5.15. Канверсія ўліку запасаў у фармат міжнародных стандартаў па метадзе “выдаткі-выпуск”

Асаблівасцю ўліку матэрыялаў па метадзе "выдаткі-выпуск" з’яўляецца тое, што на працягу справаздачнага перыяду на рахунках адлюстроўваюцца толькі выдаткі на набыццё матэрыяльных каштоўнас-цей. Наяўнасць матэрыялаў і сыравіны вызначаецца толькі адзін раз пасля заканчэння справаздачнага перыяду шляхам правядзення інвентарыза-цый. Паколькі на павелічэнне матэрыяльных выдаткаў на працягу справаздачнага перыяду былі спісаны ўсе закупленыя сыравіна і матэрыялы, то для правільнага вызначэння фінансавага выніку велічыню матэрыяльных выдаткаў неабходна адкарэкціраваць на змяненне запасаў сыравіны і матэрыялаў на канец справаздачнага перыяду ў параўнанні з іх наяўнасцю на пачатак гэтага перыяду.

Карэкціроўка выдаткаў матэрыяльных на змяненне запасаў сыравіны і матэрыялаў, а таксама выпуску арганізацыі на змяненне запасаў прадук-цыі на складах і незавершанай вытворчасці ў цэхах, дазваляе адмовіцца ад працаёмкіх разлікаў для вызначэння фактычнага сабекошту адгружанай і рэалізаванай прадукцыі. Для гэтага па стане на канец справаздачнага перыяду праводзіцца інвентарызацыя незавершанай вытворчасці. Выяўле-ныя пасля правядзення інвентарызацыі астаткі прадукцыі, якая не прайшла прадугледжаны тэхналогіяй поўны цыкл вытворчасці, ацэньваюцца па суме фактычных выдаткаў, у склад якіх уваходзіць кошт скарыстаных матэрыялаў і выдаткі на апрацоўку. Астаткі нерэалізаванай прадукцыі на канец справаздачнага перыяду таксама вызначаюцца з дапамогай інвен-тарызацыі, якія ацэньваюцца па фактычным сабекошце. Методыкі ўліку выдаткаў па эканамічных элементах могуць выкарыстоўвацца ў некалькіх варыянтах і вызначаюцца арганізацыямі самастойна з улікам асаблівасцей іх фінансава-гаспадарчай дзейнасці.

Агульнаметадычны падыход наступны. Па дэбеце пералічаных рахункаў адлюстроўваюцца велічыні адпаведных элементаў выдаткаў. Арганізацыя аналітычнага ўліку эканамічных элементаў выдаткаў павінна забяспечыць атрыманне інфармацыі ў разрэзе, патрэбным для мэт кіравання. Па прамых выдатках аналітычны ўлік на ўказаных рахунках неабходна весці па відах прадукцыі, работ і паслуг, а па ўскосных — у разрэзе структурных падраздзяленняў. Асноўная карэспандэнцыя рахун-каў па ўліку выдаткаў на вытворчасць у разрэзе эканамічных элементаў, пры выкарыстанні для фарміравання фінансавай справаздачнасці па міжнародных стандартах канверсіі айчыннага ўліку, паказана ў табліцы 5.14.

Табліца 5.14 — Карэспандэнцыя рахункаў па ўліку выдаткаў

прадпрыемства ў разрэзе эканамічных элементаў

Змест гаспадарчай аперацыі	Карэспандэнцыя рахункаў		Сума, тыс. руб.
	дэбет	крэдыт
1. Закуплены сыравіна і матэрыялы ў пастаўшчыкоў	630	260	12792
2. Налічана розным арганізацыям па рахунках за выкарыстаную энергію ўсіх відаў, паслугі транспарту, сувязі, вылічальных цэнтраў і за іншыя паслугі матэрыяльнага характару	631	260	2028
3. Налічана заработная плата ўсім катэгорыям працаўнікоў прадпрыемства	634	270	2895
4. Налічаны рэзерв на аплату адпускных вытворчым рабочым	634	296	384
5. Зроблены адлічэнні ў фонд сацыяльнай абароны насельніцтва ад:
а) заработнай платы ўсіх катэгорый працаўнікоў	635	269	838
б) сумы налічанага рэзерву на аплату водпускаў	635	296	111
6. Налічана амартызацыя:
а) асноўных сродкаў	637	102	537
б) нематэрыяльных актываў	637	105	26
7. Налічана розным арганізацыям за паслугі нематэрыяльнага характару	632	276	825
8. Налічаны падаткі, падлеглыя ўключэнню ў сабекошт прадукцыі	636	268	217
9. Налічаны рэзерв будучых выдаткаў на рамонт асноўных сродкаў	638	296	243

Адлюстраваныя на рахунках эканамічных элементаў такія расходы як: звышнарматыўныя страты сыравіны, матэрыялаў, працы або іншыя вытворчыя выдаткі, не патрэбныя у вытворчым працэсе для пераходу да наступнага яго этапу; расходы на захоўванне, якія не патрабуюцца ў працэсе вытворчасці для пераходу да наступнай стадыі вытворчага працэсу; адміністрацыйныя накладныя расходы, не звязаныя з давядзеннем запасаў да іх цяперашняга месцазнаходжання і стану; расходы на продаж — пералічваюцца на рахунак 591 “Некапіталізаваныя расходы перыяду”. Астатнія выдаткі, адлюстраваныя на рахунках эканамічных элементаў, адносяцца на рухунак 810 "Расходы па звычайнай дзейнасці". Вызначаная на рахунку 810 "Расходы па звычайнай дзейнасці" агульная сума матэрыяльных і эксплуатацыйных выдаткаў пералічваецца на рахунак 140 "Выпуск прадукцыі (работ, паслуг)" запісам па дэбеце ўказанага рахунку і крэдыце рахунку 810 "Расходы па звычайнай дзейнасці".

Дапусцім, запасы сыравіны і матэрыялаў на пачатак справаздачнага перыяду складалі 874 тыс. р., а на канец гэтага перыяду — 1136 тыс. руб.. Паколькі выдаткі на закупку матэрыяльных каштоўнасцей разам з іншымі эксплуатацыйнымі выдаткамі былі спісаны ў дэбет рахунку 810 "Расходы па звычайнай дзейнасці", то карэкціровачныя запісы таксама неабходна праводзіць па гэтым рахунку. На канец мінулага перыяду запасы сыраві-ны і матэрыялаў складалі 874 тыс. руб., таму на гэту суму ў мінулым перыядзе былі паменшаны матэрыяльныя выдаткі запісам па дэбеце рахунку 110 "Матэрыялы" і крэдыце рахунку 810 "Расходы па звычайнай дзейнасці". У справаздачным перыядзе яны будуць накіраваны ў вытворчы працэс, таму на іх кошт неабходна зрабіць запіс у адваротнай карэспандэнцыі рахункаў. Выяўлены ў працэсе інвентарызацыі на канец справаздачнага перыяду кошт запасаў сыравіны і матэрыялаў ў памеры 1136 тыс. руб. неабходна адлюстраваць запісам па дэбеце рахунку 110 "Матэрыялы" і крэдыце рахунку 810 "Расходы па звычайнай дзейнасці". Рахунковыя запісы, з дапамогай якіх карэкціруюцца матэрыяльныя выдаткі, паказаны ў табліцы 5.15.

Табліца 5.15 — Карэспандэнцыя рахункаў па ўліку выдаткаў

на звычайную дзейнасць па метаду "расходы-выпуск"

Змест гаспадарчай аперацыі	Карэспандэнцыя рахункаў		Сума, тыс. руб.
	дэбет	крэдыт
1. Пералічваюцца эканамічныя элементы выдаткаў за справаздачны перыяд:
а) матэрыяльныя выдаткі ў межах нормаў	810	630	12152
б) звышнарматыўныя матэрыяльныя выдаткі	5913	630	378
в) энергія і паслугі матэрыяльнага характару ў межах нормаў	810	631	2038
г) выдаткі на аплату працы ў межах нормаў	810	634	3120
д) звышнарматыўныя выдаткі на аплату працы	591	634	159

Працяг табліцы 5.15

Змест гаспадарчай аперацыі	Карэспандэнцыя рахункаў		Сума, тыс. руб.
	дэбет	крэдыт
е) адлічэнні на сацыяльныя патрэбы ад налічанай заработнай платы ў межах нормаў	810	635	904
ж) адлічэнні на сацыяльныя патрэбы ад налічанай заработнай платы звыш нормаў	5913	635	45
з) амартызацыя	810	637	563
і) паслугі нематэрыяльнага характару нефінансавага сектару эканомікі	810	632	825
к) падаткі на вытворчасць	810	636	217
л) уключаныя ў выдаткі комплексныя рэзервы, падлеглыя пасля іх выкарыстання размеркаванню па эканамічных элементах	810	638	243
2. Карэкціруюцца выдаткі па звычайнай дзейнасці на велічыню змянення запасаў сыравіны і матэрыялаў:
а) астаткі на пачатак перыяду	810	110	874
б)астаткі на канец перыяду	110	810	1136
3. Спісваюцца выдаткі па звычайнай дзейнасці	140	810	19800
4. Карэкціруецца фактычны сабекошт выпуску справаздачнага перыяду на велічыню змянення незавершанай вытворчасці:
а) астаткі на пачатак перыяду	140	120	2124
б) астаткі на канец перыяду	120	140	4123
5. Спісваецца фактычны сабекошт вырабленай прадукцыі	5901	140	17801
6. Карэкціруецца фактычны сабекошт рэалізацыі справаздачнага перыяду на велічыню астаткаў гатовай прадукцыі:
а) астаткі на пачатак перыяду	5901	143	639
б) астаткі на канец перыяду	143	5901	1801

Рахункі эканамічных элементаў выдаткаў выкарыстоўваюцца ў арганізацыях усіх галін народнай гаспадаркі, што стварае ў выніку інфармацыйную базу для іх абагульнення на макраэканамічным узроўні. Зробленыя на працягу месяца выдаткі адлюстроўваюцца на рахунках эканамічных элементаў выдаткаў незалежна ад таго, да якога віду дзейнасці і да якога справаздачнага перыяду яны адносяцца. Карэкціроўка выпуску прадпрыемства на змяненне запасаў прадукцыі на складах і незавершанай вытворчасці ў цэхах, а таксама выдаткаў на вытворчае спажыванне на змяненне запасаў сыравіны і матэрыялаў дазваляе адмовіцца ад працаёмкіх разлікаў для вызначэння фактычнага сабекошту адгружанай і рэалізаванай прадукцыі.

Як вынікае з табліцы 5.15, выдаткі на вытворчае спажыванне дадзенага прадпрыемства складуць

12152 + 874 – 1136 = 11890 тыс. руб.,

а агульная сума выдаткаў на вытворчае спажыванне і эксплуатацыйных выдаткаў вызначацца ў памеры

11890 + 2038 + 3120 + 904 + 563 + 825 + 217 + 243 = 19800 тыс. руб.,

якая і будзе выкарыстана для вызначэння фінансавага выніку ад дзейнасці арганізацыі. Паколькі для вызначэння аперацыйнага прыбытку адсутнічае патрэбнасць у выкананні складаных разлікаў па вызначэнні фактычнага сабекошту рэалізаванай прадукцыі, метад "выдаткі — выпуск" стварае спрыяльныя ўмовы для вылічэння прыбытку ад рэалізацыі прадукцыі у пачатку наступнага за справаздачным месяца, што дае магчымасць больш аператыўна прымаць кіраўніцкія рашэнні.

Для гэтага па стане на канец справаздачнага перыяду праводзіцца інвентарызацыя незавершанай вытворчасці. Выяўленыя пасля правядзення інвентарызацыі астаткі прадукцыі, якая не прайшла прадугледжаны тэхналогіяй поўны цыкл вытворчасці, ацэньваюцца па суме фактычных выдаткаў, у склад якіх уваходзіць кошт скарыстаных матэрыялаў і выдаткі на апрацоўку. Няхай у нашым прыкладзе незавершаная вытворчасць на пачатак справаздачнага перыяду складала 2124 тыс. руб., а на канец — 4123 тыс. руб. Для адлюстравання незавершанай вытворчасці пры ўліку расходаў па метаду "выдаткі — выпуск" замест рахунку 720 "Асноўная вытворчасць" неабходна выкарыстаць рахунак 120 "Незавершаная вытворчасць". Для карэкціроўкі выпуску справаздачнага перыяду на суму незавершанай вытворчасці на пачатак перыяду неабходна зрабіць запіс па дэбеце рахунку 140 "Выпуск прадукцыі (работ, паслуг)" і крэдыце рахунку 120 "Незавершаная вытворчасць", а на суму незавершанай вытворчасці на канец перыяду — у адваротнай карэспандэнцыі рахункаў.

Як вынікае з табліцы 5.11, фактычны сабекошт вырабленай пра-дукцыі складзе

19800 + 2124 – 4132 = 17801 тыс. руб.,

які будзе спісаны на субрахунак 5901 "Сабекошт рэалізацыі гатовай прадукцыі і тавараў". Для вызначэння фінансавага выніку фактычны сабекошт вырабленай прадукцыі неабходна адкарэкціраваць на змяненне астаткаў гатовай прадукцыі на складзе. На фактычны сабекошт астаткаў гатовай прадукцыі на пачатак справаздачнага перыяду неабходна зрабіць праводку па дэбеце субрахунку 5901 "Сабекошт рэалізацыі гатовай прадукцыі і тавараў" і крэдыце рахунку 143 "Гатовая прадукцыя".

Астаткі нерэалізаванай прадукцыі на канец справаздачнага перыяду таксама вызначаюцца з дапамогай інвентарызацыі, якія ацэньваюцца па фактычным сабекошце. Для гэтага аналітычны ўлік эканамічных элементаў выдаткаў, выдаткаў па звычайнай дзейнасці, незавершанай вытворчасці і выпуску прадукцыі (работ, паслуг) павінен быць арганізаваны па відах прадукцыі, работ і паслуг.

Такі аналітычны ўлік дае магчымасць вызначыць фактычны сабекошт як выпушчанай за справаздачны перыяд прадукцыі, так і яе астаткаў на канец гэтага перыяду. Як вынікае з табліцы 5.16, фактычны сабекошт астаткаў гатовай прадукцыі на канец справаздачнага перыяду вызначыўся на суму 1801 тыс. руб., на якую неабходна зрабіць запіс па дэбету рахунку 143 "Гатовая прадукцыя" і крэдыту субрахунку 5901 "Сабекошт рэалізацыі гатовай прадукцыі і тавараў". У выніку сума выдаткаў на вытворчае спажыванне і эксплуатацыйных расходаў, якая будзе прынятая для вызначэння фінансавага выніку па метадзе "выдаткі — выпуск", вызначыцца ў памеры

17801 + 639 – 1801 = 15361 тыс. руб.

Методыкі ўліку выдаткаў па эканамічных элементах могуць выкарыстоўвацца ў некалькіх варыянтах і вызначаюцца арганізацыямі самастойна з улікам асаблівасцей іх фінансава-гаспадарчай дзейнасці. На прадпрыемствах малага бізнесу магчыма выкарыстанне толькі аднаго рахунку для ўліку астаткаў таварна-матэрыяльных каштоўнасцей.

Табліца 5.16 — Разлік фактычнага сабекошту вырабленай

гатовай прадукцыі і яе астаткаў на канец справаздачнага перыяду

Віды прадукцыі	Колькасць вырабленай прадукцыі, шт.	Сабекошт прадукцыі, руб.		Астаткі на канец справаздачнага перыяду
		усяго выпуску	Калькуля-цыйнай адзінкі (сл. 3 : сл. 2)	колькасць прадукцыі, шт.	вартасць па фактычным сабекошце, руб. (сл. 4 × сл. 5)
1	2	3	4	5	6
Прадукцыя А	263	9599500	36500	39	1423500
Прадукцыя Б	500	8201500	16403	23	377269
Усяго	х	17801000	х	х	1800769

Гэта можа быць, скажам рахунак 110 "Астаткі матэрыяльных каштоўнасцей", на дэбет якога з крэдыту рахунку 590 "Сабекошт рэалізацыі" пералічваецца вартасць выяўленых у працэсе правядзення інвентарызацыі астаткаў на канец месяца сыравіны, матэрыялаў, незавершанай вытворчасці і гатовай прадукцыі.