Vinco, vīci, victum, vincĕre – побеждать

12. Образуйте причастия, герундий и герундив. Переведите образованные формы на русский язык:

punio, punīvi, punītum, punīre – наказывать

ПРАКТИЧЕСКОЕ ЗАНЯТИЕ 15

ACCUSATIVUS CUM INFINITIVO

Инфинитивная конструкция Accusativus cum infinitivo:

ее употребление и способы перевода

Переведите:

1. Filium herēdem meum esse iubeo.

2. Princĭpem cogi nefas*. (Sen.)

3. Homĭnis appellatiōne tam femĭnam, quam mascŭlum continēri non dubitātur. (Gai)

4. Non vidētur vim facĕre, qui iure suo utĭtur. (Paul.)

5. Ultĭmum supplicium esse mortem solam interpretāmur.

6. Mandātam sibi iurisdictiōnem mandāre altĕri non posse manifestum est. (Paul.)

7. Constat ad salūtem civium invenīre leges. (Cic.)

8. Iustum est scelerātos* punīri.

9. Te esse felīcem volo.

10. Leges benignius interpretandas esse constat.

11. Iudex reum tacentem loqui iubet.

12. Vim fiĕri veto.

13. Nemo negat pacta servanda esse.

14. Credendum est eum, qui ex iustis nuptiis septĭmo mense natus est, iustum filium esse.

15. Hanc rem meam esse dico.

16. Aio te mihi centum aeris dare oportēre.

17. Hanc legem mutandam esse censeo.

18. Legem posteriōrem derogāre priōri omnes consentiunt.

19. Eum, qui iudicāre iubet magistrātum esse oportet (Ulp.)

* nefas – непозволительно

* scelerātus, a, um – преступный

Выучите наизусть:

Legem brevem esse oportet	нужно, чтобы закон был краток
Scio me nihil scire	Я знаю, что я ничего не знаю (Сократ)
Cetĕrum censeo Carthagĭnem delendam esse	а кроме того, я считаю, что Карфаген должен быть разрушен (Катон Старший)
Cupio me esse clementem	страстно желаю быть милостивым (Цицерон)
Multos timēre debet, quem multi timent	должен бояться многих тот, кого боятся многие (П. Сир)
De mortuis aut bene, aut nihil	о мёртвых или хорошо, или ничего
Mala gallīna malum ovum	плохая курица – плохое яйцо
Margarītas ante porcos	метать бисер перед свиньями
Otium post negotium	отдых после работы
Per aspĕra ad astra	через тернии к звёздам
Periculum est in mora	опасность в промедлении
Stultōrum infinītus est numĕrus	число глупцов бесконечно

ПРАКТИЧЕСКОЕ ЗАНЯТИЕ 16

PRAESENS CONIUNCTIVI

Употребление конъюнктива в независимых предложениях

1. Основное значение конъюнктива.

2. Настоящее время конъюнктива (Praesens coniunctīvi actīvi et passīvi).

3. Praesens coniunctīvi глаголов esse и posse.

4. Употребление конъюнктива в независимых предложениях.

PRAESENS CONIUNCTIVI

Спряжение	Окончание основы инфекта	Суффикс	Личные окончания
			Activum	Passivum
I	ā (вытесняется суффиксом)	ē	S. 1. m 2. s 3. t Pl. 1. mus 2. tis 3. nt	S. 1. r 2. ris 3. tur Pl. 1. mur 2. mĭni 3. ntur
II	ē	ā
III	согл, u	ā
IV	ī	ā

Praesens coniunctivi глаголов esse и posse

ESSE – быть			POSSE – мочь
	Sg.	Pl.		Sg.	Pl.
1 2 3	sim sis sit	simus sitis sint	1 2 3	possim possis possit	possimus possitis possint

Переведите:

1. Amēmus patriam, pareāmus legĭbus!

2. Quod sentīmus, loquāmur, quod loquĭmur, sentiāmus: concordet sermo* cum vita (Sen.)

3.Quidquid agis, prudenter agas et respĭce finem.

4. Sit tibi terra levis.

5. Et ait (Deus): Faciāmus homĭnem ad similitudĭnem* nostram (Vulg.)

6. Bis de eadem rem ne sit actio.

7. Nemo duōbus utātur officiis.

8. Iudex bene iudĭcet!

9. Id tibi exemplo sit!

10. Lex moneat, non doceat!

11. Lex iubeat, non dispŭtet!

12. Lex bonos defendat, malos puniat!

13. Ne procēdat iudex ex officio!

14. Pereat mundus et fiat iustitia!

15. Iudex habēre debet duos sales*, salem sapientiae ne sit insipĭdus et salem conscientiae, ne sit diabŏlus.

* sermo, onis m – разговор, высказывание

* similitudo, ĭnis f – подобие

* sal, salis m – здесь качество

GAUDEĀMUS

Gaudeāmus igĭtur

Iuvenes dum sumus!

Post iucundam iuventūtem,

Post molestam senectūtem

Nos habēbit humus.

Ubi sunt qui ante nos

In mundo fuēre?

Vadĭte ad supĕros

Transĭte ad infĕros

Hos si vis vidēre.

Vita nostra brevis est

Brevi finiētur.

Venit mors velocĭter

Rapit nos atrocĭter

Nemĭni parcētur.

Vivat Academia

Vivant professōres

Vivat membrum quodlĭbet

Vivant membra quaelĭbet

Semper sint in flore.

Vivant omnes virgĭnes

Facĭles, formosae!

Vivant et muliĕres

Tenĕrae, amabĭles,

Bonae, laboriōsae.

Vivat et respublĭca

Et qui illam regit!

Vivat nostra civĭtas,

Maecenātum carĭtas,

Quae nos hic protēgit!

Pereat tristitia,

Pereant dolōres

Pereat diabŏlus,

Quivis antiburschius

Atque irrisōres!

Выучите наизусть:

Audiātur et altĕra pars	Пусть будет выслушана и другая сторона
Contractus reales innomināti	Реальные безымянные договоры
Do ut des	Даю, чтобы ты дал
Do ut facias	Даю, чтобы ты сделал
Facio ut des	Делаю, чтобы ты дал
Facio ut facias	Делаю, чтобы ты сделал
Feci quod potui, faciant meliora potentes	Я сделал, что смог, пусть те кто могут сделают лучше.
Fiat lux!	Да будет свет! (Библия)
Habeas corpus (hab. corp.)	Имей тело – судебный приказ о немедленном освобождении незаконно лишённого свободы (такими словами начинался приказ, принятый в 1679 г. английским парламентом по которому никто без решения суда не мог подвергнуться аресту или задержанию)
Prosit!	На здоровье!
Vivat, crescat, floreat!	Пусть живёт, растёт, процветает!
Sint, ut sunt, aut non sint	Пусть будут, как они есть сейчас, или не будут вообще

ПРАКТИЧЕСКОЕ ЗАНЯТИЕ 17-18

КОММЕНТИРОВАННОЕ ЧТЕНИЕ И ПЕРЕВОД ИСТОЧНИКОВ РИМСКОГО ПРАВА. СИСТЕМАТИЗАЦИЯ И ПОВТОРЕНИЕ ЛАТИНСКИХ ЮРИДИЧЕСКИХ ТЕРМИНОВ

De conventionĭbus

Ulpiānus libro quarto ad edictum. Conventiōnum autem tres sunt species. Aut enim ex publĭca causa fiunt aut ex privāta: privāta enim aut legitĭma aut iuris gentium. Publĭca conventio est, quae fit per pacem, quotiens inter se duces belli quaedam paciscuntur.

Paulus libro tertio ad edictum. Legitima conventio est quae lege alĭqua confirmātur. Et ideo interdum* ex pacto actio nascĭtur vel tollĭtur, quotiens lege vel senātus consulto adiuvātur*.

Paulus libro quarto ad edictum. Iuris gentium conventiōnes quaedam actiōnes pariunt, quaedam exceptiōnes. Quae pariunt actiōnes, in suo nomĭne non stant, sed transeunt* in proprium nomen contractus: ut emptio venditio, locatio conductio, sociĕtas, commodātum, deposĭtum et cetĕri simĭles contractus.

* interdum – иногда

* adiuvo, āre – помогать, быть полезным

* 3 лицо множ. числа от transeo, ii, itum, īre

De iustitia et iure

Publĭcum ius est quod ad statum rei Romānae spectat, privātum quod ad singulōrum utilitātem: sunt enim quaedam publĭce utilia, quaedam privātim. Publĭcum ius in sacris, in sacerdotĭbus*, in magistratĭbus constĭtit. Privātum ius tripertītum est: collectum etĕnim est ex naturalĭbus praeceptis aut gentium aut civilĭbus. Ius naturāle est, quod natūra omnia animalia docuit: nam ius istud non humāni genĕris proprium, sed omnium animalium, quae in terra, quae in mari nascuntur, avium* quoque commune est. Hinc descendit maris atque femĭnae coniunctio, quam nos matrimonium appellāmus, hinc liberōrum procreatio, hinc educatio: vidēmus etĕnim cetĕra quoque animalia, feras etiam istīus iuris peritia* censēri*. Ius gentium est, quo gentes humānae utuntur. Quod a naturāli recedĕre facĭle intellegĕre licet, quia illud omnĭbus animalĭbus, hoc solis hominĭbus inter se commūne sit.

* sacerdos, ōtis m – жрец

* avis, avis f – птица

* peritia, ae f – опыт, способность

* censeo, ēre – оценивать, думать, решать

De in ius vocando

Paulus libro quarto ad edictum. In ius vocāre est iuris experiundi causa vocare. Ulpiānus libro quinto ad edictum. In ius vocari non oportet neque consŭlem neque praefectum neque praetŏrem neque proconsŭlem neque cetĕros magistrātus, qui imperium habent, qui et coērcĕre alĭquem possunt et iubēre in carcĕrem duci: nec pontifĭcem dum sacra facit: nec eos qui propter loci religiōnem inde se movēre non possunt: sed nec eum qui equo publĭco in causa publĭca transvehātur. Praeterea in ius vocāri non debet qui uxōrem ducat aut eam quae nubat: nec iudĭcem dum de re cognoscat: nec eum dum quis apud praetŏrem causam agit: neque funus ducentem familiāre iustave mortuo facientem.

De actionĭbus

Nihil aliud est actio quam ius, quod sibi debētur, iudicio persequendi. Actiōnum genĕra sunt duo: in rem, quae dicĭtur vindicatio, et in persōnam, quae condictio appellātur. In persōnam actio est quā agĭmus cum alĭquo, qui nobis vel ex contractu, vel ex delicto obligātus est, id est quotiens intendĭmus eum dare, facĕre, praestāre, oportēre. In rem actio est cum aut corporālem rem intendĭmus nostram esse aut ius alĭquot nobis competĕre, velut utendi-fruendi, agendi, aquam ducendi. In rem actio adversus eum est, qui rem possĭdet. In persōnam actio adversus eum locum habet, qui obligātus est nobis.

De fontĭbus iuris Romāni

Ius popŭli Romāni constat ex legĭbus, plebiscītis, senātus consultis, constitutionĭbus princĭpum, edictis eōrum, qui ius edicendi habent, responsis prudentium. Lex est quod popŭlus iubet atque constituit. Plebs autem a popŭlo eo distat, quod popŭli appellatiōne universi cives significantur; plebis autem appellatiōne cetĕri cives sine patriciis significantur. Senātus consultum est, quod senātus iubet atque constituit; idque legis vicem obtĭnet. Constitutio princĭpis est, quod imperātor decrēto vel edicto vel epistŭla constituit. Edicta sunt praecepta eōrum, qui ius edicendi habent; ius autem edicendi habent magistrātus popŭli Romāni. Sed amplissĭmum ius est in edictis duōrum praetōrum, urbāni et peregrīni, quōrum iurisdictiōnem in provincia praesĭdes eārum habent. Responsa prudentium sunt sententiae et opiniōnes eōrum, quibus permissum est iura condĕre. Si sententiae eōrum omnium in unum concurrunt, id, quod ita sentiunt, legis vicem obtĭnet; si vero dissentiunt, iudĭci licet quamlĭbet sententiam sequi; idque rescripto divi Hadriāni significātur (Gai).

Capĭtis deminutio

Capĭtis deminutiōnis tria genĕra sunt: maxĭma, media, minĭma. Tria enim sunt, quae habēmus: libertātem, civitātem, familiam. Igitur cum omnia amittĭmus, hoc est libertātem et civitātem et familiam, maxĭmam esse capĭtis deminutiōnem; cum vero amittĭmus civitātem, libertātem retinēmus, mediam esse capĭtis deminutiōnem; cum et libertas et civĭtas retinentur, familia tantum mutāmur, minĭmam esse capĭtis deminutiōnem. (Paul.)

De iure personārum

Omne ius, quo utĭmur, vel ad persōnas pertĭnet vel ad res vel ad actiōnes. Summa divisio de iure personārum haec est, quod omnes homĭnes aut libĕri sunt aut servi. Rursus liberōrum homĭnum alii ingenui sunt, alii libertīni.

Ingenui sunt qui libĕri nati sunt; libertīni, qui ex servitūte manumissi sunt. Sequĭtur de iure personārum alia divisio: nam quaedam persōnae sui iuris sunt, quaedam aliēno iuri sunt subiectae. Rursus eārum personārum, quae aliēno iuri subiectae sunt, aliae in potestāte, aliae in manu sunt. In potestāte ităque sunt servi dominōrum. Item in potestāte nostra sunt libĕri nostri. Nam qui ex me et uxōre mea nascĭtur, in mea potestāte est. Item qui ex filio meo et uxōre eius nascĭtur, id est nepos meus et neptis, aeque in mea sunt potestāte, et pronepos et proneptis et deinceps cetĕri.

Sequĭtur см. sequor

eārum см. указательное местоимение is, ea, id

De testamentis

In eo, qui testamentum facit, integrĭtas mentis, non corpŏris sanĭtas exigenda est. Qui in potestāte parentis est, testamenti faciendi ius non habet. Surdus mutus testamentum facĕre non possunt. Relegāti in insŭlam et quĭbus terra Italĭca et sua provincia interdicĭtur testamenti faciendi ius retĭnent. Hi vero, qui ad ferrum aut ad bestias aut in metallum damnantur, libertātem perdunt et testamenti factiōnem amittunt.

Ius civīle et ius gentium

Omnes popŭli, qui legĭbus et morĭbus reguntur, partim suo proprio, partim commūni omnium homĭnum iure utuntur. Nam ius, quod quisque popŭlus ipse sibi constituit, id ipsīus civitātis proprium est vocaturque ius civīle, quasi ius proprium civitātis. Quod autem naturālis ratio inter omnes homĭnes constituit, id apud omnes popŭlos custidītur vocaturque ius gentium, quasi eo iure omnes gentes utuntur. Popŭlus ităque Romānus partim suo proprio partim commūni omnium homĭnum iure utĭtur (Gai.).

De servitutĭbus

Servitūtes aut personārum sunt ut usus et usus-fructus, aut rerum, ut servitūtes praediōrum rusticōrum et urbanōrum. Servitūtes rusticōrum praediōrum sunt hae: iter, actus, via, aquaeductus. Iter est ius eundi, ambulandi homĭnis, non etiam iumentum agendi. Actus est ius agendi vel iumentum vel vehicŭlum. Ităque qui iter habet, actum non habet, qui actum habet, et iter habet etiam sine iumento. Via est ius eundi et agendi et ambulandi: nam et iter et actum in se via contĭnet. Aquaeductus est ius aquam ducendi per fundum aliēnum.

De obligationĭbus

Omnium autem obligatiōnum summa divisio in duo genĕre deducĭtur: namque aut civīles sunt aut praetoriae. Civīles sunt, quae aut legĭbus constitūtae aut certe iure civīli comprobātae sunt. Praetoriae sunt, quae praetor ex sua iurisdictiōne constituit, quae etiam honorariae vocantur.

quae см. qui, quae quod