Тема 4. Культурнае жыццё беларускага народа канца хуііі – пачатку
ХХст.Ст.
План.
Асаблівасці культурнага развіцця Беларусі ў канцы ХУІІІ – пачатку ХХ стагоддзяў.
Стан адукацыі на Беларусі ў канцы ХУІІІ стагоддзя, яе развіццё і рэформы.
Архітэктура, скульптура і мастацтва Беларусі. Мастацкія стылі.
Музычна-тэатральнае жыццё канца ХУІІІ – пачатку ХХ ст.ст.
Станаўленне беларускай нацыянальнай літаратуры.
І. У канцы ХVІІІ – пачатку ХХ стагоддзяў беларуская культура развівалася ў новых умовах. У ёй праходзілі значныя якасныя змены, звязаныя з неабходнасцю пераарыентацыі на новую палітычную і сацыяльна-этнічную сітуацыю, на фарміраванне капіталістычных адносін, далейшую кансалідацыю беларускай народнасці.
У гэты час з канца ХУІІІ ст. у культурнае жыцце Беларусі пасля яе далучэння да Расіі ўсё больш пранікае руская культура.
Разам з тым важна адзначыць, што ХІХ стагоддзе – гэта час фарміравання беларускай нацыянальнай культуры, новай літаратурнай беларускай мовы. Нягледзячы на імкненне расійскіх улад затрымаць беларускую культуру на ўзроўні фальклору, культура Беларусі ў гэты час перажывае перыяд адраджэння. Разам з новай літаратурнай мовай складваюцца нацыянальны тэатр, літаратура, іншыя галіны мастацтва, навукі і асветы.
У канцы XVIII–першай палове ХІХ стагоддзяў узнікла таксама навуковае беларусазнаўства. Пачынальнікамі вывучэння беларускай гісторыі і культуры стаў Віленскі ўніверсітэт, Віленскі музей старажытнасцей, Віленская археалагічная камісія, Расійская акадэмія навук і іншыя.
Значны ўклад у вывучэнне мінулага нашага народа, яго жыцця ўнеслі І. Даніловіч, Я. і К.Тышкевічы, А. Кіркор, Я. Карскі, М.Доўнар-Запольскі і іншыя. Гісторыю, этнаграфію, фальклор беларусаў вывучалі рускія вучоныя К.Калайдовіч, П.Кірэеўскі, Н.Кастамараў, польскія – Т.Чацкі, Ю.Нямцэвіч, І.Лялевель.
Намаганнямі гэтых вучоных як бы нанава адкрыта Беларусь, багацце матэрыяльнай і духоўнай культуры беларускага народа, сабраны і апісаны яго паданні, легенды, побыт, прылады працы, звычаі, абрады, песні і казкі. Распаўсюджванне ведаў пра родны край спрыяла абуджэнню народа, развіццю яго нацыянальнай самасвядомасці. Шырокія колы беларускага грамадства звярталіся да сваіх гістарычных і этнічных каранёў, ўсё больш асэнсоўвалі сваю прыналежнасць да беларускага народа.
Як уплывала Расія
У выніку палітыкі русіфікацыі, праследвання за ўдзел у вызваленчым руху сядзібы беларускай шляхты разам з культурнымі каштоўнасцямі канфіскоўваліся на карысць царскіх уладаў, апошнія вывозіліся ў Расію. Былі канфіскаваны каштоўнасці больш 130 памесцяў, у тым ліку Радзівілаў, Сапегаў, Чартарыйскіх і іншых. Шмат каштоўнасцей трапілі на Захад разам з тымі, хто быў вымушаны эміграваць. Вялікая колькасць настаўнікаў, ўрачоў і іншых адукаваных і творчых людзей высылаліся на працу ў Сібір, паўночныя раёны Расіі. За межы Беларусі былі высланы Я.Чачот, Ф.Савіч, Р.Падбярэзкі, на 25 гадоў у рэкруты быў забраны П.Багрым. Вымушаны быў з¢ехаць за мяжу А.Рыпінскі, Н.Орда, Я.Сухадольскі, В.Дмахоўскі і шматлікія іншыя. Аднак, нягледзячы на гэта, культура Беларусі развівалася ва ўсіх накірунках.