Historia polski 1750-1950 Reformy sejmu konwokacyjnego - 1764

Sejm Konwokacyjny obradował w 1764 pod laską Adama Kazimierza Czartoryskiego. Prace ustawodawcze posuwały się niesłychanie szybko. Od 7 V do 23 VI 1764 (w ciągu 7 tygodni) uchwalono ponad 180 ustaw, podczas gdy w ciągu ostatnich 27 lat nie uchwalono ani jednej. Sejm konwokacyjny ze swej natury był skonfederowany, dlatego decyzje podejmował większością głosów. Mimo to Czartoryskim udało się przeprowadzić tylko niektóre reformy i to za pomocą różnych wybiegów prawnych:

- ustalono porządek obrad (regulamin sejmowy);

• ustalono jednolite „podymne” czyli stały podatek;

• utworzono pierwszy stały budżet;

• wprowadzono cło generalne;

• zmniejszono kompetencje hetmanów i podskarbich (część tych kompetencji przekazano komisjom wojskowej i skarbowej). Komisje miały: a/ kontrolować podskarbich;

b/ ściągać podatki i wydatkować sumy skarbowe;

c/ czuwać nad podniesieniem gospodarczym kraju;

d/ składać sejmowi sprawozdanie ze swojej działalności;

• zwiększono liczbę wojska do 24 tys.;

• zakazano posłom przysięgania na instrukcje poselskie;

• w sprawach ekonomicznych wprowadzono głosowanie większością;

• na sejmikach deputackich i elekcyjnych w Koronie zniesiono „liberum veto”;

• zniesiono w miastach sądownictwo prywatne;

• nakazano lustrację królewszczyzn;

• zreformowano sądownictwo trybunalskie (przez wprowadzenie zasady ferowania wyroków większością głosów;

• wprowadzono przedstawicielstwa dyplomatyczne za granicą.

Reformy Sejmu Konwokacyjnego porządkowały gospodarkę miejską, ujednolicały miary i wagi, reformowały pocztę.

Walka o tron Rzeczypospolitej - 1764

W XVII w. główny nurt walki politycznej w Rzeczypospolitej o władzę i wysuwane w związku z nim projekty reform, wiązały się z rywalizacją o znaczenie i wpływy między dwoma wielkimi obozami magnackimi: Potockimi i Czartoryskimi (zw. Familią). Potoccy stojący na czele obozu republikańskiego dążyli do utrzymania istniejącego ustroju politycznego i byli przeciwnikami jakichkolwiek reform (zmian). W polityce zagranicznej orientowali się na Prusy, Szwecję, Turcję i Francję.

Czartoryscy (na czele z Michałem - kanclerzem litewskim i Augustem - wojewodą ruskim) skoligaceni z Poniatowskimi, Ogińskimi i Sapiehami, opowiadający się w polityce zagranicznej za Rosją i Austrią dążyli już w latach 1738-52 do przeprowadzenia pewnych reform skarbowo-wojskowych mających wzmocnić władzę państwową. Po śmierci Augusta III (4 X 1763) rozgorzała między tymi stronnictwami walka o władzę. Czartoryscy opowiadali się za programem reform, które miały:

• zmienić zasady funkcjonowania sejmu;

• wzmocnić pozycję rządu;

• pozbawić praw politycznych szlachtę nieposesjonatów;

• zakazać przysięgania na instrukcje poselskie;

• ograniczyć „liberum veto”.

Dzięki wsparciu wojskowemu Rosji udało się „Familii” pokonać Potockich, którzy chcieli wybrać na króla najpierw syna Augusta III Wettina, a gdy ten zmarł (XII 1763) hetmana Branickiego. Ostatecznie sejm, mimo próby zerwania go jeszcze przed wyborem marszałka, 6 IX 1764 głosami 5500 posłów wybrał na króla Stanisława Antoniego Poniatowskiego, popieranego przez carycę Katarzynę II. W tej sytuacji program Familii nie mógł być w pełni zrealizowany, ale wiele reform Familii zostało wprowadzonych przez Sejm Konwokacyjny z 1764, zawiązany w konfederację generalną na czas nieokreślony. Miały one unowocześnić i wzmocnić państwo. Przeprowadzone reformy w znacznej mierze odpowiadały średniej szlachcie, ale zostały (niestety) uchwalone przy rosyjskiej „pomocy”. Obca „pomoc” zdecydowała także o faktach następnych.