14 Дәрістің тақырыбы: Желдету және жылу беру жүйелеріне қойылатын өртке қарсы талаптар.

Жылу беру және ауаны желдету жүйелерінің өрт қауіптілігі дегеніміз, тұтынуға қабілетті (әртүрлі жағы көздерімен байланысты жарылады) ғимарат пен үйлердегі желдету жүйесінен бөлінетін, өрт жарылыс қауіпті газ бу ауалы ортаның және жағу көзі бар болуы .

Өрт профилактикасының негізгі шарты, бір жағынан, жылыту жүйесінің бетінде қыздыру түрінде (сәулеленген) потенциалды жағу көзін жоюға, ал екінші жағынан – ғимараттағы жарылыс өрт қауіпті ортаның жиналуын жоюға арналған.

Өртті техникалық тексеруден өткізу кезінде, сондай- ақ өрт кезінде ғимарат пен үйден оқшаулау кезінде, адамдардың қауіпсіздігімен технологиялық үдірістерде аварияның болмауын қамтамасыз етуге негізделген, түтінге қарсы желдету мен авариялық жүйелердің жұмыс қабілеттілігіне бақылау жүргізу керек.

Жылыту желдету және салқындатуды қамтамасыз ететін техникалық шешімдерді қарастыру қажет:

а) тұрғын, жалпы ғимараттар аймағында, сонымен бірге басқарушы – тұрмыстық үйлерде, мекемелерде («басқарушы – тұрмыстық үйлерден ары қарай») қызмет ететін ауаны тазалау мен нормаланған метеорологиялық жағдайлар;

б) кез- келген мақсаттағы ғимараттағы, қоймалық (ары қарай - «өндірістік») және лабораториялық, өндірістік ғимараттарының жұмыс аймағында ауаны тазалау мен нормаланатын метеорологиялық жағдай;

в) Қондырғылар жұмысы мен жылыту, желдету жүйелері және ауаны салқындату жұмыстарынан, авариялық желдету жүйесі мен түтінге қарсы қорғаныс жүйесінен басқа, осы қондырғы орналасқан жердегі жұмыс кезінде немесе ғимараттағы сынама алуда, рұқсат етілген шу 110 дБА-дан көп емес, ал импульті шу, 125 дБА –дан көп емес болған кездегі дірілмен шудың нормаланған деңгейі;

г) жылу беру, желдету және салқындату жүйелерінің жөндеуге жарамдылығы, жылу беру, желдету және салқындату жүйесін пайдалану жүйесі бойынша, жобада қызметкерлердің санын қарастыру керек;

д) жылу беру, желдету және салқындату жүйесінің жарылыс өрт қауіпсіздіг жүйесі.

Өндірістік ғимараттағы жұмыс аймағында микроклимат (температура, ылғалдылық, ауа қозғалысының жылдамдығы) 21, 22 және 23- кестелерге сәйкес сақталуы керек .

Админстративті –тұрмыстық немесе жалпы, тұрғын ғимараттар аймағында қызмет ететін ауа қозғалысының жылдамдығы және салыстырмалы ылғалдылық, рұқсат етілген температурасы

21-кесте

Жыл кезеңі	Ауа температурасы. 0С	Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, %, көп емес	Ауа қозғалысының жылдамдығы, м/с, көп емес
Жылы	Сыртқы ауаның есптелеген температурасынан 3 0С –дан көп емес(А –көрсеткіші)*	65***	0,5
Суық және ауыспалы кезең	18**-22	65	0,2

* Админстративті – тұрмыстық немесе жалпы ғимараттар үшін, адамдардың тұрақты келуімен 28 ⁰С-дан көп болмауы керек және сыртқы ауаның есепті температурасымен (А –көрсеткіші) 25 ⁰С және одан жоғары ауданда орналасқан көрсетілген ғимараттар үшін 133 ⁰С-дан көп емес.

** Жалпы және админстративті-тұрмыстық ғимараттарда, адамдардың тұрақты келуімен 14 ⁰С –дан төмен болму керек.

*** Ауаның салыстырмалы есептелген ылғалдылығы 75 % көп (А-көрсеткіші) акуданда 75 %-ке дейін рұқсат етіледі.

Ғимаратта 2 сағаттан көп уақыт болатын адамдар үшін нормалар бекітілген

Өндірістік ғимараттардың тұрақты және тұрақты емес жұмыс орнындағы ауаның салыстырмалы ылғалдылығы және жылдамдығы, есептік температурасы

Ескерту: 1. Кестеде ішкі ауаның рұқсат етілген нормасы бөлік түрінде келтірілген:

23-кесте

Жыл мезгілі	Ауа температурасы, 0С	Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, %	Ауа қозғалысының жылдамдығы, м/с, көп емес
Жылы	20-22 23-25	60-30 60-30	0,2 0,3
Салқын және ауыспалы кезең	20-22	45-30	0,2

Ескерту. 2 сағаттан көп үздіксіз ғимараттағы болатын адамдар үшін норма бекітілген .

Технологиялық үдірістермен басқару ғимаратында операторлық жұмысты орындау кезінде, келесі тиімді нормалар сақталуы керек:

Ауа темпеартурасы 22-24 ⁰С, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 40 - 60% және ауа қозғалысының жылдамдығы – 0,1 м/с. Оптималды нормалар сақталынуы қажет басқа өндірістік ғимараттардың тізімі, салалық құжаттармен бекітіледі.

Ыстық цехтардағы жұмысшылардың дем алуы үшін, мұндағы жұмыс орнындағы жылу ағанының беттік тығыздығы 140 Вт/м² , бұл жердегі ауаның температурасын жылдың суық мезгілінде 20 ⁰С деп, ал жылы мезгілінде 23 ⁰С –деп қабылдау керек. Адамдарды жылытуға арналған ғимаратта ауа темпеартурасын 25 ⁰С деп, радиациялы жылытуды қабылдау кезінде 20 ⁰С деп қабылдау керек.

Ғимараттың жұмыс аймағы және қызмет ететін ағынды ауа кіру кезінде қабылдау керек:

а) ауаның қозғалысының максималды жылдамдығы v_x, м/с, формула бойынша

v_x = КV_n (28)

б) ғимараттағы жылу жетіспеушілігін толтыру кезінде максималды температураны t_х ⁰С формула бойынша

t_х = t_n + Δt₁ (29)

в) ғимараттағы жылудың артықшылығын ассимиляциялау кезінде форомула бойынша t_х,

t_х = t_n – Δt₂ (30)

(28) – (30) формулаларында:

V_n, t_n – ғимараттағы жұмыс аймағындағы, жұмыс орнындағы және қызмет ететін аймақтағы, нормаланған ауа темпеартурасы және ауа қозғалысының сәйкес нормаланатын жылдамдығы, м/с;

К –ғимараттағы ағындағы максималды жылдамдыққа, ауа қозғалысының нормаланатын жылдамдығынан өту коэффициенті.

Δt₁, Δt₂, – нормаланатын ағындағы, сәйкес ауа температурасының рұқсат етілген ауытқуы ⁰С.

Ғимараттағы жұмыс және қызмет етілетін аймақ шегінде ауа таратқыштарды ауыстыру кезінде, қозғалысжылдамдығы мен ауа температурасы, ауа таратқыштан 1 м –қашықтықта нормаланбайды

Ауа таратқыш пен басқа ағынды тесіктерден, ағынды ауада, улы заттардың концентрациясы шығу кезінде, ауа тарататын қондырғыларды ауыстыру орнында, осы заттардың қорлық концентрациясы есебімен, есептеу бойынша қабылдау керек:

а) Өндірістік және админстративті – тұрмыстық ғимараттар үшін жұмыс аймағы ауасында ШРК 30%;

б) Тұрғын және жалпы ғимараттар үшін – тұрғын орындардағы ауада ШРК .

Тұрғын, жалпы, админстративті – тұрмыстық және өндірістік ғимараттар үшін, сыртқы ауалық көрсеткіштерін, келесідей қабылдау керек:

А – көрсеткіші жылдың жылы мезгілі үшін, үшінші класты кондиционирлеу және ауа салқындату, желдету жүйелері үшіш;

Б – көрсеткіші жылдың суық мезгіілі үшін және бірінші класты кондиционирлеу үшін, жылдың жылы мезгілі үшін, кондиционирлеу және ауалы салқындату, желдету, жылу беру жүйесі үшін . Екінші класты кондиционирлеу жүйесі үшін, жылдың жылы мезгілі үшін, сыртқы ауаның температурасын 2 ⁰С деп және Б көрсеткіштері үшін, төменде бекітілген меншікті энтальпияны 2 кДж/кг деп қабылдау керек.

Ауылшаруашылық мақсатындағы ғимараттар үшін, сыртқы ауаның көрсеткіштерін, егер олар құрылыстық немесе технологиялық нормалармен бекітілген болса, келесідей қабылдау керек:

А – көрсеткіші жылдың жылы және суық кезеңі үшін, желедту жүйесі үшін: А көрсеткіші үшін жоғарыда бекітілген, жылдың суық мезгілінде ауа температурасын 2 ⁰С және меншікті энтальпияны 2 кДж/кг деп қабылдау негізінде рұқсат етіледі;

Б –көрсеткіші жылдың суық кезеңі үшін, жылыту жүйесі үшін.

Жергілікті сору жүйесін, ауадағы шаңның және аэрозольдың, будың, жанғыш газдардың меншікті концентрациясы, меншікті қоспа температурасында (ТКЖШТ) жалынның тарлуының төменгі концентрациялы шегі 50 %-тен аспаған кезде жобалу керек.

Желдету және кондиционирлеу жүйесі үшін, ағынды ауа шығынын L, м³/сағ, есептеу арқылы анықтау керек және қамтамасыз етуге қажетті шығынның көбімен қабылдау керек:

а) 21-23-кестеге сай санитарлы –гигиеналық норма.

б) ҚР СНмЕ 2.02-05-2002 сай жарылыс өрт қауіпсіздігі нормасы.

Ауа шығынын жылдың жылы және суық мезгілі мен ауыспалы жағдай үшін жеке анықтау қажет (31) - (37) формула бойынша алыгған шамадан үлкенін қабылдай отырып ( ағынды тығыздығы мен меншікті ауданы 1,2 кг/м³ –ке тең деп):

а)нақты жылудың артықшылығы бойынша:

(31)

Ғимаратқа тура және шашыранды күн радиациясынан түскен жылу ағынын, жобалау кезінде ескеру керек:

желдетуде, сонымен бірге ауаны буландырып суытуда, жылдың жылы кезеңі үшін;

кондиционирлеу – жылдың суық және жылы ауыспалы жағдайында;

б) улы және жарылыс қауіпті заттардың бөліну массасы бойынша:

(32)

Ғимаратта бір уақытта, қосынды бар бірнеше улы заттардың бөлінуі кезінде, ауа алмастыруды, осы заттардан әрқайсысы бойынша есептелген, ауа шығынын қосып, анықтау керек:

а) ылғалдың артықшылығы бойынша (сулы будың):

(33)

Ылғалдың артықшылығымен ғимарат үшін, жылдың суық мезгілінде, Б көрсеткіштеріндегі есептелген сыртқы ауасында, сыртқы қорғаныс конструкциясының, ішкі бетінде, конденсаттың түзілуін ескерту үшін ауа алмасудың жеткіліктілігін тексеру керек;

г) толық жылудың артықшылығы бойынша:

(34)

д) ауа алмасудың нормалаудың қысқашалығы бойынша:

L = V_pn(35)

е) ағынды ауаның нормаланатын меншікті шығыны бойынша:

L = A k (36)

L = N m(37)

(31) - (37) формулаларда:

L_w,z –ғимараттағы жұмыс және қызмет ететін аймақтағы, жергілікті сору жүйесі мен технологиялық қажеттілігінің меншікті ауа шығыны, м³/ч.

Q, Q_hf, –ғимараттағы толық және артық нақты жылу ағыны, Вт;

с – 1,2 кДж/(м³- °С) –ға тең ауаның жылу сыйымдылығы;

t_WZ –ғимараттағы жұмыс және қызмет ету аймағындағы, жергілікті сору жүйесімен технологиялық қажеттіліктегі ауа температурасы, ⁰С:

t₁ –қызметету немесе жұмыс аймағындағы шегімен ғимараттан бөлінетін ауа температурасы, ⁰С;

t_in – 6- бөлімге сәйкес анықталатын, ғимараттағы берілетін ауа температурасы ⁰С;

W –ғимараттағы ылғалдың артықшылығы, г/сағ;

d_WZ –қызмет ететін және жұмыс зонасындағы ғимараттағы жергілікті сору жүйесі мен технологиялық қажеттіліктен , г/кг бөлінетін ауаның ылғалдылық құрамы;

d₁ –қызмет ету және жұмыс аймағы шегінде ғимараттағы бөлінетін ауаның ылғалдылық құрамы, г/кг;

d_in –ғимаратқа берілетін ауаның ылғал құрамы г/кг;

I_WZ –технологиялық қажеттілікке және жергілікті сору жүйелерімен ғимараттың жұмысшы аймағымен немесе қызмететілетін аймағынан бөлінетін ауаның меншікті энтальпиясы, кДж/кг;

I_WZ –қызмет етілетін немесе жұмысшы аймағындағы шегімен ғимараттан, бөлінетін меншікті ауа энтальпиясы кДж/кг;

I_in –6 сәйкес температураның көтерілу есебімен анықталып, ғимаратқа берілетін меншікті ауа энтальпиясы;

т_p0 –ғимарат жарылыс қауіпті немесе улы заттардан ауасына түсетін әрқайсысының шығыны, мг/сағ;

q_WZ, q₁ –ғимараттың жұмысшы аймағымен және оның шегімен немесе қызмет етілетін аймағымен алынатын сәйкес ауадағы улы және жарылыс қауіпті заттардың концентрациясы, мг/м³;

q_in –ғимаратқа берілетін ауадағы улы және жарылыс қауіпті заттардың концентрациясы мг/м³;

V_p –ғимараттың көлемі, м³; 6м биіктіктегі және одан жоғары ғимарат үшін Vp = 6А деп қабылдау керек;

А – ғимараттың ауданы, м²;

N –адамдар саны жұмыс орны, қондырғылар бірлігі;

п –ауа алмасудың нормаланған қысқаша уақыты, сағ^-1;

k –1 м² ғимараттың еденіне келетін арынды ауаның нормаланған шығыны, м³/(чм²);

т –1 адамға кететін арынды ауаның нормаланған меншікті шығыны, м³/сағ, 1 жұмыс орнына, 1 түтынушыға немесе 1қондырғылар бірлігіне.

Ауалық t_WZ, d_WZ, I_WZ көрсеткіштерін, 2 бөлім бойынша жұмыс және қызмет ету аймағында, есептелген көрсеткіштеріне тең деп қабылдау керек, aл q_WZ – ғимараттың жұмысшы аймағында ШРК тең деп қарастыру керек.

Жарылыс өрт қауіпсіздігі нормасын қамтамасыз ету үшін ауа шығынын (32) формула бойынша анықталуы керек.

Содан кейін (32) формуладағы q_WZ мен q₁ 0,1 q_g-ге ауыстыру керек, мг/м³ (мұндағы q_g –газдық, булық, шаңды ауа қоспалары бойынша жалынның таралуынаң төменгі концентрациялы шегі ).

Әдебиеттер:қос. 18 (65-67, 95-96, 116-117)

Бақылау сұрақтары:

1.Жылу беру мен желдету жүйесіндегі өрт қауіпсіздігінің мәні неде ?

2.Объектінің өрт профилактикасының мәні неде ?

3.Жылу беру және желдету жобасында қандай технологиялық шешімдер қарастырылады ?

4.Қандай негізгі көрсеткіштері бар және олардың шамалары ?

5.Ауа шығынын есптеудің қандай тәртібі бар ?

15-дәрістің тақырыбы: Өрт қорғанысы ұйымдары және мекемелердегі өрт техникалық құрамы.

Қажетті өртке қарсы режим мен өз уақытында өртке қарсы шараларды орындауды сақтауға жауапты мекеменің басшылары мен цехтардың басшылары (лаборатория, офистер, шеберхана, қойма).

Мекеменің басшылары міндетті өрт қауіпсіздігі ержелерін өз уақытында орындауға және толық қамтамасыз етуге және объектілерді жобалауда, құрылыста, ведоматвалық басқаруда, өртке қарсы құрылыстық нормалардың талаптарын сақтау; мекемедегі өрт қорғанысын ұйымдастыру, ерікті өрт дружиналарын және өрт – техникалық комиссияны құру және оларды басқаруды; өрт қорғанысын құруға қажетті шаралар, өрт сөндіру құралдарын меңгеру; цехтың, лабораториялардың, базалардың, қоймалардың басқа ғимараттар мен үйлердің өндірістік учаскелердің өрт қауіпсіздігіне жауапты адамдарды белгілеу.

Мекеменің басшыларына, өрт қауіпсіздігі талаптарына және ережені бұзушыларға өз ойын нақты айтуға құқысы бар. Ереже мен өрт қауіпсіздігі талаптарын бұзған жағдайда, мекеменің басшысы сот жауаптыларына кінәлі адамды еріксіз келтіру туралы, мәселе қоюға құқысы бар.

Мекемеде бұйрыққа, жарлыққа немесе нұсқауға сәйкес, өртке қарсы нұсқаулама мен жұмыскерлер мен қызметкерлерге өрт – техникалық минимумы бойынша сабақтар жүргізу тәртібі бекітіледі.

Өртке қарсы нұсқауламаны екі кезеңде жүргізіледі. Бірінші кезеңде нұсқауламаны, жергілікті өрт қорғанысы басшысы, өрт профилактикасы нұсқаушысы немесе қарауыл басшысы жүргізіледі. Арнайы өрт қорғанысы жоқ, объектілерде, нұсқауламаны еңбек қорғаушы инженер жүргізеді.

Қайтадан жұмысқа алынған жұмысшылар мен қызметкерлер, алғашқы өртке қарсы нұсқауламаны өткеннен кейін ғана, жұмысқа жіберілуі мүмкін. Алғашқы өртке қарсы нұсқауламаны, мекеменің бөлімдер кадры, бағыты бойынша жүргізіледі, ал оны жүргізетін адам, ол туралы белгі қойып, журналға фамилиясын, аты жөнін және жұмыскер туралы басқада мәліметтерді, нұсқауламаны өткендігі туралы және жұмысқа қабылданғандығы туралы бағыты бойынша жазады. Алғашқы нұсқаулама жеке немесе топтық тәртіпте жүргізіледі.

Цехтың басшысы, екіншісі рет (учаске, лаборатория,шеберхана).

ҚР ТЖ бойынша Министрліктегі Минөртбақылаудың негізгі функциялары болып:

1. Жаңадан тұрғызылып жатқан және әртүрлі мақсаттағы қайта салынып жатқан объектілер үшін, техникалық шараларын, ережелерін, өртке қарсы нормаларын, сонымен бірге сай объектілердің өрт қауіпсіздігі ережесін жасайды және келісіледі.

2.Ғимараттар мен үйлерді, сол объектілерді қайта салу мен жаңа құрылысын жобалау кезінде, ережелерді, техникалық шараларды, өртке қарсы нормаларды, құрылыстық және жобалау ұйымдарымен бақылайды.

3.Тұрғын және жалпы ғимараттарда, ауыл шаруашылық объектілердегі өртке қарсы жағдайын тікелей бақылауды орындады және олардағы өртке қарсы режимді сақтайды .

4.Өрттің себептерін талдайды және ескереді.

5.Өртпен күресу мәселесі бойынша шеру жүргізеді.

6.Админстративтік жұмыстарды жүзеге асырады. Өрт және өрт қауіпсіздігін бұзу туралы жұмыстар бойынша сұрақтар жүргізіледі.

Өрт қауіпсіздігі шаралары туралы нұсқау, өрт қауіпсіздігі, ережесі негізінде, нормативті және өрт қауіпсіздігі талаптарын құрайтын басқада құжаттар, ережесі негізінде жасалынуы керек және ғимараттардың, үйлердің технологиялық үдірістердің, технологиялық және өндірістік қондырғылардың өрт қауіпсіздігін ескеру қажет .

Өрт қауіпсіздігі шаралары туралы нұсқауда келесі сұрақтар қарастырылуы керек:

- территорияның, ғимараттың және үйдің мазмұнының тәртібі, сонымен бірге оқшаулау жолдары;

-технологиялық үдірістерді жүргізу, қондырғыларды пайдалану, өндірісте өрт қауіпті жұмыстарды жүргізу кезіндегі өрт қауіпсіздігін оқу бойынша шаралары;

-жарылыс өрт қауіпті және өрт қауіпті заттар мен материалдарды тасмалдау мен сақтау нормасы және тәртібі;

- шылым шегу орны, ашық отты пайдалану және оттық жұмыстарды жүргізу;

- жанғыш заттар мен материалдарды алу және сақтау, жинау тәртібі, арнайы киімдерді сақтау және құрамы;

- өрт пен жарылыс болуы мүмкін, бақылау- өлшегіш аспаптардың ауытқуының шекті көрсеткіштері, (манометрлер, термометрлер );

- өрт кезіндегі жұмыскерлердің әрекеті мен міндеті, сонымен бірге:

- өртке қарсы қызмет бөлімшелерін шақыру тізбектілігі;

- технологиялық қондырғылардың авариядағы топтау тәртібі;

- электр қондырғылары мен желдеткіштерді өшіру тәртібі;

- өрт сөндіру құралдары мен өрттің автоматты қондырғыларын қолдану ережесі;

- жанғыш заттар мен адамдарды және материалдық құндылықтарды оқшаулау тәртібі;

- мекеменің барлық ғимараттарының өрт жарылыс қауіпсіздігіжағдайына келтіру және тексеру тәртібі (бөлімшелері).

ҚР ТЖ бойынша Министрлігіндегі Департаментте, өрт бақылау бойынша, өрттің тікелей пайда болу қауіпі кезінде, мекемедегі жұмысты толық және бөлімдерін жауып қоюға құқысы бар. Мекеме басшыларына, сонымен бірге бекітілген өрт қауіпсіздігі ережелерін орындамаған немесе бұзған кінәлі жеке адамға, өрт бақылау ұйымдары ақшалай айып тағады, ал одан да күрделі жағдайда сотта іс қозғалады.

Өрттің алдын –алу ұйымы өзіне қосады:

- мекемедегі өрт қауіпсіздігі талаптарын сақтаумен бақылау;

-өрт қауіпсіздігі шараларының ұсынылған компетенция шегінде кепілдендіруге және жасауға.

Өрт сөндіру ұйымдары өрт қорғанысының әскери үкімі мен бекітілген тәртіппен нақтылынған басқада құжаттармен регламенттінеді.

Қазіргі нормаларға сәйкес ұялы өрт техникасымен жабдықталмаған, өрт қорғанысының мекемелерінің өрт сөндірілуі мекемедегі өрт сөндіру құралдарымен жүзеге асырылады.

Мекеменің өрт қорғанысына ұсынылған шешімдері үшін қажетті шартты құжаттарды жасауы керек, сонымен қатар:

- ҚӨҚ келісілген мекеменің өрт қорғанысы туралы ереже;

- өрт қорғанысының жеке құрамының қызметтік нұсқауы;

- өрт қорғанысның жеке құрамының кезекшілік графигі;

- мекеме объектілерінің өртке қарсы жағдайы бақылау тәртібінің бұйрығымен, мекеме учаскелерінде (секторларда) орналасу жоспары мен сызбасы;

- өрт техникасы тізімі және байланыс құрамы, сонымен бірге оларды пайдалану тәртібі;

- өрт қорғанысының жеке құрамының келесідей дайындығы бойынша сабақ кестесі;

- өрт қорғанысы горнизоны бөлімдері мен мекеме қызметімен өзара қатнасы мен өрт сөндіру бойынша, әскери әрекетті қосымша жоспарлау құжаттары.

Мекеменің өрт қорғанысы іс- әрекетінің регламенттейтін ұйымдар құжаттарын, нормативті және ҚӨҚ –ның бұрынғы актілеріне сай жобаланып жасауға ұсынылады.

Мекеменің өрт қорғанысының тізімі, қазіргі нормалармен, жеке құрамның жұмыс ауысымдылығы есебімен, демалыс пен ауырған кездегі ауысу қажеттілігімен сәйкес анықталады.

Мекеменің өрт қорғанысының ұйымдық құрылымының жеке құрамының штаттық құрамына байланысты, өрті ескерту, өртті сөндіру және ресурстық қамтамасыз ету бойынша топтары (құрылымдық бөлімшелері) кіруі мүмкін.

Жеке құрамдағы адамның тізімі 8 және оданда көп болса, өрт қорғанысы бөлімшесінің штатына, ұсынылған бағыты бойынша басшының орынбасары қызметі енгізіледі .

Өрт қорғанысының жеке құрамдағы тізімі бойынша кезекте 2 және одан да көп адам болса, ауысымының басшысы қызметін енгізеді (қарауыл басшысы).

ҚӨҚ объективті бөлімдерінің штаты мен құрылымы, бекітілген тәртіптегі ұсынылған типтік штаттар мен қазіргі нормалар талаптарын ескере отырып анықталынады.

Өрт техникасына қызмет ету бойынша мамандардан, кадрлық, қаржылық, жұмысшылардан тұратын ресурсты қамтамасыз ететін топтардың өрт қорғанысы құрылымына енгізу тәртібі нормативтерге сәйкес анықталады.

Өрт қорғанысында екі және одан да көп бөлімшелер болса, онда жергілікті жағдайға байланысты өрт қорғанысы отряды және өрт сөндіру қызметі құрылады.

Өрт сөндіру бойынша өрт қорғанысы функцияны орындау үшін байланыс құралдарымен және өрт техникасымен жабдықталады.

Осы техниканың мақсаты және оның түрі үшін қажетті тізімді қазіргі нормаларға сәйкес мекемемен анықтайды.

ҚӨҚ бөлімшелерінің объективті өрт техникасын жабдықтау кезінде басқа құралдармен және байланыс құралдары, өрт техникасының жағдайының бекітілген тәртіптегі нормасында бекіту ескеріледі.

Өрт қорғанысы келесідей жағдайда өрт машиналарымен жабдықтайды:

- ҚР СНмЕ 2.02-05-2002 бекіткен нормасынан асатын ҚӨҚ бөлімшелерінің қашықтығында территориялы дислокация орнынан, өндіріс мекемелер объектілерінің қашықтықта орналасқан кезінде;

- ҚӨҚ бөлімшелерінің территориялық дислокация орнынан қалаларда 3 км-ден көп және ауылдық жерде 12 км-ден көп қашықтықта (өндірістік категорияға жатпайтын) мекеме объектілерінің орналасуы кезінде;

- мекемеде өртті сөндіруге қажетті суды беруді қамтамасыз етуге қажетті өрт қорғанысы горнизонында өрт машиналарының санының жетіспеушілігі.

Мекеменің өрт қорғанысымен қаруланған өрт техникасы МЕСТ 12.1.004 «Өрт қауіпсіздігі» талаптарына сай, пайдаланылуы, орналастырылуы керек.

ӨҚН 101 мен сәйкес орындалған, өрт машиналары, өрт депосына орналастырылуы керек. Өрт депосына орналастыру және олардың саны ҚР СНмЕ 2.02-05-2002 талаптарына сәйкес болуы керек.

Мекеме мен ғимараттың сантитарлы қорғаныстық өлшемдері ҚР СНмЕ 3.01-01-2002 «Қала құрылысы » бойынша сәйкес қабылдайды қалалық және ауылдық құрылыс пен жоспарлауды (24-кесте) және ғимараттар мен үйлер арасындағфы ҚР 2003 жыл «Өрт қауіпсіздігі ережесі» бойынша қабылдайды.

Өртті сөндіруге арналған жабдықталған және қабілетті, өрт автокөліктерімен мотопомпалар, өрт техникалық қарумен жинақталған, отынмен және өрт сөндіретін заттармен жабдықталуы және тексерілген қалыпта болуы керек.

24-кесте

Мекеме мен ғимарат	Санитарлы –қорғаныстық аймақытың өлшемі және ғимараттан үйге дейінгі қашықтық
Жылына мың. тонна қуаттылықпен қалдықтарды тұрмыстық өңдеу өндірісі бойынша мекеме : а) 100-ге дейін б) 100-ден жоғары Жаңа компост қоймалары Полигондар Компостирлеу алаңы Ассенизация алаңы Құю станциясы Қалдық тиейтін станция Қоймалау алаңы және залалдандырылған қалдықтарды көму (құрғақ зат бойынша) Қоймалар: -тас көмірі; - орманды материалдар; - тұтанатын сұйықтардың ыдысы; - жанғыш сұйқытар	300 500 500 500 500 1000 300 100 1000 6-12 12-30 12-36 18-36

Өртті сөндіру үшін, техникан жұмылдыру тәртібі, шығу кестелерімен және күшті жұмылдыру жоспарымен және өрт сөндіру құралдарымен, ауданның басқарушылық бекітуімен анықталады.

Техникамен өртті сөндіру мақсатында жұмылдырылған. әрбір өрт мотопомпасына арнайы дайындалатын өткен жүргізуші (моторист) бекітілуі керек. Өрт орнына, мекемеде өрт мотопомпаларын жеткізу тәртібі орнатылуы керек.

Әрбір азамат өртті немесе жану белгілерін (түтіндеу, жану иісі, температураның артуы) байқаған кезде, міндетті :

- міндетті түрде мемлекеттік өртке қарсы қызметіне телефонмен, өрт туралы хабарлау керек (сонымен бірге міндетті түрде объектінің мекен –жайын, өрттің пайда болған жерін және өзінің фамилиясын хабарлау керек );

- шаралар мүмкіндігі бойынша, адамдарды оқшаулау бойынша, өрт сөндіру бойынша және материалдық құндылықтарды сақтау бойынша қабылдау.

Өрт орнына келген мекеме басшысы міндетті (басқа қызеттегі адам):

- өрттің пайда болғандығы туралы мемлекеттік өрт қызметіне қайтадан хабарлау және объекті бойынша жауапты кезекшіге, диспетчерге, жоғарыдағы басшыларға хабарлау керек ;

- адамдардың өміріне қауіп төніп тұрған кезде жылдам қолда бар құралдармен күштерді пайдаланып, оларды құтқаруды ұйымдастыру керек;

- өрт қорғанысты автоматты жүйелердің жұмысының өшіріліп тұрғандығын тексеру (өрт туралы хабарлау, өрт сөндіру, түтінге қарсы қорғаныс);

- қажет болған жағдайда электр энергиясын өшіру (өртке қарсы қорғаныс жүйелерінен басқа, тасмалдағыш қондырғылардың, агрегаттардың, аппараттардың жұмысын тоқтату, шикізатты, газды, булар және сулы коммуникацияларды жабу, ғимараттағы аралас және авариялы желдету жүйелері жұмысын тоқтату, ғимараттағы түтіннің және өрттің дамуын алдын –алуға қабілітті басқада шараларды орындау);

- ғимараттағы өртті жою жұмыстарынан басқаларын тоқтату ( егер мүмкін болса өндірістің технологиялық үдірісі бойынша);

- өрт сөндіруге қатыспайтын қауіпті аймақтағы барлық адамдарды алып шығу;

-мемлекеттік өртке қарсы қорғаныс қызметкерлері келгенше өрт сөндіру бойынша басқарушының жалпы шараларды жүзеге асыруы (объектінің арнайы ерекшеліктерін ескере отырып);

- өрт сөндіруге қатысқан барлық жұмыскерлердің қауіпсіздік талаптарын сақтауды қамтамасыз ету;

- бір уақытта өртті сөндірумен оқшаулауды ұйымдастыру және материалдық құндылықтарды қорғау;

- мемлекеттік өртке қарсы қызмет бөлімшелерінің кездесуін ұйымдастыру және өртке қарсы сумен жабдықтау жүйелерінен өрт ошағына дейін қысқа жолды таңдауға көмек көрсету.

Өрт бөлімшелерінің келеуі бойынша, мекеменің басшысы (немесе оның орын басары) объектінің конструктивті және технологиялық ерекшеліктері туралы, ғимараттардың тұрғызылуы, объектіде қабылданатын және сақталынатын өрт қауіпті заттардың қасиеті мен саны, жарылыс қауіпті, жарылғыш, өте күшті әсер ететін улы радиоактивті заттар, материалдар, өнімдер туралы басшыға мәліметтер беру керек және өрт сөндіруге қатысушылардың қауіпсіздігі мен өртті жою үшін қажетті бақада мәліметтерді сонымен бірге өртті жою мен оның дамуының алдын –алумен байланысты, қажетті шараларды жүзеге асыруды және объектідегі құралдар мен күштерді жұмылдыруды ұйымдастыру туралы ескерті керек .

Объектідегі әрбір болған өртті басқарушылар, өрттің пайда болуына қабілетті және өрттің дамуының мәнін ашуға міндетті және міндетті түрде қажетті профилактикалық шараларды жүзеге асыру керек.

Әдебиеттер:нег. 9 (31-32; 34-35); қос. 2 (24-26); қос. 8 (376-379)

Бақылау сұрақтары:

1.Мекемеде өрт қауіпсіздігін қандай орган бақылайды ?

2.Өрт қауіпсіздігі ережесін бұзғанда қашан қылмыстық –іс қозғалады?

3.Өрт кезіндегі мекеменің басшысының әрекет тәртібі.

4. Қандай құжаттарға сәйкес мекеме өрт машиналарымен жабдықталады?