Кірыла Тураўскі

Другім прадстаўніком кніжнай асветы на Беларусі з´яўляецца Кірыла Тураўскі (каля 1130 – каля 1182 гг.). Нарадзіўся і ўзгадаваўся ў месцы Тураве на беларускай зямлі. Быў ён сынам багатых бацькоў, але не ўзлюбіў багацця і мірнае славы гэтага свету, а “найболей любіў вучэнне боскіх кніг”. Вывучыўшы Святое пісанне, пайшоў у манастыр і зрабіўся манахам. Старабеларускі пісьменнік, прапаведнік, царкоўны дзеяч. Шырокую вядомасць яму прынеслі т.зв. "Словы" - павучэнні, прысвечаныя розным біблейскім сюжэтам, у якіх праявіўся яго паэтычны дар.. Стаўшы тураўскім епіскапам, Кірыла праславіўся як прапаведнік, выдатны майстар так званага ўрачыстага красамоўнага майстэрства”. Але пазней пакідае гэтую пасаду, замыкаецца ў келлі і працягвае пісаць розныя творы, а таксама перакладае і перапісвае іншых аўтараў.

Лепшым доказам папулярнасці славутага дзеяча старажытнай Беларусі з´яўляецца тое, што яшчэ пры жыцці сучаснікі называлі яго “залатавустам”, яго казанні змяшчаліся ў анталогіях “Торжественник” і “Златоуст”, куды ўключаліся лепшыя творы грэчаскіх майстроў прамоўніцкага красамоўства. Кірыла Тураўскі з’яўляецца вялікім гуманістам свайго часу, сімвалам таленту беларускага народа, яркім сведчаннем глыбіні каранёў нашай культуры.

Клімент Смаляціч

Выдатным царкоўна – палітычным дзеячам, мысліцелем і асветнікам старажытнай Беларусі быў Клімент Смаляціч (? - 1164 г.). Клімент Смаляціч Як сцвярджае Іпацьеўскі летапіс, ён быў другім на Русі мітрапалітам славянскага паходжання, астатнія – Візантыйскага.

“Слова пра паход Ігаравы”

Бліскучым помнікам усходнеславянскай літаратуры, ў тым ліку і беларускай, з´яўляецца “Слова пра паход Ігаравы”. Славуты палацкі князь Усяслаў Чарадзей згадваецца ў “Слове “ як мудры палітык і таленавіты ваявода, які праз ўсё жыццё пранёс вернасць сваёй Бацькаўшчыне. Аўтар надзяляе яго незвычайнымі здольнасцямі чараўніка. Апавядаючы пра няшчасці роднай зямлі, аўтар “Слова” паказвае адзін з надзвычай трагічных момантаў – бітву на Нямізе ў Менску, дзе, старажытна–беларускай дзяржавы, полацкія дружыны сустракаліся з войскам князёў Яраславічаў. Добрае веданне аўтарам “Слова пра паход Ігаравы” мінулага Палацкага княства, заклапочанасць яго лёсам, спагада да самага славутага з Рагвалодавічаў наводзяць на думку, што геніяльны паэт меў цесныя сувязі з крывіцкай зямлёй, а магчыма, і быў народжаны ёю. Пясняр не раз згадвае Стрыбога, Дажджбога і іншых язычніцкіх багоў. А менавіта ў Полацкім княстве пазіцыі паганства пасля афіцыйнага хрышчэння былі ў параўнанні з іншымі ўсходнеславянскімі землямі найбольш моцнымі, нават у вялікакняжацкім асяроддзі аж да ХІІІ стагоддзя.

Перакладная літаратура Полацкага княства. Спачатку пераклады рабіліся з грэчаскай, старажытнаіўдзейскай, лацінскай моў на стараславянскую – асноўных кніг хрысціянскай літаратуры: Бібліі, Евангелля, Псалтыра, Жыцій святых. Перакладаліся таксама і свецкія эпічныя творы грэчаскіх, рымскіх і іншых аўтараў.

Багатай на Беларусі была вусная народная творчасць, фальклорная культура часоў Полацкага, Тураўскага і іншых княстваў, якая захавалася да нашага часу.