21. Арфаэпія як навука. Паняцце арфаэпічнай нормы.

Арфаэпія – раздзел мовазнаўства, у якім вывучаюцца нормы літаратурнага вымаўлення. Змест А складаюць правілы вымаўлення галосных і зычных гукаў, а таксама спалучэння гукаў. Абслугоўвае ўсе сферы практычнай дзейнасці людзей. Вымаўленне гал. гукаў залежыць ад месца націску. Пад націскам усе гал. вымаўляюцца выразна.Не пад націскам гал. гучаць карацей за націскныя, некаторыя могуць чаргавацца, але ўсе яны вымаўляюцца таксама даволі выразна; скарачэнне іх да непазнавальнасці, «глытанне», выкідванне недапушчальнае Рэгулююць – арфаэпічныя нормы. Для чаго! Каго і чаму.

Адхіленні выклікаюцца рознымі прычынамі. 1.уплыў дыялектных асаблівасцей (жых.паўд-зах.ч.Б вымаўляюць ненаціскны О на канцы слоў: мало, добро )…2. Уплыў двухмоўя (вымаўленне к на месцы х ( сток, рок) ці ч’ замест ч).

Арфаэпічн. Нормы бел. маўлен.

1)правліы вымаўлен некатор гукаў моцн пазіц,

2)правілы, заснав пазіцыўным чаргаван гукаў;

3) правілы вымаўлення запазычаных гукаў.

22. Вымаўленне галосных, зычных і спалучэнняў зычных.

Галосныя: [і] пасля цв.з на папяр.слове-- [ы].( ён Ыграў)

Перад нац [і] у пач.слова,сяр пасля Г --+й (у краЙі)// саюз Й (дзеці Йдуць)

Пасля слова на Г у – ў

о,э,а пасля цв.З у ненац.складах – а// пасля мяккіх- я (кАлас// лЯдок)

Й у запаз.словах паміж спал.галосн. (дыйалог)

Зычныя: (г) на канцы, перад гл. –х (снех)

[ж,ч,ш,дж,р]—заўсёды цв. (шосты)

[дз,дз’,дж]—непадзельныя (дзверы)

[б,п,м,ф] на канцы/перадЙ – цв. (верф)

[з’,с’,н’,л’,дз’,ц’,ж,ш]—паміж гал. ПАДВАЕн.

Звонкія на канцы – аглуш-ца (грып) і наадварот (бара -дз’-ба)

Шыпячыя да свісцячых і наадварот.

[з,с]- перад мяк.З – мякка.(с’недаць)\\ Перад мяк [(г),г’,к’,х’](згінуць)

[д,т] перад в’ –дз’ ц’.

Спалучэнні: [ дч,тч] – ч(пад) (летчык)

[Дц,тц] – ц(пад) (у вопрадцы)\\\\\\\\[дс,кс]—ц (людскі)

[жск, шск]—ск (варонежскі)\\\\\\\\\[чн] НЕ ЗМЯНЯЕЦЦА

23. Вымаўл асобн грамат форм і запазычын слоў. Гук [ў] вымаўл на месцы этымалаг [в] пасля галоснага на канцы слова/перад наступным зычным: галава-галоўка, і на канцы дзеясловаў мужч роду прошлага часу: сказаў, ведаў. Гукі [ж] [ч] [ш] [дж] [р] у беларускім літ вымаўленні заўсёды цвёрдыя: жоўты, чакаць, шапка, дажджы, парадак. Наяўнасць афрыкат (складаных гукаў) [дз’] [дз] [дж]. Вымаўл як непадзельныя гукі: дзівосны, дзынкаць, джала. Спалуч д і з, д і ж на стыку марфем вымаўл раздзельна: падзагаловак, аджывіць. Зубныя [д] [т] перад мяккімі губнымі [в’] [м’] вымаўл як мяккія афрыкаты [дз’] [ц’]: дзве, подзвіг, цвёрды, чацвёрты. Свісцячыя [з] [с] перад мяккімі зычнымі вымаўл мякка ў словах і на стыку слоў: снедаць, поспех. Не адбыв змякч перад мяккімі заднеязычнымі г’, х’,г’,к’: згінуць, згіб, схітрыць, мазгі. Гук [н] вымаўл мякка перад мяккімі свісцячымі: транзіт, пенсія, у рамонце. Нгубныя зычныя б,п,м,ф на канцы слова і перад мяк зычнымі, у тым ліку і перад й, вымаўл цвёрда: голуб, верф, восем, стэп. Гукі з’, с’, н’, л’, дз’, ц’,ж,ш,ч паміж галоснымі вымаўл як адзін падоўжаны гук: палоззе, насенне, вяселле, суддзя. Шыпячыя прыпадаб да свісц і вымаўл як свісц: мыешся, на рэчцы. Свісц прыпад да шыпячых і вымаўл як шыпячыя: зжаты, сшытак, расчуліць. Спалуч дч,тч вымаўл як падоўжаны ч: спадчына, адчуваць, цетчын, лётчык. Спалуч дц,тц вымаўл як падоўжаны ц: адцягнуць, на вокладцы, у вопратцы. Спалуч зск, жск, шск як ск: каўказскі, белавежскі, латышскі. Спалуч дск, кск вымаўл як цк: суседскі, узбекскі. Спалуч чн вымаўл нязменна: малочны, ручнік, яечны.