атабаева

15.Жануарлардың арасындағы қарым қатынастарды атаңыз, оларды биологиялық қорғауда  қолданатын жолдарын түсіндіріңіз

Табиғи ортаға организмдер бір-бірінен оқшаулау емес, қауымдық ретінде өмір сүруді.Мұндай біртекті ортада тарихи қалыптасқан өсімдіктер мен жануарлардың топтары,соның ішінде микроорганизмдер, биоценоз деп аталады.Биоценозда организмдердің арасындағы қатынастар өте күрделіжәне әр түрлі болады, олар түрішілік және түраралық байланыстардан құрылады.

Организмдердің арасындағы қарым-қатынастың негізгі формалары :

Симбиоз

Антибиоз

Паразитизм

Жыртқыштық

Симбиоз әр түрлі организмдердің тиімді бірге түрудың түрі . Бірге түратын организмдерді симбионт деп атайды. Симбиоз, форезия,комменсализм,мутуализм.

Форезия - Кеңістікте бір организмнің басқалардың көмегімен орын ауыстыру құбылысы

Комменсализм - Дастархандас, симбиоздың бір түрі. Екі жануарлардың бірі, (комменсал) өзінің сыртқы ортамен қарым-қатынасын реттеуді басқа жануарға, (иесіне) толығымен жүктеп, өзі сыртқы ортамен тікелей қарым-қатынасқа түспейді.

Мысал - қарапус балықтарын келтіруге болады. Голотуриялардың ішек қуысына еніп, олар оны бас пана ретінде пайдаланады

Мутуализм - Әр текті жануарлардың өздерінің сыртқы ортамен байланысын бір-бірінсіз атқара алмауы.

Мутуализм кезінде екі жануардың бір-бірімен тығыз байланыста болады, бір-бірінсіз тіршілік ете алмайды.

Мысалы, термиттер организміне келіп түскен қоректік зат – клетчатканы, өздерінің ішегінде, тіршілік ететін талшықтылар болмаса, қорыта алмайды

Жыртқыштар құрбан организмдермен қоректенеді. Әдетте жыртқыш өзінің құрбанынан үлкен болады, олар өзінің даму кезеңінде бәрқатар құрбан организмдерді жейді. Ол өзінің құрбанымен шектеулі уақыт өткізеді.Жыртқыштық, жәндіктер, кенелер және өрмекші арасында кең тараған. Организмдердің арасындағы қатынастардың жәндіктер.Ол метаморфозы толық емес топтардың белгіленге (инелік - стрекозы, богомол,уховертки, трипс) және толық метаморфоз бар (қоңыздар, торқанаттылар, шыбындар, Lepidoptera, Hymenoptera, Diptera). Кенелері жыртқыштардың арасында Phytoseiidae кенелердің арасында көп болады.

Жыртқыштық: фатальды, фатальды емес, каннибализм

Фатальды жыртқыштық (пешенеге жазылған қайтпас, болмай қоймас, тойтарылмас)

Фатальды емес жыртқыштық(жәбірленуші қайтыс болмайды)

Каннибализм жануарлардың өзімен бір түрге жататын организмді жеуі, түр ішіндегі жыртқыштық.

Каннибализм сыртқы орта жағдайлары қолайсыз, популяция тығыздығы тым жоғары, қорек немесе су тапшы болғанда байқалады. Mutualism – симбиозды өмір сүру екі симбионтқа да өмір тиімді. Бұл форманы облигатты симбиоз деп атайды.

16.Интеграцияланған егіншіліктің  органикалық егіншіліктен айырмашылығын сипатттаңыз, мысал келтіріңіз

Интеграция(лат. іntegratіo – қалпына келтіру, толықтыру, іnteger – тұтас, бүтін) – экон. субъектілерді біріктіру, олардың арасындағы байланыстарды дамытып, өзара ынтымақты іс-қимылын тереңдету. Егіншілік – өсімдік шаруашылығының бір саласы, ол егістіктік бір жылдық жаздық және күздік дақылдарды өндіреді (дәндік, технологиялық—қант қызылшасы, зығыр, мақта және т.б. азықтық, картоп). Органикалық ауыл шаруашылығы – синтетикалық пестицидтерді және тыңайтқыштарды, генді өзгерген организмдерді қолданбайтын ерекше ауыл шаруашылық өнім шығару жүйе

Тек жануарлар немесе өсімдік тектес бірнеше заттар (мысалы, ара балауызы, темекі сірінділері, өсімдік майлары, т.б.) және белгілі бір микроорганизмдерді, azadirachtin Azadirachta indica, (Б.Т., granulosis вирус, т.б.) қолдануға болады.

Минералдар негізделген фитосанитарлық өнімдер (мыс, күкірт және sulfo-кальций спрей) тек өндірушілермен олардың маңызды екенін растауы мүмкін болса қолдануға болады. Кейбір химиялық заттардың (пиретриндер, феромондар) зиянкестерді жою үшін қолданады.

Қазіргі уақытта, тұрғысынан ауыл шаруашылығы, тек ұтымды және органикалық егіншілік, экологиялық көзқарас шын мәнінде басшылық органдарымен «танылған».

Органикалық ауыл шаруашылығы: Егін алмасу,Жасыл тыңайтқыштар,Компост, Зиянкестерден сақтау үшін биологиялық бақылау, Механикалық отау

Осы жолды таңдаған фермерлер егін алмасу севооборот - егін алмасуды, жасыл тыңайтқыштарды, топырақты сақтау мақсатында компост, зиянкестерден сақтау үшін биологиялық бақылау немесе механикалық отауды қолданады.Ол агроэкожүйені, алуантүрлілікті, топырақтың биологиялық белсенділігін және биологиялық циклдерді қолдайтын жалпы өнімді басқаратын жүйе болып табыладыОрганикалық әдіс ерекше өнім шығару және оны ерекше орау немесе тұю - packaging –тәсілдермен ерекшеленеді сондықтан ол өнім ерекше белгіленеді.Ол ерекше белгіленеді, онда халықаралық жапсырма болады.AB Label – ол өнімнің сапасын көрсеткенмен қатар қоршаған ортаның тазалығын көрсетедіИнтеграцияланған өсімдік шаруашылығын басқару(Integrated Crop Management )Тұрақты шаруашылығы шеңберінде әзірленген түсініктер мен стратегиялар бар. Ол - суды, биомассаны және топырақтың құнарлылығын сақтау.Термин «интегрирленген өсімдік шаруашылығы менеджменті – ICM integrated Crop Menegement» тікелей «интеграцияланған зиянкестер басқару - integrated Pest Menegement концепциясынан алынған. Оның Органикалық егіншіліктен айырмашылығы - онда ешқандай ресми сипаттамалары жоқ. Оның мақсаты - ауыл шаруашылықты оптимизациялау. Интеграцияланған егіншілік басқаруда альтернативті әдістерді қолданады - -биологиялық бақылау, экологиялық таза жерде өсіру.Интеграцияланған өсімдік шаруашылық менеджменттің органикалық менеджменттен айырмашылығы - химиялық әдістерден бас тартпайды, егер олар тағамның және сыртқы ортаның қауіпсіздігіне ғылыми негізделген проблема туғызбаса. Осы аспекттерді интеграциялайды.

17.Интервенциялық стратегияның  биологиялық қорғауда  қолдану принциптері

Интервенция стратегиясы әр түрлі бір бірін толықтыратын формалардан түрады:

Табиғи жаулардың ролін сақтау және дамытуИнтенсивті ауыл шаруашылығы практикасын (монодақылдар) бақылау механизмдерді қолдамайды және ол алуан түрлілігін төмендетеді.Табиғи экожұйелерді сақтау ұшін , табиғи жаулардың санын сақтау үшін фрагменттелген жерлердің холдингтерді ұтымды менеджментін еңгізу қажет / живая изгородь, дала insectaries, арамшөптер, балшырындар өндіретін..../Экзотикалық, табиғи жауларының ерікті енгізу. Бұл әдіс зиянкестерді кездейсоқ табиғи жаулары жоқ жағдайда, еңгізілгенде туындайтын «қателерді түзету үшін пайдаланыладыКемшілігі - Экзотикалық табиғи жауларын еңгізгенде кейде олардың әсері ерекше болмағандықтан керекті нәтиже алынбайды.Бұл әдіс көпжылдық дақылдарға қолдануға болады, олардың табиғи жаулары үзақ мерзімді болады.Бұл әдістің кемшілігі экологиялық қуыстарды /ниша/ жаңа отарлау түрлері орын алады, бастапқы био алуан түрлілігі төмендейді.Мысалы Австралияға қамыс құрбақаны қамыс қоңызына қарсы еңгізгенде қүрбақалар басқа жәндіктердің санын азайтқан, жергілікті құрбақа саны азайған. Табиғи жауларының жаппай босату арқылы көбейту. Бұл стратегия керекті уақытта және керекті жерде дәстүрлі химиялық өңдеудің орнына табиғи жауларын көп мөлшерде енгізуге негізделген.Көп мөлшерде өсіру әдістерін дамыту табиғи жаулардығ көбеюіне(трихограмманы көп мөлщерде өожаинныі жұмыртқаларында өсіру) бұл стратегияның қолдауға ықпал етті .

18.Энтомопатогендік бактериялардың түрлерін сипаттаңыз, оларды биологиялық қорғауда қолдануын түсіндіріңіз

Энтомопатогендік бактериялар:

1) облигаттық патогендер;

2) кристалл түзуші, споратүзуші патогендер;

3) факультативті

4) потенциалды патогендер

Облигатты патогендер - род сальмонелла (Salmonella), S. Enteritidis түрі , кеміргіштерде /мышевидные грызуны/ іш сүзегі /брюшной тиф/ ауру туғызадыОның негізінде бактериалды препарат бактороденцид деген препарат дайындалады, олар кеміргіштерге қарсы пайдаланады.Бациллалар тұқымдас немесе спора түзуші бактериялар (Bacillaceae).Олар термотұрақты эндоспоралар қалыптастырады Олар грамм позитивті бактериялар.Биологиялық қорғауда –Bacillus және Clostridium.туыстары

Кристалл түзушінің ішінде бацил-люс тюрингиензис (В. thuringiensis Berl.).Олар өсімдіктер қорғауда кең қолданады.Олар кристалл тәрізді белоктық қосындыларды немесе параспоралық денешіктерді түзеді. Ол Lepidoptera /чешуекрылые/ жәндіктерге уытты боладыКристалдық бактериялар эндоспораларды, дельта-эндотоксиннің параспоралық белоктық кристалдарын , альфа-, бета- и гамма-экзотоксиндерді түзеді.Эндоспоралар. Споралар бактерияның денесінің - таяқшаның-белсенді өскеннен кейін түзіледі. Олар шеткі жақта түзіледі и сыртқа шығады.Тюрингиензис пен алести – ет-пептонндық агарда 24 сағ кейін шығады, сотто —36 сағ,Басқаларда - 48сағ.Қалыпты температурада кепкен түрде 10 жыл бойы сақталады.Ылғал олардың өсуіне себеп болады.

Энтомофагтардың немесе акарифагтардың құндылығы олар универсальды болып келеді.Энтомофагтар зиян жәндіктерді жояды. Акарифагтар олар кенелкрді жоятын жыртқыштар. Среди хищников можно выделить жуков, клопов, мух, трипсов и стрекозОлар иенің немесе құрбанның санының төмен шегі не жауап береді , сонымен бірге иенің саны өскенде, олардың саны да көбейеді.Жалпы энтомофагтар пайдалы, яғни адамға экономикалық тиімді, ауыл шаруашылығында өсімдіктердің зиянкестерімен қоректенетін насекомдар. Бұл насекомдар жыртқыштар мен паразиттер болып екіге жіктеледі. Жыртқыш насекомдарды арнайы аулап алып, бақшаға немесе теплицаға жіберіп коюға болады. Мысалы коровкаларды жабайы табиғаттан жинап алып, бақшаға әкеледі, ол жерде олар шіркейлерді құртады. Негізінен паразиттерді лабораториялық жолмен таратады. Ол үшін зиянкестердің жұмыртқасын энтомофагтармен зақымдайды. Кейін зақымданған биологиялық материалды өсімдіктерге іліп коятын арнайы картонды пластинаға орналастырады немесе личинкаларын поляға себеді.Энтомофагтар зяинкестер түрінде қоректік базалар бар бақшалардан кетпейді. Бұл қорғау әдісінің тарихы 1888 жылы Солтүстік Америкада сымырмен куресте кокцинелла қолданудан басталған. Энтомофагтарды қолданғаннан кейін нәтижесін бірнеше кунде байкауга болады. Биологиялық қорғауда зиянкестермен күресудегі энтомофагтарды қолданудың негізгі әдістері: интродукция (енгізу) және акклиматизация (жерсіндіру )Энтомофаг мен акарифагтардың кобейюіне жылда көптеген арнайы жұмыстар жасалады,мысалы ретінде,жасанды өсіру,арнайы қолайлы жағдайлар жасау және т.б. Бақтар мен егіс алқаптарда зиянкестермен күресуде,энтомофагпен акарифагтарды қолдану маңызды болып табылады.Осы мақсатта,учаскілердің шекарасын бойлай,яғни,химиялық пестицидтерді қолдануға болмайтын өсімдіктерге,мысалы,укроп,горчица,қарақұмық және т.б. өсімдіктерді биологиялық қорғауда әр түрлі энтомофагтардың түрлерін қолданады. Энтомофагтар мен акарифагтардың табиғи жағдайда ең көп кездесетін түрлеріне:

1.Коровки. Өте көп жерлерде кездеседі және щитовкамен және ложнощитовкамен қоректенеді.Коровкалар орташа қоңыздардың түрі және оның мөлшері шамамен-8 мм.Олардың алдыңғы қанаттары,сары,қызыл немесе ақ,қара дақтармен болып келеді.Коровкалар жоғары құнарлығымен ерекшеленеді.

2. Жыртқыш антокорис.Олардың денесі созылыңқы және қоңыр түсті болып келеді.Олар кенелермен және галиццалармен қоректенеді

3. Златоглазка.Бұл нәзік сары-жасылды жәндік,үлкен қанатты және де көздері сарғыш түсті болып келеді.Оларға қолың тиген жағдайда,жағымсыз иіс қалдырады.Олар өсімдік шырынымен және кенелердің кейбір түрлерімен қоректенеді.

4. Жужелицы.Бұл қара қоңыздарды топырақты қазу кезінде көптеп кездестіруге болады.Олардың денесі созылған жазық болып келеді.Қоңыздар өте жылдам жүреді және олардың белсенділігі түнде жоғары болып келеді,ал күндіз топырақтардың астында тығылып жатады.Жыртқыш жужелицтерге топырақтағы әр түрлі жәндіктер қор болып табылады.Олар көбелектерге зиянды кішкентай жұлдызқұрттармен және қоңыздардың дернәсілдерімен және де басқа да өсімдіктерге зиянды жәндіктермен қоректенеді.Химиялық әдістерге қарағанда биологиялық әдістің пайдалылығы көп. Оларды қолданған кезде қоршаған орта пестицидтермен ластанбайды. Биологиялық әдістің адамға, өсімдікке, орман биоценозына кері әсер етпейді. Олар ақырын әсер етсе де, көпке дейін зиянды жәндіктердің санын үзақ уақыт көбейтпей түрады.

19.Интродукция және акклиматизацияны биологиялық қорғауда қолдану  принциптерін түсіндіріңіз

Басқа елден әкелінген арам шөптер өте қауіпті. Карантинге қарамастан халықаралық байланыстар дамығанымен байланысты шет елдерде өсетін арам шөптер көбейіп жатыр.Бсқа елден келген арам шөптер жаңа жерде табиғи жаулары жоқ болғандықтан қатты дамып өседі.Мысалы Австралияда кактус опунциялар (Opuntia stricta Haw.) қатты өсіп кеткен.ОларАмерика континенттен әкелінген, оларды тірі изгородь ретінде өсірген.Бірақ олар көп жерде өсіп кеткен. Ол 1920 ж., — 24 млн. га алған.Ол жерде адам да , жануарларда өте алмаған.Бұрын құнрарлы жерлер пайдасынан қалған.Басқа мысал — зверобой өсімдігі Зверобой обыкновенный, или продырявленный (Hype ricum perForatum L.), — кәдімгі шөп өсімдігі., дәрілік өсімдік.Бірінші рет США Калифорнияда табылған 1900 гж., Ол тез көбейіп кеткен, бір жылдық жем өсімдіктерді басып кеткен.800 мың. га жақсы құнарлы жерлерді басқан.1953 ж. - 1,8 млн. га, 933 тыс. га штат Калифорния. Ол жануарлаға зиян әсер еткен. Пигменті жоқ жануарлар жарыққа сезімтал болған.Және жануарлардың ас қорыту органдары зақымданған. Ол шөппен күресу үшін көп жұмыс жасалған.Әдетте арам шөптерге қарсы агротехникалық және химиялық әдістер қолданған. Бірақ ол әдіс барлық жердет қолданылмайды. Себебі санитралық және гигиеналық жағынан гербицидтерді қолдануға кейбір жерде болмайды.Онда биологиялық әдісті қолданады.

20.Бактериялық препараттардың инсектицидтерден айырмашылығын түсіндіріңіз  және олардың түрлерін сипаттаңыз

Әлемдік тәжірибе бойынша ауылшаруашылық өнімдерінің 1/3 бөлігін зиянды организмдер көп шығынға ұшыратады. Әсіресе, зиянкестер мен кенелердің әсерінен өнімнің 13,8% ысырап етіледі. Осы аталған зиянкестер өсімдіктердің жапырағы мен жемістерінің сарғаюына, солуына, өлуіне әкеледі. Зиянкестер мен кенелердің 70 мыңнан астамы ауылшаруашы- лық өнімдерін вегетация кезінен бастап, өнімді сақтауға дейінгі уақытта экономикалық шығынға ұшыратады. Сондықтан ауыл- шаруашылық өнімдерін зиянды организмдерден қорғау үшін, ішекпен әсер ететін препараттар жапырақ жемірқұрттарға, ал жүйелі инсектицидтер кенелерге қарсы қолданылады. Инсектицидтер (латын сөзінен insectum - жәндік және caedo - өлтіру), зиянкес жәндіктермен химиялық күресу. Инсектицидтердің жәндік организміне енуіне байланысты 4 топқа бөлінеді: - ішек инсектицидтері, қорек арқылы бунақденелілердің организміне енетін, көбінесе неорганикалық қосылыстар (каль- ций, магний, барий арсенаты), кремнийдің және металдардың фторидтері, тиодифениламиндер жүн шаруашылығында күйе көбелектен қорғау үшін қолданылады. - жанаспа әсерлі инсектицидтер, жәндіктердің организм- іне тері қабаты арқылы енетін фосфордың, хлордың, азоттың және күкірттің органикалық қосылыстары, пиретриндер және пиретроидтар жатады. Жанаспа әсерлі инсектицидтер өсімдік- тің тамыры және жапырақтары арқылы бойына сіңіп, сол 132 арқылы таралып, өсімдікті жәндіктерге улы (метилмеркап- тофос, фосфамид) етеді. -жүйелік инсектицидтер (фосфорорганикалық) жануарлар- дың эктопаразиттерімен күресуде дератизациялау үшін пайда- ланады. Адам денесіндегі биттермен күресуде бутадионды қолданады. Инсектицид препаратын адам бір рет қабылдағанда оның инсектицидтік қасиеті 2 аптаға дейін сақталады. Фуми- гантты және тыныс жолдары арқылы енетін инсектицидтер бу немесе газ күйінде зиянкестің бойына трахея жүйесі арқылы енеді. Ондай препараттарға гексахлорбутадиен және дихлорфос жатады. Бұл топқа ерекше ұсақталған, жәндіктердің тыныс жолдарының функциясын бұзатын силикаттар және минералды майлар жатады.

Бактериалық препараттардың ерекшелігі – ола р ішекке әсер етеді.

Олар жәндіктер белсенді қоректенгенде әсер етеді. Ол температура 13° С градустан жоғары болу керек.

Жапырақты жақсы екі бетін препаратпен өндеу қажет.

• Оларды жас құрттарға қарсы қолдану керек, себебі препараттарқа ттұрақтылығы ұлғая береді. Бактериалық препараттар өсімдікке улы емес, оларды иесі болмайды.Оларды әр өсу кезеңінде қолдануға болады.Олар табиғи жағдайда тез ыдырайды, топырақта тез инактивацияланады.Күн радиациясы және жапырақтың фитонцидтері препараттың белсенділігін төмендетеді.Бактериялық препараттар баяу әсер етеді, зиянкестерді тез жоймайды.Олардың әсері і-ші күннен басталады, ал максималды әсері 10 күннен кейін байқалады Негізгі артықшылықтары

• 1. Өсімдікке зиян емес, өсімдіктерде, жемістерде, грунтта жинақталмайды,

• 2. Экологиялық таза, денсаулыққа қаіпсіз өнім алуыны гарант болады.

• 3.Өсімдіктің әр кезеңінде қолдануға болады.

• 4. Таңдап әсер етеді. Зиянкестер бейімделмейді, сондықтан дозасы өзгермейді.

• 5.Адамға, құстарға, жануарларға қауіпсіз.

• 6. Интеграцияланған өсімдіктерді қорғау жүйеде химиялық пестицидтермен және биопрепараттармен бірге қолдануға болады.

• 7.Өсімдіктердің дәміне, түсіне әсер етпейді.

Биологиялық препараттар, биопрепараттар — адамдар, жануарлар және өсімдіктердің түрлі ауруларын анықтауда, оларды емдеу және алдын ала сақтандыру мақсатында қолданылатын ерекше биологиялық қосылыстар.Биологиялық препараттар тірі ағзалардың тіршілік жағдайын жақсартып, олардан алынатын өнімдерді молайтуда маңызы зор. Биологиялық препараттарға вакциналар, сарысулар, микроағзалардан өндірілетін антибиотиктер, ферменттер, т.б. биологиялық активті заттар жатады. Мысалы, вакциналар түрлі аурулардан сақтандыру үшін де кеңінен пайдаланылады. Оның сарысуға қарағанда ағзадағы иммундық қасиеттерді ұзақ уақыт сақтап қалатын қасиеті бар. Биологиялық препараттар егіншілікте егіс дақылдарын аурудан қорғап, олардың өнімділігін арттыруға едәуір көмегін тигізеді. Мысалы, микробтардан даярланатын азотобактерин, нитрагин препараттары атмосферадағы өсімдіктерге қажетті азотты сіңіреді. Бұл азот тыңайтқыштарын үнемдеуге көмектеседі.

Ал құрамында фосфор бактериялары бар — фосфоробактерин биологиялық препараттары топырақтағы күрделі фосфор қосылыстарын ерітіп, оны өсімдіктердің сіңіруіне жағдай жасайды. Биологиялық препараттардың ішінде ең құндысы — ферменттер. Мысалы, амилаза, протеаза, пектиназа, целлюлоза және липаза ферменттерінен жасалған биологиялық препараттар мал ағзасындағы зат алмасуда ферменттер қатысуымен жүретін процестерге тікелей қатысып, азықтың жұғымдылығын арттырып, өнімділікті молайтады. Ал микроорганизмдерден алынатын амилоризин, амилосубтилин, протосубтилин, калдерин, пектиноворум биологиялық препараттары малдың ас қорыту жүйесінде азықпен бірге түскен күрделі көмірсулар қосылысын (крахмал, клетчатка, пектин заттар) ыдыратып, ағзаға оңай сіңетін көмірсулардың мөлшерін молайтады. Биологиялық препараттардың өндірістік жағдайда алынатын түрі — мал азықтық ашытқылар басқа микробтар пайдалана алмайтын көмірсутектердің (мұнай өнімдері) күрделі қосылыстарымен қоректеніп, қоршаған ортада белоктың жиналуына көмектеседі, яғни олар ағза үшін жетіспейтін азот қосылыстарының (амин қышқылдары) көбеюін қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, микроорганизмдерден алынатын фитобактериомицин биологиялық препараттары өсімдіктердің бактериялық ауруларына қарсы қолданылады. Гризин препараты өсімдіктердегі ауру қоздырғыш саңырауқұлақтарға қарсы қолданылады. Ал триходермин биологиялық препараттарн Қазақстан ғалымдары алды. Ол өсімдіктердің тамыр жүйесіндегі шірітуші микроағзаларды жою үшін пайдаланылады. Микробтардан алынатын көптеген биологиялық препараттар (биовит, кормогризин, бацитрацин, витамицин, комарин, т.б.) малдың салмағын арттырып, алынатын өнімдердің (сүт, ет, т.б.) сапасын жақсартады. Осымен қатар сібір жібек құртын, бау-бақша өсімдіктерін, жүзімді бүлдіретін зиянкес жәндіктерге індет туғызушы микроағзалардан де биологиялық препараттар (энтобактерин, дендробациллин, битоксибациллин, инсектин,боверин) алынады. Биологиялық препараттардың құндылығы — олар химиялық препараттармен салыстырғанда, қоршаған ортаға ешбір зиянын тигізбейді.

21.Жыртқыштылық қарым-қатынас  түрін түсіндіріңіз. Организмдердің арасындағы қарым-қатынастың негізгі формалары :

Симбиоз,Антибиоз,Паразитизм,Жыртқыштық

Симбиоз әр түрлі организмдердің тиімді бірге түрудың түрі . Бірге түратын организмдерді симбионт деп атайды. Симбиоз, форезия,комменсализм,мутуализм.Форезия - Кеңістікте бір организмнің басқалардың көмегімен орын ауыстыру құбылысыКомменсализм - Дастархандас, симбиоздың бір түрі. Екі жануарлардың бірі, (комменсал) өзінің сыртқы ортамен қарым-қатынасын реттеуді басқа жануарға, (иесіне) толығымен жүктеп, өзі сыртқы ортамен тікелей қарым-қатынасқа түспейді. Мысал - қарапус балықтарын келтіруге болады. Голотуриялардың ішек қуысына еніп, олар оны бас пана ретінде пайдаланадыМутуализм - Әр текті жануарлардың өздерінің сыртқы ортамен байланысын бір-бірінсіз атқара алмауы. Мутуализм кезінде екі жануардың бір-бірімен тығыз байланыста болады, бір-бірінсіз тіршілік ете алмайды. Мысалы, термиттер организміне келіп түскен қоректік зат – клетчатканы, өздерінің ішегінде, тіршілік ететін талшықтылар болмаса, қорыта алмайдыЖыртқыштар құрбан организмдермен қоректенеді. Әдетте жыртқыш өзінің құрбанынан үлкен болады, олар өзінің даму кезеңінде бәрқатар құрбан организмдерді жейді. Ол өзінің құрбанымен шектеулі уақыт өткізеді.Жыртқыштық, жәндіктер, кенелер және өрмекші арасында кең тараған. Организмдердің арасындағы қатынастардың жәндіктер.Ол метаморфозы толық емес топтардың белгіленге (инелік - стрекозы, богомол,уховертки, трипс) және толық метаморфоз бар (қоңыздар, торқанаттылар, шыбындар, Lepidoptera, Hymenoptera, Diptera). Кенелері жыртқыштардың арасында Phytoseiidae кенелердің арасында көп болады.Жыртқыштық: фатальды, фатальды емес, каннибализмФатальды жыртқыштық (пешенеге жазылған қайтпас, болмай қоймас, тойтарылмас)Фатальды емес жыртқыштық(жәбірленуші қайтыс болмайды)Каннибализм жануарлардың өзімен бір түрге жататын организмді жеуі, түр ішіндегі жыртқыштық.Каннибализм сыртқы орта жағдайлары қолайсыз, популяция тығыздығы тым жоғары, қорек немесе су тапшы болғанда байқалады. Mutualism – симбиозды өмір сүру екі симбионтқа да өмір тиімді. Бұл форманы облигатты симбиоз деп атайды. Термиттер мен тұрғын арасындағы mutualistic қарым- құмырсқа арасындағы олардың ішек flagellates, listore- кәсіподақтар және олардың ұялар оларды ажырасу «gribnymn бақтар»

47.Интеграцияланған  зиянкестердің менеджментіне кіретін компонеттерін және  сипаттамалын, байланыстарын схема түрде көрсетіңіз

Интеграцияланған зиянкестерді басқару (Integrated Pest Management)

«Интеграцияланған басқару» немесе «Зиянкестермен күрес жөнiндегi кешендi» (IPM) басқару.

Оның мақсаты экологиялық таза жолмен, егіске «зиянкестер» әкелген зиянды кетіру

“Зиянкестер” -жалпы термин болып табылады, оған жануарлар. зиянкестер, өсiмдiк аурулары және арам шөптері жатады.

IPM назарға өсімдік зиянкестердің және олардың

табиғи жаулары, өсімдік және оның қоршаған орта

арасындағы қарым-қатынастарды алып, сондай-ақ

жергілікті әлеуметтік-экономикалық жағдайларын

(әлемнің бөлігі, жергілікті өнеркәсіп немесе тіпті нақты

бизнес) ескеріп, өсімдік зиянкестерді бақылайды.

IPM - ол экономикалық зияны төмен болу мақсатында зиянкестердің санын шегінен төмен ұстап тұру үшін биологиялық, биотехнологиялық, химиялық, физикалық әдістердің комбинациясы және қсімдік шаруашылығында және өсімдіктер селекциясында, қорғауда кешенді қолдану, бірақ онда химиялық әдістер қатты шектелген

Бүл үдеріс ұзақ бақылауға арналған жалпы стратегиялар арқылы зиянкестердің зиян әсерін төмендету болып келеді.

IPM мақсаты - экономикалық залалды төмендету, ол зиянды алдын ала болдырмауға тырысу.

IPM алуан түрлілікті арттыру мақсатында әр түрлі әдістерді қолданады.

Парасатты генетикалық күшті сорттарын таңдау және биологиялық бақылау агенттерінпайдалануы.

Пестицидтер, алайда, тек басқа ешқандай басқа қолжетімді шешім болмаса, пайдаланылады, егер тек тұтынушыларға, қоршаған ортаға, тәуекел бомаса

Өндірушілердің пестицидтерден

тәуелділік деңгейін төмендету үшін, IPM

сондай-ақ, олардың өндірісін шектейді

айтарлықтай сол уақытта «қалдық» қаупін азайтады.

IPM табиғи ресурстарды және реттеу механизмдерді оптимальды қолданып сапалы дақылдарды шығаруына әкелді.

Бұл әдіс топырақтың құнарлығын және биоалуантүрлілікті сақталуының арқасында түрақты ауыл шаруашылығына әкеледі .

«Жақсы ауыл шаруашылығы практика кодексі» IPM ге маңызды одақтасы болып табылады.

Еуропалық заңнамада, әр оның әр мүшесі мемлекет Еуропалық комиссия бекіту үшін мінез-құлық кодексін құру керек .

Онда техникалық деректер, ақпараттар бар және фермерлер неғұрлым тиімді қоршаған ортаны сақтауға көмектесу үшін ұсыныстар бар.

IPM бағдарламасы – өндірушілерді оқыту, тиісті қалдықтарды қамтуын басқару, құрылымдық қайта құрылу, өсімдіктерді сақтау, биологиялық, генетикалық, физикалық және механикалық бақылау әдістері және, сайып келгенде, пестицидтерді қолдану.

Іс жүзінде, IPM бағдарламаны іске асыру бағарламасына кіреді:

Фитогенетикалық ресурстары таңдау (экологиялық бейімделген дақылдар және сорттары, белгілі бір аурулар мен жәндіктер, төзімді немесе толерантты) ГМО бар немесе жоқ өсімдіктер енгізілді;

Профилактикалық шаралардан бас тарту, алдын-ала, байқаулар негізінде белгіленген қабылданады

: 3. Дақылдың зиянкестерінің және олардың табиғи жау популяциялардың мониторингі арқылы өзгерістерді байқау (көрнекітексеру, түстерді қамту);

Өндеу түрін таңдайтын шешімге келу мақсатында популяциялардың санын ескеру (төзімділік шекті, зиян шекті, арласу шекті);

5. Экономикалық және экологиялық талаптарға сәйкес зиянкестердің табиғи жауларының популяциясын қолайлы деңгейде сақтау үшін бірқатар әдістерін пайдалану ( өсіру, биологиялық және биотехнологиялық әдістер және т.б.)

Шекті тұжырымдамасына сәйкес популяция деңгейін бағалау негізіндезиянкестерді толық жою мақсаты қабылданбайды, бірақ табиғи жауларының тиімді рөлі ескеріліп, тепе теңдіктің маңыздылығын көрсетеді

48.Профилактикалық шараларды кіретін схема немесе  кесте түрде көрсетіңіз

49.Симбиоздың түрлерін және  сипаттамалын, байланыстарын схема түрде көрсетіңіз 

түсіндіріңіз. Симбиоз әр түрлі организмдердің тиімді бірге түрудың түрі . Бірге түратын организмдерді симбионт деп атайды.

Симбиоз

Симбиоз форезия,комменсализм,мутуализм

форезия

комменсализм

Форезия - Кеңістікте бір организмнің басқалардың көмегімен орын ауыстыру құбылысы

Комменсализм - Дастархандас, симбиоздың бір түрі. Екі жануарлардың бірі, (комменсал) өзінің сыртқы ортамен қарым-қатынасын реттеуді басқа жануарға, (иесіне) толығымен жүктеп, өзі сыртқы ортамен тікелей қарым-қатынасқа түспейді.

Мысал - қарапус балықтарын келтіруге болады. Голотуриялардың ішек қуысына еніп, олар оны бас пана ретінде пайдаланады

Мутуализм - Әр текті жануарлардың өздерінің сыртқы ортамен байланысын бір-бірінсіз атқара алмауы.

Мутуализм кезінде екі жануардың бір-бірімен тығыз байланыста болады, бір-бірінсіз тіршілік ете алмайды.

Мысалы, термиттер организміне келіп түскен қоректік зат – клетчатканы, өздерінің ішегінде, тіршілік ететін талшықтылар болмаса, қорыта алмайды