5.13 Міжнародны метад уліку “выдаткі — выпуск” і наменклатура рахункаў эканамічных элементаў выдаткаў

У цяперашні час у большасці еўрапейскіх дзяржаў асновай уліку выдаткаў на вытворчасць і рэалізацыю прадукцыі, работ і паслуг з'яўляецца іх групаванне па эканамічных элементах на асобных сінтэтычных рахунках. Пад эканамічнымі элементамі выдаткаў разумеюцца аднародныя па эканамічным змесце віды выдаткаў, якія адносяцца да ўсіх напрамкаў дзейнасці арганізацыі і паказваюць іх агульную велічыню незалежна ад прызначэння, парадку фінан-савання і размеркавання паміж справаздачнымі перыядамі. Такі падыход міжнародны стандарт рахункаводства IAS-1 “Падача фінан-савай справаздачнасці” называе класіфікацыяй, заснаванай на характары расходаў.

Групаванне аднародных выдаткаў па іх характары дазваляе выявіць агульную велічыню рэсурсаў, скарыстаных на ажыццяўленне ўсіх відаў дзейнасці прадпрыемства, падраздзяліць выдаткі на вытворчае спажыванне і выкарыстанне дабаўленай вытворчасці, атрымаць патрэбную інфармацыю для вызначэння фінансавых вынікаў па метадзе “выдаткі — выпуск”. Сутнасць гэтага метаду заключаецца ва ўліку выдаткаў па эканамічных элементах і вызначэнні фінансавага выніку дзейнасці арганізацыі без папярэдняга разліку фактычнага сабекошту рэалізаванай прадукцыі. Эксплуатацыйны фінансавы вынік па метадзе "выдаткі — выпуск" разлічваецца як рознасць паміж выпускам прадукцыі, работ і паслуг ды выдаткамі на вытворчае спажыванне і эксплуатацыю. Выпуск прадпрыемства разлічваецца наступным чынам:

В = АРП + АРТ + ВУС ± ЗЗП ± ЗНВ,

дзе В — выпуск прадпрыемства;

АРП — аб'ём рэалізацыі прадукцыі;

АРТ — аб'ём рэалізацыі тавараў;

ВУС — вытворчасць для ўнутранага спажывання;

ЗЗП — змяненне запасу прадукцыі на складах;

ЗНВ — змяненне астаткаў не завершанай вытворчасці.

Выдаткі на вытворчае спажыванне разлічваюцца па наступнай схеме:

ВВС = ПСМ ± ЗЗМ + МПП + СПТ,

дзе ВВС — выдаткі на вытворчае спажыванне;

ПСМ — пакупкі сыравіны і матэрыялы;

ЗЗМ — змяненне запасу сыравіны і матэрыялаў;

МПП — матэрыяльныя паслугі пабочных арганізацый;

СПТ — сабекошт прададзеных тавараў.

У выніку параўнання велічынь выпуску і выдаткаў на вытворчае спажыванне прадпрыемства ў рахункаводстве разлічваецца велічыня дабаўленай вартасці (ДВ) па формуле:

ДВ = В – ВВС.

Эксплуатацыйныя выдаткі арганізацыі складваюцца з выдаткаў на аплату працы, адлічэнняў на сацыяльнае страхаванне, амартызацыі асноўных сродкаў, падаткаў і іншых эканамічных элементаў, якія памяншаюць эксплуатацыйны фінансавы вынік. Для кожнага элемента выдаткаў у бухгалтэрыі адкрываецца асобны рахунак, па дэбеце якога адлюстроўваецца сума адпаведных выдаткаў канкрэтнага элемента.

Рахункі для ўліку выдаткаў па эканамічных элементах могуць устанаўлівацца альбо дырэктыўным чынам для ўсіх арганізацый на агульнадзяржаўным узроўні, альбо як дэцэнтралізаваны варыянт на ўзроўні асобных арганізацый. Дырэктыўнае ўстанаўленне наменклатуры рахункаў для ўліку выдаткаў па эканамічных элементах характэрна для Францыі, Германіі, Польшчы, Украіны і іншых дзяржаў, дзе прынятая кантынентальная мадэль рахункаводства. Дэцэнтралі-заванае ўстанаўленне наменклатуры рахункаў для ўліку выдаткаў па эканамічных элементах выкарыстоўваецца ў ЗША, Вялікабрытаніі, Аўстраліі і іншых дзяржавах, дзе прынятая англа-амерыканская мадэль рахункаводства. Метадычны падыход, які дзейнічае ў цяперашні час у Расіі і Рэспубліцы Беларусь, таксама прадугледжвае дэцэнтралі-заванае ўстанаўленне наменклатуры рахункаў для ўліку выдаткаў па эканамічных элементах.

Калі арганізацыя прыме рашэнне падаваць інфармацыю ў справаздачы аб прыбытках і стратах на аснове класіфікацыі расходаў па іх характары, узнікне неабходнасць рэкласіфікацыі затрат, улічаных на рахунках 20 “Асноўная вытворчасць”, 23 “Дапаможныя вытворчас-ці”, 25 “Агульнавытворчыя выдаткі”, 26 “Агульнагаспадарчыя выдаткі”, 28 “Брак у вытворчасці”, 29 “Абслуговыя вытворчасці і гаспадаркі”, 44 “Расходы на рэалізацыю” і некаторых іншых. У сувязі з гэтым у рабочы план рахункаў, распрацаваны для трансфармацыі фінансавай справаздачнасці ў фармат міжнародных стандартаў, неабходна ўвесці асобны клас, прызначаны для перагрупоўкі выдаткаў, адлюстраваных на калькуляцыйных, аперацыйных, бюджэтна-размеркавальных, выніковых і іншых рахунках па месцах узнікнення, відах прадукцыі, работ і паслуг з дэталізацыяй па артыкулах аналі-тычнага ўліку ў вызначаную наменклатуру эканамічных элементаў.

Паколькі ў прапанаваным варыянце рабочага трансляцыйнага плану рахункаў першы клас прызначаны для рахункаў актываў, другі — абавязацельстваў, трэці — капіталу, чацвёрты — даходаў, а пяты — расходаў, то для рэкласіфікацыі выдаткаў на іх характары трэба ўвесці наступны па парадку клас 6 “Эканамічныя элементы выдаткаў”. Прызначэнне гэтага класа можна абмежаваць толькі задачай трансфармацыі справаздачы аб прыбытках і стратах у адпавед-насці з патрабаваннямі стандарту IAS-1 “Падача фінансавай справа-здачнасці”. Аднак яго прызначэнне можна і расшырыць, выкарыстоў-ваючы для кантролю за выкананнем каштарысу вытворчых выдаткаў, дэталёвага вывучэння структуры вытворчых выдаткаў, іх планавання і аналізу. Такое расшырэнне прызначэння рахункаў класа 6 “Экана-мічныя элементы выдаткаў” абумовіць неабходнасць дэталізацыі кожнага ўзбуйненага элемента на асобныя рахункі.

Прыкладнае рашэнне, датычнае зместу класа 6 “Эканамічныя элементы выдаткаў”, прыведзена ў дадатку Б. Падыход да шыфроўкі рахункаў гэтага класа прыняты наступны. У Тыпавым плане рахун-каў, які зацверджаны пастановай Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь № 50 ад 29 чэрвеня 2011 г., прадугледжана свабодная група пазіцый з нумара 30 па нумар 39, якія рэкамендуецца, пры неабход-насці, выкарыстаць для ўліку агульнай сумы выдаткаў па эканаміч-ных элементах. Таму другі знак прапанаваных чатырохзначных кодаў рахункаў для класіфікацыі затрат па эканамічных элементах увязвае рабочы план рахункаў для трансфармацыі фінансавай справаздач-насці ў фармат міжнародных стандартаў з тыпавым планам рахункаў для бягучага ўліку. Трэці знак указвае на групу рахункаў, прызначаных для ўліку ўзбуйненага эканамічнага элемента выдаткаў, таму код такой групы мае тры знакі. Напрыклад, для групы рахункаў матэрыяльных выдаткаў прызначаны код 630. Чацвёрты знак абазначае канкрэтны рахунак эканамічнага элемента выдаткаў.

Рахункі эканамічных элементаў выдаткаў выкарыстоўваюцца ў арганізацыях усіх галін народнай гаспадаркі, што стварае ў выніку інфармацыйную базу для іх абагульнення на макраэканамічным узроўні. Зробленыя на працягу месяца выдаткі адлюстроўваюцца на рахунках эканамічных элементаў выдаткаў незалежна ад таго, да якога віду дзейнасці і да якога справаздачнага перыяду яны адносяцца. Для абагульнення інфармацыі аб выдатках у разрэзе відаў дзейнасці, прадукцыі і паслуг, структурных падраздзяленняў арганізацыі і закрыцця рахункаў эканамічных элементаў выдаткаў патрэбны спецыяльны рахунак парадку і метаду. У прыведзеным трансфармацыйным плане ён уключаны ў клас 8 “Кантрольна-планавыя рахункі” як рахунак 810 “Расходы па звычайнай дзейнасці”.