64. Дасягненні і супярэчнасці развіцця культуры, адукацыі і навукі ў 1930-я гг.

Палітыка бкларусізацыі абудзіла да свядомага нацынальнага жыцця шырокія слаі насельніцтва. Умацаванне таталітарнай сістэмы ўплывала на ўсе сферы жыцця грамадства, у лым ліку і на культуру. Яе змест і формы падлягалі ўсё больш дэталеваму і ўсеагульнаму кантролю, падпарадкоўваліся адзіным рашэнням, выпрацаваным у цэнтральных органах улады. На іх аснове працягвалася рэарганізацыя школ з улікам гаспадарчых і культурных патрэб.

У 1930 г. пастанова “Аб усеагульным пачтковым навучанні” (школа стала складацца з пачаткова – 1-4 классы, няпоўнай сярэдняй – 1-7 класы, і сярэдняй 1-10 класы). Згортванне беларусізацыі негатыўна адбіліся на падручніках, многія з якіх апынуліся абароненымі. У 1932-33 навуч. г. забяспечанасць імі склала 43,5%. Пасля майскай пастанровы 1934 г. з’явілася магчымасць вывучэння гісторыі Беларусі як самастойнага прадмета. Хначна скіравала ў бок русіфікацыі пастанова аб змене і спрашчэнні беларускага правапісу. Скарачалася колькасць беларускамоўных школ.кадры кваліфікаваных рабочых рыхтавалі ў прафшколах, якія ў 1930 г. ператвораны ў школы фабрычна-завадскога начучання (ФЗН). Акрамя іх дзейнічалі прафкурсы, брыгаднае і індывідуальнае навучанне на прадпрыемствах.спецыфікай вну было тое, што з-за адсутнасці сістэмы агульнай сярэдняй адукацыі да паступлення моладзь рыхтавалі рабочыя факультэты (рабфакі). У 1930-31 г. на базе БДУ створана 6 самастойных інстытутаў, але жыццяздольнымі аказаліся толькі 2 – медыцынскі і педагагічны. У 1933 г. ствараецца інстытут народнай гаспадаркі. Кадры для партыйных і дзяржаўных органаў рыхтавала Мінская вышэйшая партыйная школа.

Сацыяльна-палітычныя абставіны ускладнялі і развіццё навукі. Патрабаванні аб ідэалагічнай накіраванасці нават вельмі далекіх ад палітыкі навуковых адследванняў, амаль поўная ізаляцыя беларускіх вучоных ад замежных калег, рэпрэсіі перашкаджалі пашырэнню даследванняў, але не спынілі навуковы працэс. У рэспубліке было каля 40 даследчых устаноў і каля 1,5 тыс супрацоўнікаў. Асноўная ўвага сканцэнтравана на даследванні прыродных рэсурсаў,вырашэнні праблем прыкладнога характару ў прамысловасці, сельскай і лясной гаспадарцы, водных рэсурсаў і меліярацыі. Рэпрэсіі нанеслі цяжкі ўдар па навуцы – рэпрэсіраваны амаль усе акадэмікі, са 136 аспірантаў засталося толькі 6. Даледванні ў гуманітарнай сферы практычна спынены, навука апынулася за жалезнай заслонкай, аддалялася ад навуковых дасягненняў свету, а замежная навука страчвала інтарэс да савецкай.

Патрабавнні ідэалагічнай скіраванасці ўсіх відаў мастацва, ліквідацыя творчых свабод, рэпрэсіі збяднілі працэс развіцця бел. літаратуры. Ужо ў пачатку 30-х асуджана ці выслана шмат таленавітых празаікаў і паэтаў (Гарэцкі, Дубоўка, Лужанін), сфабрыкавана справа “Саюза вызвалення Беларусі”. У 1931-32 гг. ліквідуюцца літаратурныя аб’яднанні “Узвышша” і “Полымя” і прымаецца адпаведная пастанова з мэтай цэнтралізаваць працу творчых аб’яднанняў і тым умацаваць кантроль з а іх дзейнасцю. Канкрэтнай тэматыкай было паказ у творах герояў, працы, партыі, барадзьба з кулацтвам і варожай агентурай, падзеі грамадзянскай вайны. Творы з нават невялікімі адступленнямі і крытыкай не мелі магчамасці пабачыць свет. У друку з’яўлялася шмат вершаў прысвечаных Сталіну, Чырвонай арміі і яе камандзірам. Пісьменнікі звяртаюцца да напісання драматургічных твораў (Колас, Чорны, Крапіва, Бядуля…)да лірыкі звяртаюцца Купала, Броўка, Панчанка. Танк, Арсеньева.

Складаны

Тап праходзіць тэатральнае мастацтва: ідэалагічны кантроль, патрабаванне перагледзець рэпертуар, пашырыўшы яго за кошт тэм савецкай рэчаіснасці. У 1928 Галубок стаў першым народных артыстам БССР, яго вандроўны тэатр раэрганізаваны ў трэці БДТ з базай у Гомелі, але ў хуткім часе ён абвінавачваецца ў нацыяналізме, адхіляецца ад кіраўніцтва і у 1937 г . рэпрэсіраваны, а тэатр расфарміраваны. Паралельна ў 1930-я гг. ствараюццца Рускі драматычны тэатр, рускія тэатры ў Гомелі і Брэсце, ТЮГ, дзяржаўны тэатр оперы і балета, Тэатр лялек у Гомелі. З рэпертуараў здымаюцца шмат п’ес (Купала “Тутэйшыя”). Усяго дзейнічала 14 тэатраў.

Што тычыцца музычнага мастацтва, то ў 1932 г. заснавана Дзяржаўная кансерваторыя, у 37 г. – музычная філармонія (у яе складзе сімфанічны аркестр, аркестр народных інструментаў, ансамбль народнай песніі танца).

Беларускія мастакі працавалі ў розных жанрах: пейзаж – Бялынскі-Біруля, партрэт – Волкаў, Ахрэмчык, “вытворчая тэматыка” і г.д

У развіцце архітэктуры значны ўклад унеслі Лангбард (Дом урада, Дом Чырвонай арміі, тэатр лялек) і Волкаў (Політэхнічная акадэмія)