретінде 30 жəне 60° қолдануға болады.

Фронталь изометриялық проекцияны х, у, z осьтері бойынша бұрмалаусыз орындайды. Фронталь изометриялық проекцияға мысал 2.7- суретте көрсетіл-ген.

15

Горизонталь изометриялық проекция.

Аксонометриялық осьтердің орналасуы 2.8-суретте көрсетілген. . Горизонталь изометриялық проекцияда у осінің бұрышы ретінде 45 жəне

Фронталь диметриялық проекция. Аксонометриялық осьтердің орналасуы 2.10-суретте келтірілген.

Фронталь диметриялық проекцияда у осінің көлбеулігін 30 жəне 60° етіп алуға болады.

16

Негізгі əдебиет: 1 нег.[208-233 ], 2 нег. [176-200 ]

Қосымша əдебиет: 1 қос.[205-219].

Бақылау сұрақтары:

1.Қандай проекцияларды аксонометриялық деп атаймыз?

2.Аксонометриялық проекциялардың түрлерін атаңыз.

3.Бұрмалану коэффициенті деп нені атаймыз?

4.Аксонометрияның негізгі теоремасы – Польке теоремасын айтыңыз.

5.Тік бұрышты изометрия мен диметрияда ось бағыттары бойынша бұрмалану коэффициенттерін атаңыз.

Дəріс 3. Тетікбөлшектерді біріктіру. Ажырайтын жəне ажырамайтын біріктірулер.

Тетікбөлшектерді біріктірулер ажырайтын жəне ажырамайтын болады. Жеке тетікбөлшектерге ешбір ақаусыз бөлшектеуге немесе оларды жинауға

Мысалы, домкрат винттары, білдектердің, пресстердің винттары. Қозғалмайтын біріктірулерге болттардың, фитингтердің жəне тағы да басқа бекіту бұйымдардың көмегімен біріктірулер жатады.

Ажырамайтын біріктірулерде тетікбөлшектер ақаусыз ажыратылмайды. Бұндай біріктірулер пісіру, тойтарып шегелеу, дəнекерлеу, желімдеу, пресстеу арқылы жасалады.

17

Бұранда деп білікте немесе тетікбөлшектің тесігінде жазық контурдың (бұранда профилінің) цилиндрлік (немесе конустық) бет бойымен бұрама қозғалысының нəтижесінде пайда болған бетті айтады. Профильдің бетке қатысты орны өзгеріссіз болады. Бұранда оңқай жəне солақай болады. Егер білік тесікке сағат тілінің жүріс бағытымен бұралатын болса, бұранда оңқай болады. Ал егер білік тесікке сағат тілінің жүріс бағытына қарсы бұралатын болса, бұранда солақай болады. Солақай бұрандаға қарағанда оңқай бұранда көп қолданылады.

Бұранда профилі – тетікбөлшектің осі арқылы өтетін жазықтықпен қиғандағы бұранда қимасының контуры. Профиліне байланысты бұрандалар үшбұрышты, тік төртбұрышты, трапециялық, тіректік жəне дөңгелек болады. Профилі үшбұрышты бұранда көбіне бекітуге арналған тетікбөлшектерде жасалады, сондықтан оны бекіту бұрандасы деп атайды.

Басқа профильді бұрандалар, əсіресе трапециялық жəне тік төртбұрышты бұрандалар, жүріс бұрандаларына жатады.

Бұранда қадамы – пішіннің көршілес аттас бүйір қабырғаларының арасындағы, бұранда осіне параллель бағытта алынған қашықтық.

Бұранда жүрісі – пішіннің ең жақын аттас бүйір қабырғаларының арасындағы қашықтық.

Стандартты бұрандалар.

Метрикалық бұранда. Бұл негізгі бекіту бұрандасы болып табылады(3.1- сурет). Бұранда пішіні тең қабырғалы үшбұрыш болады. Пішін төбелері шеңбер доғалармен дөңгелектенеді. Метрикалық бұранда ірі немесе майда қадамды болады.

18

көрсетілген.

.

3.3-сурет – Құбырларды біріктіру сызбасы:

1 - муфта, 2 - құбыр

3.4-сурет – Жүріс бұрандалары:

а - трапециялық, б – тіректік, в – тіктөртбұрышты

Метрикалық бұранданы сызбада белгілегенде сыртқы диаметрдің алдына М əрпін қояды, мысалы М12 – ірі қадамды бұранда үшін. Майда қадамды бұранданы белгілегенде қадамның өлшемі де көрсетіледі, мысалы М12×1,5.

Негізгі əдебиет: 1 нег.[197-240], 2 нег. [123-150]

Қосымша əдебиет: 1 қос.[319-324].

Бақылау сұрақтары:

1.Метрикалық бұранда сызбада қалай кескінделеді?

2.Құбырлық бұранда сызбада қалай кескінделеді?

3.Ажырайтын біріктірулер дегеніміз не, оған қандай біріктірулер жатады?

4.Ажырамайтын біріктірулер дегеніміз не?

5.Пісірмелі біріктіру дегеніміз не?

19