5.16. Інтэграваная канцэпцыя ўліку выдаткаў на вытворчасць ды рэалізацыю прадукцыі, работ і паслуг

Выкладзеная ў папярэднім параграфе методыка ўліку выдаткаў па эканамічных элементах прыдатная для выкарыстання на малых прыватных прадпрыемствах, уладальнікі якіх не наймаюць кладаўшчы-коў і самі прымаюць і выдаюць рабочым матэрыяльныя каштоўнасці. Бясцэхавая структура кіравання такімі прадпрыемствамі робіць непатрэбным улік выдаткаў па функцыянальных адзнаках з выдзяленнем асноўнай, дапаможных ды абслуговых вытворчасцей, агульнавытворчых і агульнагаспадарчых выдаткаў. Павелічэнне аб'ёмаў гаспадарчай дзейнасці абумоўлівае неабходнасць сістэмнага кантролю над выдаткамі на некалькіх узроўнях кіравання. Для ажыццяўлення такога кантролю патрэбны ўлік выдаткаў як па эканамічных элементах, так і па носьбітах ды цэнтрах выкарыстання рэсурсаў.

Сістэмны кантроль выдаткаў на некалькіх узроўнях кіравання забяспечвае інтэгравання канцэпцыя іх уліку. У адпаведнасці з гэтай канцэпцыяй на першым узроўні выдаткі адлюстроўваюцца па эканамічных элементах на рахунках, прызначаных для іх уліку ў разрэзе аднародных відаў. Пералічэнне аднародных відаў выдаткаў з рахункаў эканамічных элементаў на функцыянальныя рахункі, дзе вытворчыя і агульнагаспадарчыя выдаткі назапашваюцца для наступнага размеркавання па аб'ектах калькуляцыі, з'яўляецца другім узроўнем уліку выдаткаў.

Выкарыстанне сінтэтычных рахункаў для ўліку выдаткаў па эканамічных элементах дае магчымасць істотна павысіць аналітычныя і кантрольныя функцыі рахункаводства. З мэтай дэталізацыі першасных элементаў выдаткаў сінтэтычныя рахункі падраздзяляюцца на субрахункі, што дазваляе стварыць жорсткія ўмовы для кантролю над кожным відам выдаткаў і арганізаваць эфектыўны іх аналіз. Напрыклад, у адпаведнасці з прынятай методыкай рахункаводства актываў, капіталу, абавязацельстваў і гаспадарчых аперацый прадпрыемстваў і арганізацый Украіны, сінтэтычны рахунак "Матэрыяльныя выдаткі" падраздзяляецца на 9 субрахункаў, якія адпавядаюць у асноўным субрахункам сінтэтычнага рахунку "Вытворчыя запасы" (табліца 5.17).

Табліца 5.17 — Субрахункі для адлюстравання вытворчых запасаў

і матэрыяльных выдаткаў у рахункаводстве арганізацый Украіны

Рахунак 20 "Вытворчыя запасы"	Рахунак 80 "Матэрыяльныя выдаткі"
201 "Сыравіна і матэрыялы"	801 "Выдаткі сыравіны і матэрыялаў"
202 "Куплёныя паўфабрыкаты і камплектовачныя вырабы"	802 "Выдаткі куплёных паўфабрыкатаў і камплектовачных вырабаў"
203 "Паліва"	803 "Выдаткі паліва і энергіі"
204 "Тара і тарныя матэрыялы"	804 "Выдаткі тары і тарных матэрыялаў"
205 "Будаўнічыя матэрыялы"	805 "Выдаткі будаўнічых матэрыялаў"
206 "Матэрыялы, перададзеныя ў перапрацоўку"	806 "Выдаткі запасных частак"
207 "Запасныя часткі"	807 "Выдаткі матэрыялаў сельскагаспадарчага прызначэння"
208 "Матэрыялы сельскагаспадарчага прызначэння"	808 "Выдаткі тавараў"
209 "Іншыя матэрыялы"	809 "Іншыя матэрыяльныя выдаткі"

Інтэграваная канцэпцыя ўліку выдаткаў можа выкарыстоўвацца як у адзінай сістэме рахункаводства без адасаблення калькуляцыйных рахункаў у падсістэму вытворчага ўліку, так і з падраздзяленнем рахункаводства на фінансавы і вытворчы ўлік. Ва ўмовах адзінай сістэмы рахункаводства на скарыстаныя сыравіну і матэрыялы па ўліковых цэнах робіцца запіс па дэбеце рахункаў групы 630 "Матэрыяльныя выдаткі" і крэдыце рахункаў групы 110 "Матэрыялы". На рознасць паміж фактычным сабекоштам скарыстаных матэрыялаў і іх коштам па ўліковых цэнах неабходна зрабіць запіс па дэбеце групы рахункаў 630 "Матэрыяльныя выдаткі" і 116 "Адхіленні ў вартасці матэрыяльных каштоўнасцей". Рахунковыя запісы па адлюстраванні іншых эканамічных элементаў выдаткаў, не звязаных з выкарыстаннем матэрыяльных каштоўнасцей, робяцца па такой жа методыцы, як і пры выкарыстанні метаду "выдаткі — выпуск".

Сабраныя на ўказаных рахунках элементы выдаткаў штомесячна спісваюцца на рахункі, прызначаныя для ўліку выдаткаў па функцыянальных адзнаках. Такімі рахункамі з'яўляюцца рахункі наступных груп:

107 “Адтэрмінаваныя расходы капітальнага характару”;

108 "Незавершаныя матэрыяльныя і нематэрыяльныя інвестыцыі";

115 "Нарыхтоўка і набыццё матэрыяльных каштоўнасцей";

122 “Адтэрмінаваныя расходы бягучага характару”;

591 “Некапіталізаваныя расходы перыяду”;

720 "Асноўная вытворчасць";

723 "Дапаможныя выдаткі";

725 "Агульнавытворчыя расходы";

726 "Агульнагаспадарчыя і накладныя расходы";

728 "Брак у прамысловасці";

729 "Абслуговыя вытворчасці і гаспадаркі";

744 "Расходы на рэалізацыю" і іншыя.

Нягледзячы на ўяўную прастату такой методыкі, выкарыстанню яе на вялікіх прадпрыемствах перашкаджае неабходнасць размеркавання эканамічных элементаў выдаткаў паміж носьбітамі і цэнтрамі выкарыстання рэсурсаў. Такое размеркаванне неабходна для спісання кожнага элемента на збіральна-размеркавальныя і калькуляцыйныя рахункі. Для гэтага трэба на рахунках эканамічных элементаў улік простых выдаткаў арганізаваць у разрэзе відаў прадукцыі, работ і паслуг, а ўскосных — у разрэзе месцаў іх узнікнення і падраздзялен-няў арганізацыі. Могуць узнікнуць і іншыя дадатковыя складанасці ў арганізацыі аналітычнага ўліку эканамічных элементаў выдаткаў у разрэзе носьбітаў і цэнтраў выкарыстання рэсурсаў.

На вялікіх прадпрыемствах Заходняй Еўропы ўказаныя складанасці вырашаныя з дапамогай падраздзялення рахункаводства на вытворчы і фінансавы ўлік. У вытворчым ўліку ствараецца інфар-мацыйная база для кіравання вытворчай дзейнасцю і калькулявання сабекошту прадукцыі. Фінансавы ўлік прызначаны для абагульнення інфармацыі аб актывах, капітале і абавязацельствах прадпрыемства. Сувязь паміж вытворчым і фінансавым ўлікам ажыццяўляецца з дапамогай так званых люстраных рахункаў, якія яшчэ могуць называцца рахункамі — экранамі, з дапамогай якіх перадаецца інфармацыя з фінансавага ўліку ў вытворчы ўлік ды атрымліваецца дадатковая інфармацыя аб ходзе і выніках адпаведных гаспадарчых працэсаў. Склад адлюстраваных рахункаў, вытворчага ўліку прыведзены ў табліцы 5.18.