УМК 5В072900 ИГ каз

-аса қарапайым тетіктерден күрделілеріне көшу;

-көріністерді мүмкіндігінше, олардың арасындағы проекциялық байланысты жəне тетіктің жекелеген элементтерінің арасындағы пропорционалдығын сақтай отырып, үлкейтіп орындау;

-торкөзді қағазды ұтымды пайдалану, яғни барлық сызықтарды – осьтік, контурлық өлшемдік жəне басқаларын мүмкіндігінше қағаздағы тор сызықтар бойынша жүргізу керек.

Жалпы көрініс сызбасы мен техникалық жобаның басқа құжаттарындағы мəліметтер жұмыстық құжаттарды жасаудың негізін құрайды. Жалпы көрініс сызбалары бойынша тетіктердің жұмыс сызбаларын, бұйымдардың (олардың құрамдас бөліктерінің) құрастыру сызбаларын жəне бұйымды жасау процесін қамтамасыз ететін басқа да құжаттарды жасайды.

Құрылымы аса күрделі емес бұйымдар үшін тек жұмыс құжаттамасын орындайды, яғни құрастыру сызбаларын жасайды. Бұл жағдайда тетіктердің жұмыс сызбаларын да құрастыру сызбасы бойынша . жасайдыОқу практикасында жалпы көрініс сызбаларымен емес, құрастыру сызбаларымен

20

атайды. Бұл сызбаларда жөнеуге жататын орындарды бөліп, көрсетеді. Құрастыру сызбаларының тобы бір сызба бойынша бірнеше, негізінде өлшемдерімен ерекшеленетін, құрастыру бірліктерін (бұйымдарды) жасауға мүмкіндік береді (МЕСТ 2.113-75.топтық құрылымдық құжаттарға сəйкес).

Құрастыру сызбасының мазмұны МЕСТ 2.109-75-те анықталған. Құрастыру сызбасына мыналар кіреді (245-сурет):

- осы сызба бойынша қосылатын құрамдас бөліктерінің орналасуы мен

сонымен бірге осы сызба бойынша орындалуға немесе бақылау жүргізілуге тиісті анықтамалық жəне басқа өлшемдер, параметрлер мен талаптар;

-тетіктер қосылысының, сонымен қатар ажыратылмайтын(пісіру, дəнекерлеу, тойтару жəне т..б) қосылыстардың сипаты мен тəсілі туралы нұсқаулар;

-құрастыру бірлігінің құрамына кіретін құрамдық бөліктердің, шығару сызықтары сөрелеріне орналасқан, тұрақтық нөмірлері;

-бұйымның негізгі сипаттары (қажет болғанда).

Құрастыру сызбасын жасау барысында мəтіндік құжатты– сипаттізімді орындайды (МСТ 2.108-68).

Сипаттізім құрастыру бірлігінің құрамын анықтайды. Ол құрастыру

сызбаларын бұйым құрастыру сызбасы бойынша орындау процесі. Бұл тетікбөлшек кескіндерін құрастыру сызбасынан тек қарапайым көшірмелеу

тəріздес. Мұнда тетікбөлшектің пішіні мен өлшемдері құрастыру сызбасын оқу барысында анықталады;

- бұйымның сыртқы жəне ішкі пішінін тұтастай ойша көз алдына келтіру жəне тетіктің аты жəне оның белгілеуі құрастыру сызбасының сипаттізімі бойынша, ал материал таңбасы, үйрену құрастыру сызбасы қосымшаларындағы баяндаулар бойынша анықталады.

-

Негізгі əдебиет: 1 осн.[301-321], 2 осн. [152-175]

Қосымша əдебиет: 1 доп.[319-324].

Бақылау сұрақтары:

1.Нобай дегеніміз не?

2.Тетіктерді өлшеу үшін қандай өлшеу құралдары қолданылады?

3.Құрастыру сызбасы деген не?

4.Сипатізім деген не?

5.Бөлшектеу деген не?

21

Дəріс 5. Сызықтық перспектива. Сызықтық перспектива аппараты.

Перспективаны жазықтықта немесе басқа бір бетте салуға болады. Перспективаның ең көп тараған түрі – жазықтықта салынған перспектива.

Ол сызықтық перспектива деп аталады. Егер сурет ретінде цилиндрдің ішкі бетін қабылдасақ, перспектива панорамалық деп аталады. Егер кескін сфераның ішкі бетіне салынса, перспектива күмбездік деп аталады.

Көлденең жазықтықта салынған перспектива бөлмелердің төбелерін безендіруде жиі қолданылады. Бұндай перспектива плафондық деп аталады жəне тұрғызылуы жағынан сызықтық перспективадан айырмашылығы жоқ. Бірнеше жазықтықта салынған перспектива театрлық деп аталады.

Сызықтық перспектива.

Перспектива центрлік проекциялаудың негізінде орындалады (5.1-сурет). S – проекция центрі

p¢ - проекция жазықтығы

АВС – АВС үшбұрышының түпнұсқасы

А¢В¢С¢ - DАВС үшбұрышының p¢ жазықтығындағы проекциясы Сызықтық перспективаның аппараты (5.2-сурет).

p0 – сурет жазықтығы p¢ - зат жазықтығы

О – көру нүктесі О¢- көру нүктесінің горизонталь проекциясы

V – суреттің бас нүктесі

ОV – бас сəуле (дистанциялық қашықтық) r - сурет табаны

h – көкжиек сызығы

D1, D2 – дистанциялық нүктелер

О - беттескен көру нүктесі

OV=VD1=VD2=V О

a - көкжиек жазықтығы

Перспективадағы түзу.

а) Сурет жазықтығына перпендикуляр түзулердің тоғысу нүктесі бас нүкте V болады (5.3-сурет).

б) Егер түзу зат жазықтығына параллель болса, онда олардың тоғысу нүктесі көкжиек сызығында болады (5.4-сурет).

в) Егер түзудің тоғысу нүктесі көкжиектен жоғары болса, онда ол түзу жоғары ұмтылған болады (5.5-сурет).

г) Егер түзудің тоғысу нүктесі көкжиектен төмен болса, онда ол түзу төмен ұмтылады (5.6-сурет).

22

5.1 - сурет

5.2 -сурет

Перспективада түзулердің өзара орналасулары.

а) Егер түзулер параллель болса, олардың бір тоғысу нүктесі болады (5.7- сурет).

б) Егер түзулер қиылысатын болса, онда олардың перспективаларының қиылысу нүктесі мен екінші проекцияларының қиылысу нүктесібі вертикальдың бойында болады (5.8-сурет).

Түзудің іздері (5.9-сурет).

M¢ - a түзуінің зат ізі, M0 – а түзуінің сурет ізі,

М¥ - тоғысу нүктесі немесе түзудің шексіз алыс нүктесі.

23

5.3 - сурет

5.6-сурет 5.7-сурет

Перспективадағы жазықтық кескіні.

Перспективада жазықтық нүктелермен немесе түзулермен берілуі мүмкін, бірақ көбінше жазық фигурамен беріледі. Сонымен қатар жазықтық өзінің сурет ізімен жəне тоғысу сызығымен де беріледі. Жазықтықтың сурет ізі деп

болады. Жазықтықтың сурет ізі мен тоғысу сызығы өзара параллель болады.

24

5.10 - сурет

5.11 - сурет

25

Есеп. a(АВС) жазықтығының сурет жəне зат іздерін, тоғысу сызығын салу керек (5.11-сурет).

1. Кесінділерді өлшеу.

а) суретке параллель түзулердің өлшеу нүктесі көкжиектегі кез-келген нүкте, соның ішінде бас нүкте бола алады (5.12-сурет).

АВ жəне CD түзулері сурет жазықтығына параллель. C0D0, A0B0 – кесінділердің нақты өлшемдері.

б) Сурет жазықтығына перпендикуляр түзулердің өлшеу нүктелері ретінде D1 жəне D2 дистанциялық нүктелері болады (5.13-сурет).

в) Жалпы жағдайдағы горизонталь түзудің өлшеу нүктесін анықтау5.14суретте көрсетілген.

2. Перспективтік масштаб.

Перспективада кесінділерді өлшеу тəсілдерін білу x,y,z координаттарымен берілген кез-келген нүктені салуға мүмкіндік береді (5.15-сурет).

А(x=3, y=6, z=4).

3. Кесіндіні бөлу.

Кесіндіні бірдей немесе пропорционал бөліктерге бөлу əдетте сурет жазықтығында орындалады.

а) Кесіндіні бірдей екі бөлікке бөлу (5.16 а, б, в-суреттер).

б) Кесіндіні n бірдей бөліктерге бөлу (5 бөлікке) (5.17-сурет). в) Кесіндіні пропорционал бөліктерге бөлу (5.18-сурет).

4. Шеңбердің перспективасын салу (сегіз нүкте тəсілі).

Есеп. С центрінің перспективасы менR радиусы берілген шеңбердің перспективасын салу керек. Шеңбердің центрі зат жазықтығында орналасқан. (5.19-сурет).

Негізгі əдебиеттер: 1 нег.[212-216]

Қосымша əдебиеттер: 4 қос.[228-238], 5 қос.[231-238], 9 қос.[259-270]

Бақылау сұрақтары:

Сызықтық перспектива аппаратында көру нүктесі қай жерде орналасады?

1.Сызықтық перспектива аппаратында бас сəуле қалай орналасады?

2.Сурет табаны деген не?

3.Қандай қашықтық дистанциялық деп аталады?

5.Суретке параллель кесінділерді перспективада қалай бөледі?

6.Суретке перпендикуляр түзулер үшін қандай нүкте өлшеу нүктесі болады?

7.Вертикаль түзулер үшін қандай нүкте өлшеу нүктесі болады?

8.Суретке параллель түзулер үшін қандай нүкте өлшеу нүктесі болады?

26

5.14 - сурет

Ендік масштабы

5.15 – сурет

27

5.16 - сурет

5.19 - сурет

28

6-дəріс. Сызықтық перспектива. Сəулетшілер тəсілі.

Сəулетшілер тəжірибесінде бұл тəсіл кеңінен қолданылады. Бұл тəсілде нысанның негізгі бағыттардағы түзулердің бір немесе екі тоғысу нүктелерін жəне пландағы проекциялаушы сəулелерді– перспектива вертикальдарын

Перспективаны екі тоғысу нүктелерімен салу. Көру бұрышының тиімді шамасы 28-30°.

Перспективаны бір тоғысу нүктесімен салу (6.2-сурет).

Тиімді көру бұрышы 28-30°

6.1 - сурет

Негізгі əдебиеттер: 1 нег.[245-256]

Қосымша əдебиеттер: 4 қос.[245-256], 5 қос.[238-254], 9 қос.[244-258]

Бақылау сұрақтары:

1.Ғимараттың планы мен фасадына қарап көру бұрышының шамасын қалай анықтайды?

2.Көру бұрышының тиімді шамасы неге тең жəне ол неге шектеулі?

3.Бір тоғысу нүктесін пайдаланып, сəулетшілер тəсілімен перспективаны салу ерекшелігі неде?

29