Ыбырай алтынсарин

(1841-1889)

Қазақ әдебиетінің кемелденуіне үлкен үлес қосқан тұлға-Ыбырай Алтынсарин. Ыбырай Алтынсарин-қазақ халқының аса көрнекті ағартушысы, жаңшыл педагог, жазушы, ауыз әдебиетін зеттеуші этнограф. Ы.Алтынсарин 1841 жылы Торғай облысының Қостанай уезіндегі Арқақарағай болысында, қазіргі Затобол ауданында туған. Атасы Балқожа белгілі би болған.Ыбырай атасы Балқожаның тәрбиесінде болды.Ол өз бетімн оқып, білім алған. Ыбырайдың білім алуына шығысьы зерттеуші ғалым В.В.Григорьевтің үлкен әсері боды. Ол халыққа білім беруді арман етті. Ыбырай Орынбор облыстық басқармасында тілмаштық қызмет атқарды. 1860 жылы Торғайда қазақ балалары үшін мектеп ашу тапсырылды, әрі сол мектепте орыс тілінің мұғалімі болып белгіленеді.Ыбырайдың ағартушылық-педагогтық қызметі осылай басталды.Тікелей өзінің араласуымен халықтан жинаған қаржыға мектеп үйін және интернат салып, 1864 жылы 8 қаңтарда мектептің жаңа ғимаратын салтанатты түрде ашады. Ұстаздық-ағартушылық қызметке қоса бырайға басқа да жұмыстарды атқару жүктеледі. Орынбор генерал-губернаторының тікелей тапсыруы бойынша Торғайда төрт рет уездік судья болып (1868-1874), Торғай уездік бастығының аға жәрдемшісі (1876-1879) қызметін атқарады.

Ыбырай оқу-ағарту жұмыстарына өз заманының ең озық әдістемелерін қолдана отырып, балаларға білімнің ана тілінде берілуіне айрықша мән береді. «Қазақ хрестоматиясы» атты оқулық, «Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы» дидактикалық оқу құралын жазды. Бұл кітаптарда оқушыны Отан суйгіштікке, еңбекке, кісілікке тәрбиелейтін ғибратты шығармалары орын алған. Текқана оқу-ағарту жұмыстары ғана емес, Ыбырай сонымен бірге сол кездегі қоғамдық-саяси өмірге сергек араласып, ғылым-білімге, еңбек пен өнерге, этнографияға қатысты мақалалар жазды.

Жаңа сөздер:

аса көрнекті – выдающийся фольклоршысы – фолклорист белгілі би - известный бий атасы Балқожа - дед Балхожа өз бетімен оқып - занимался самообразованием шығысты зерттеуші – востоковед тілмаштық - переводческий бастауыш мектеп-начальная школа кемелденуіне – развитию

басталады - начинается қаржы - финансы ғимарат- корпус, сооружение әдістемелер - методики еңбек - труд ғылым - наука мақалалар – статьи тұлға - личность

1. Ыбырай Алтынсарин кім»?

2. Ы.Алтынсариннің қандай педагогикалық еңбектерін білесіздер?

3. Ы.Алтынсарин мектеп пн интернат ғимаратын салтанатты түрде қай жылы

ашқан?

КІТАП – БІЛІМ БҰЛАҒЫ

…Жақсы кітап – жан азығы. Кітапты сүйіп дәріптемеген адам жақсы бола алмайды. Кітапқа ең жақын досым, ақылшым деп қарау керек. Кітапты жазушы – халқы үшін, жастар мен балалар үшін жазады. Егер оқымаса, жазудың да, еңбектенудің де қажеті жоқ.

«Біздің заманда кино, телевизор, театр, радио да бар, кітап оқуға уақыт жетпейді», – деген қате пікірлер кездеседі. Ол дұрыс емес. Әрқайсысының өзінің орны бар. Кино да, телевизор да кітаптай бола алмайды, сырласа алмайды. Оқушы жас күнінен бастап кітап оқуға құнығуы керек. Әйтпесе күнде кітап оқу қиын болады. Аспай-саспай, әуелі кітаптың ырғағына түсіп, жаттығып, оқиға ішіне кіре оқымаса, ауыр тиеді. Әр кітаптың өзінің ырғағы бар, сол ырғақты тауып оқу құнығудан туады. Балалар әуелі ертегі кітаптардан бастап қызыға оқыса, біртіндеп құмартып оқуды жақсы көріп алады. (З.Шашкин)

Тапсырмалар:

1. Мәтінді оқыңыздар.

2. Жаңа сөздерді көшіріп жазып, аударыңыздар.

3. Мәтінді аударыңыздар.

4. Мәтіннен тұйық етістіктерді табыңыздар.

5. Мәтіннен болымсыз етістіктерді табыңыздар.

СОӨЖ: Білім –байлығымыз. Кітап білім-бұлағы туралы мәтінмен жұмыс жасау.

СӨЖ: «Білім – байлығымыз» тақырыбына әңгіме. «Ы. Алтынсарин» тақырыбына слайд, презентация жасау.

6-тақырып. Мемлекет және біз.

а) Қазақстан Республикасының Рәміздері

ә) Менің Отаным - Қазақстан

Грамматика: Көмекші есімдер