Слово var(dır)

В азербайджанском языке var(dır) /выражает или утверждает существование того или иного понятия и выступает в функции сказуемого. Слово var(dır) соответствует русским словам есть, имеется, которые в некоторых случаях опускается.

Mənim kitabım var. У меня (есть)книга.

Stolun üstündə çay var. На столе(есть) чай.

Məndə kitab var – Mənim kitabım var. Оба предложения выражают принадлежность предмета. Предложение Məndə kitab var – это значит, что у меня имеется книга, она может быть моей собственностью или нет. Я просто утверждаю, что она имеется в моем распоряжении. Поэтому мы не можем сказать так о своих родственниках: *Məndə bacı(qardaş, ana, ata,ər. . . . ) var. «У меня есть брат» переводится как Menim qardaşım var. То же самое относится к таким предметам принадлежности, как квартира, дом, дача и пр.

Слово yoxdur выражает отрицание, выступает в роли сказуемого и соответствует русским словам нет, не имеется.

Arifin qırmızı qələmi yoxdur. У Арифа нет красной ручки.

Nizavi Gəncəvi

Azərbaycan xalqının dahi şair və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi 1141- ci ildə qəlim Gəncə şəhərində anadan olmuş, orada yaşamış, 1209- cu ildə həmin şəhərdə vəfat etmişdir.

Böyük şairin məqbərəsi Gəncə şəhərindədir.

Nizami dünya ədəbiyyatının ən böyük nümayəndələrindən biridir. Onun poeziyası səkkiz yüz ildir ki, oxunur və sevilir.

Nizami beş böyük poema yaratmışdır. Həmin poemalar bunlardır: “Sirlər xəzinəsi”, “Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “Yeddi gözəl”, “İsgəndərnamə”. Bunlar birlikdə “Xəmsə” adlanır.

Nizamidən sonra gələn sənətkarların çoxu özlərini Nizaminin şagirdi hesab etmişlər. Nizaminin əsərləri Azərbaycan, rus, Ukrayna, özbək, türkmən, gürcü, habelə ingilis, alman və s. dillərdə dəfələrlə çap olunmuşdur. Dünyanın ən böyük kitabxanalarında “Xəmsə”nin əlyazmaları saxlanır.

Bakıda, Gəncədə Nizamiyə böyük abidə qoyulmuşdur. Ölkəmizdəki bir çox küçələrə, meydanlara, institutlara, muzeylərə, məktəblərə Nizaminin adı verilmişdir.

Комментарии к тексту:

Etmişdir: - miş – аффикс прошедшего результативно- повествовательного времени, обозначает законченность действия, передаваемого в повествовательном плане.

Nizamidən: - dən – аффикс исходного падежа, обозначает действие, направленное в сторону от предмета.

gələn: - ən – аффикс причастия настоящего времени, обозначает признак предмета.

______________________________________________________

Ответьте на вопросы:

1. Nizami Cəncəvi kimdir?

2. Nizami hansı dövrdə yaşamışdır? Neçənci ildə və harada anadan olmüş, neçənci ildə vəfat etmişdir?

3. Nizaminin məqbərəsi haradadır? Siz həmin məqbərə haqqında nə bilirsiniz?

4. Nizami hansı əsərləri ilə şöhrət qazanmışdır? Onun poemaları birlikdə necə adlanır?

5. Nizaminin əsərləri hansı dillərdə nəşr olunmuşdur? Nizamiyə haralarda abidələr qoyulmuşdur?

Упражнение. Переведите текст.

Kərpickəsən qoca

Keçmiş zamanlarda Şam şəhərində bir qoca kişi yaşayırdı. O, kərpic kəsər, bununla da gündəlik çörək pulunu qazanardı. Bir gün qoca yenə də kərpic kəsirdi. Bu zaman onun yanına bir cavan oğlan gəldi. Qocaya salam verib dedi:

- Ey qoca, nə üçün bu qədər zəhmət çəkirsən? Bu ağır iş qoca işi deyildir. Özünə başqa bir iş tap. Heç kim səndən bir tikə çörək əsirgəməz.

Qoca kişi cavan oğlana cavab verdi:

- Oğlum, mən bu sənəti ona görə öyrənmişəm ki, heç kimdən çörək pulu istəməyim. Öz əməyim ilə dolanım. Əlimin zəhməti ilə gözüm tox, könlüm şad olsun.

Bu sözləri eşidib cavan oğlan çox utandı və qocadan üzr istədi.

Упражнение. Образуйте формы принадлежности всех лиц в единственном и во множественном числах от существительных

Ata, ana, quzu, ütü, yurd, vətən

Упражнение. Поставьте вместо точек соответствующие личные местоимения в родительном падеже:

…qızım; . . . qızımız;. . . qızın;. . . qızınız;. . . qızı. . . qızları

Упражнение. Переведите сочетания существительных с другими частями речи:

Bir oğlan qözəl dost yaxşı dostlar

Bir qız qözəl qadın yaxşı qadınlar

Bir bina qözəl kənd yaxşı kəndlər

Sizin eviniz bizim dostumuz sizin evləriniz

Sizin məktəbiniz bizim anamız bizim məktəblərimiz

Sizin kəndiniz bizim binamız bizim kəndlərimiz

Упражнение. Переведите на азербайджанский язык следующие предложения.

1. Наша школа красивая. 2. Ваше здание высокое. 3. Их друзья – хорошие друзья. 4. Наш сад – хороший сад. 5. Ваша республика – богатая.

Упражнение. Проспрягайте:

Mənim ailəm var. Mənim ailəm yoxdur.

2. Переведите следующие предложения.

Mənim iki qardaşım var. Sizin maraqlı kitabınız var. Bizim yaxşı mənzilimiz var. Mənim anam yoxdur, atam var. Əhmədin anası deyil, atası var.

Упражнение. Переведите на русский язык.

1. Onun çox az vaxtı var. Sənin yaxşı dostların və gözəl ailən var. Onun pişiyi var. Bizim üç otaqlı mənzilimiz var. Sizin çox mehriban ailəniz var. Mənim çox qohumum var. Bu ölkədə çoxlu dağ və göl var.

2. Mənim on yaşım var. Sənin on beş yaşın var. Onun on səkkiz yaşı var.

Bizim iyirmi yaşımız var. Sizin iyirmi beş yaşınız var. Onların otuz yaşı var.

3. Mənim kitabım yoxdur. Sənin dəftərin yoxdur. Onun qələmi yoxdur.

Bizim kitabımız yoxdur. Sizin dəftəriniz yoxdur. Onların qələmi yoxdur.

Упражнение. Переведите на азербайджанский язык.

У нее две дочери. У Фуада две сестры. У вас красивые часы. У нее темные волосы и голубые глаза. .

Упражнение. Проспрягайте предложения по лицам.

Məndə kitab var. Məndə xəritə var.

Məndə rəf yoxdur. Məndə alma yoxdur.

Məndə nar var. Məndə üzük var.

Məndə palto yoxdur. Məndə armud yoxdur.

Упражнение. Прочитайте диалоги.

- Məndə təzə fincan var. Bəs, səndə?

- Bəli, məndə də təzə fincan var.

- Məndə gözəl naxışlı boşqab var. Bəs, səndə?

- Xeyr, məndə gözəl naxışlı boşqab yoxdur.

- Sizdə kitab rəfi var?

- Bəli, bizdə kitab rəfi yoxdur.

- Sizdə qab- qacaq şkafı var.

- Bəli, bizdə qab- qacaq şkafı var.

Упражнение. Прочитайте и переведите диалоги.

- Səndə kitab var? - Bəli, məndə kitab var.

- Səndə karandaş var? - Xeyr, məndə karandaş yoxdur.

- Sizdə saat var? - Bəli, bizdə saat var.

- Sənin qardaşın var? - Bəli, mənim qardaşım var?

- Sənin bacın var? - Xeyr, mənim bacım yoxdur.

- Sənin xalan var? - Xeyr, mənin xalam yoxdur.

- Sənin bibin var? - Bəli, mənim bibim var.

- Sənin dayın var? - Xeyr, mənim dayım yoxdur.

- Sənin əmin var? - Bəli, mənim əmim var

Упражнение. Переведите.

Mənim ailəm.

Mənim adım Mahirdir. Mən universitetdə oxuyuram. Bizim ailəmiz böyükdür: atam, anam, babam, nənəm, bacılarım, qardaşım və mən. Atamın adı Məhəmməddir. O, tikintidə mühəndis işləyir. Anamın adı Fatimədir. O, isə məktəbdə müəllimə işləyir. Babam və nənəm təgaüdçüdürlər. Babam bağda gül- çiçək əkir, nənəm isə corab toxuyur. Böyük baçımın adı Lalədir. O xarici dillər universitetində oxuyur. Balaça baçım Dilbər isə tibb universitetində oxuyur. Qardaşım Tural isə hələ balacadır. O, məktəbdə oxuyur.

Bizim dostlarımız tez- tez bizə qonaq gəlirlər. Biz söhbət edirik. Babam maraqlı əhvalatlar söyləyir. Biz maraglı kitablar oxuyurug.

Mənim çox mehriban və xoşbəxt ailəm var.

Ответьте на вопросы:

1. Mənim adım nədir?.

2. Mən harada oxuyuram?

3. Bizim ailəmiz necədir? .

4. Atamın adı nədir?

5. Atam harada işləyir?

6. Anamın adı nədir?

7. Anam harada işləyir?

8. Babam və nənəm nə əkirlər?

9. Böyük baçım harada oxuyur?

10. Balaça baçım Dilbər harada oxuyur?

11. Qardaşım Tural harada oxuyur?

Словарь- Lüğət

Dahi şair - гениальный поэт “Yeddi gözəl” – «Семь красавиц»

Mütəfəkkir - мыслитель “İsgəndərnamə”- «Искендернаме»

Qədim - древний dəfələrlə - неоднократно

Məqbərə - мавзолей əlyazması – рукопись

“Xəmsə” – «Пятерица» abidə - памятник

“Sirlər xəzinəsi” – “Сокровищница тайн”

isə - а toxuyur - вяжет

Tikinti- стройка bacı - сестра

Mühəndis- инженер qardaş - брат

Müəllimə - учительница xarici dillər – иностранные языки

işləyir - работает Dilbər – ж. имя

baba- дедушка tibb universiteti – мед. университет

nənə- бабушка balaca- маленький

bağ- сад tez- tez - часто

gül- çiçək- цветы qonaq - гость

əkirlər - сажают gəlirlər - приходят

corab - носки söhbət edirik - разговариваем

əhvalat – истории söyləyir – рассказывает

Прочитайте стихотворение.

Vətən.

Çöllərindir şən, Bağdır, əkindır,

Hər yerin gülşən. Hər bir bucağın.

Sən nə gözəlsən, Qızıl təkindir

Ey ana Vətən. Sənin torpağın.

Qəlbim, canımsan,

Ey ana yurdum!

Isti qoynunda

Şən yuva qurdum.

A. Şaiq

Пословицы и поговорки.

Ana ürəyi – dağ çiçəyi.