МСЫЛМАН СИПАТЫ

намазды еш андай рахатын сезбейсіз, сауабынан дар аласыз.

Пай амбарымыз (с. .с.) к$з ж мар алдында,оштасу (со ы) ажылы ында: «Аллаһ тағаладан

қорқыңдар! Бес уақыт намаздарыңды оқыңдар, Рамазанның оразасын ұстаңдар, малдарыңнан зекет беріп, басшыларыңа мойынсұныңдар. Сонда Раббыларыңның жәннатына кіресіңдер», – деп уа ыз айт анын естідім», – деген хадисті 6бу 6мла риуаят етеді (имам Тирмизи).

Ибн Мас уд (р.а.): «Мен Аллаһтың елшісінен (с. .с.): «Амалдың қайсысы жақсы?» – деп сұрадым. Ол:

«Уақытында оқылған намаз», – деді. Мен: «Одан кейін қайсысы?» – деп сұрадым. Ол: «Ата-анаға жақсылық жасау», – деді...» – деген риуаятты келтіреді (имам Б хари, Муслим).

ОРАЗА АМАНАТЫ

Ораза аманаты:

1.Dзін жеу-ішуден тыю;

2.Тілмен айбаттаудан тыйылу;

3.Dзін әйелімен жа ындасудан тыю;

4.Dзін жаман ойларды ойлаудан, олын жаман істерден тыю.

Пай амбарымыз (с. .с.) айтады:

«Кіммәнсізс/зінтастамаса,оразаны)сауабынан +*р +алады. Алла? та0ала жемей-ішпейтінімізге, ораза *ста0анымыз0а м*+таж емес», – десе,

Алла( та ала: «Алла? сіздерге аманаттарды /з иесіне +айтаруды б*йырады» («Ниса», 58), – дейді.

Ибн Мас уд (р.а.): «Ораза ұстау – аманат. Сондықтан, аманаттарыңа берік болыңдар», – деген хадисті риуаят еткен (6л-Хараити).

Келесі хадисті де Ибн Мас уд (р.а.): «Дін жолында

соғысу, аманатқа қиянат жасаудан басқа барлық күнәларды жуып – шаяды. Пенденің намаз оқуы

21

–аманат. Ораза ұстауы – аманат. !тірік айтпауы

–аманат. Ал аманаттың ең үлкені – біреудің затына қиянат жасау», – деген» деп жеткізеді (Табарани).

ара ыз Алла( та ала пенделерге т#сірген аяттарында аманат а иянат етпеу турасында тіпті б йырып ескертсе, пай амбарымызды да аманатты жауапкершілігін жеріне жеткізе суреттегенін хадистерінен ай ын к$ріп отырмыз.

Басты ы ыз сізге бір іс тапсырды. Б йры ын орындамады ыз, кейін Сізді сый а тарта ма, жо әлде жазалай ма?

Осы $мір-тіршілігімізде, алды-берді, бір-бірімізбенарым- атынаста берілген аманат а иянат жасаса , ол адамны ісіні орманда ы а дар тіршілігінен айырмашылы ы болмайды.

С=З АМАНАТЫ

С/з аманаты:

1.Жалпы адамдар арасында ы с$з аманаты;

2.пия-сыр с$здер аманаты;

3.Жа ын рбы-достар арасында, ерлі-зайыптылар арасында болатын с$з аманаттары.

Айналамыз а к$з тастаса , тіршіліктегі адамдарды бір-бірімен келіспеушілігі, отбасыны рыс-керісі, ажырасуы, екі мемлекеттік со ысулар бір-біріне иянатылуларынан туады. Адамдар с$з аманатын са тау #шін тілін са тауы керек.

Пай амбарымыз (с. .с.) Му аз ибн Жабал (р.а.) деген сахаба а арап, тілін к$рсетіп:

–Тіліңді сақта! – деді. Му аз:

–Тілімізден шыққанға да жауап береміз бе? – деді. Пай амбарымыз (с. .с.):

–«Адамдардың к$бісі тілінен шыққан с$здерінен тозаққа кіреді. Тілді тіспен, одан қалса сыртында екі ерінмен тоқтатуымыз керек».

22

Егер бір кісі келесі адам а сырын айтса, кейін «Ешкім естімеді ме екен?» – деп, айналасына арапойса, б л сізге айтыл ан сыр. Сізге аманат болады. Сізге ол кісіні «ешкімге айтпа ыз» деп айтуы шарт емес.

Оны жан-жа ына барлай арап, кейін айт аны, сырымды са та ыз дегені.

Отбасыны $зара сырын, достар арасында ы сырларды ашып-таратып жіберуге Ислам тыйым салады.

М СЛИХАТТА3Ы АМАНАТ

Мәслихат деген – бір кісіні басына иыншылы , ауыр жа дай а тап болып, досынан, жан-жолдасынан тура жол к$рсетіп, а ыл осуын $тініп келуі. Осындай сәтте жәрдем с рап келген кісіге олынан келгенін шын к$ ілмен жаны ашып мәслихат беру керек.

Пай амбарымыз (с. .с.) хадисінде: « М ә с л и х а т с*рал0ан адам – аманат», – деген.

Я ни, б л аманатты да жауапкершілігі $те #лкен, егер біліп т рып тура, пайдалы жолын к$рсетпесе, аманат а иянат жаса ан болады. Мысалы: Сіз #лкен к$лемді бір зат алма шы болып досы ызбен а ылдасты ыз (себебі, досы ыз, мен ол затты білемін, та дап бере аламын деген еді). «Б л затты сапасы алай? Алсам $кінбеймін бе?», – деген сия ты. Егер досы ыз ол затты кемістігін біліп т рып айтпаса, онда сізді мәслихаты ыз а иянат жаса ан болады.

М ндай нәрселер к$зге к$рінбейтін, к$ ілге ілінбейтін са -т#йек болып к$рінгенімен, Ислам діні, шари ат за ы аса к$ іл б$лген. Б л д#ниеде жалтарып, сыннан $тіп тылармыз, а ыреттегі есеп беруімізде аны сталамыз. «Суды да с рауы бар», – деп атабабымыз тегін айтпаса керек.

23

ЫЗМЕТ ОРНЫНДА3Ы АМАНАТ

6рбір адам $з маманды ы бойынша әр салада ж мыс істейді. Соны ішінде арапайым д#кендегі сатушыны алайы . Ол жеміс-жидек сататын д#кенде істейді, ди ан емес, тек сатушы ана.

6лгі сатушы ж мыс уа ытыны со ында оржынына жемістерден, сатып жат ан заттарынан салып #йіне алып кетеді.

Екінші мысал: Бір кісі бір мекеме басты ыны ж#ргізушісі, ж мыс уа ытынан бас а уа ытта басты ты машинасын $з жеке басына пайдаланады, басты ыны р сатынсыз әрине. Б л жо арыда ы, екі салада ы ж мысшы а да тиесілі е бек а ылары белгіленген.ызмет еткені #шін екеуі де е бека ыларын алып отырады. Біра , ана атсызды жасап, сеніп тапсырыл ан м#лік – аманаттар а иянат жасайды. Біріні аманаты – д#кен болса, екіншісіні аманаты

– авток$лік.

М ндай иянатпен жым ырып ал ан нәрсені жепішуге және пайдалану а болмайды.

Келесі мысал: к#нделікті $мірде кездесіп алатын жа дай, сізге досы ыз, не туысы ыз #лкен к$лемде а ша берді. «Б л аржы сенде бола т рсын, кейін кері алармын, не пәленше келеді, со ан бере салшы», – деп $тініш білдірді. Та ы бір мысал: сіз бір мекемені есепшісі болып ызмет ат арасыз. Ол мекемені бар а ша оры сізді олы ызда. Ал, сіз жа сы болды, олыма жа сы п л тиді деп о дысолды ала аны ызша жарата алмайсыз. Себебі, б л жа дайда ы аржы сізді олы ыздан $ткенімен, сізге берілген аманат. Егер $з ма дай тері ізбен тап ан $зі ізге тиесілі болса ж$ні б$лек.

Келесі келтіретін мысал: сіз бір имаратты кәсіпкерлікпен айналыспа болып жал а алды ыз және сол сия ты отбасы ызбен т ру а бір пәтерді, не #йді жалдады ыз, делік. Немесе дәл осылайша бір

24

авток$лікті жал а алды ыз, не досы ызды болмаса туысы ызды к$лігін с рап мінді із. Міне, м ны бәрі аманат а жатады. Сол #шін ал ан д#ние ізді бастап ы ал ан к#йінде тиесілі иесіне келіскен $з мерзімі бойынша т#гелімен айтарып беру керек. Dйткені, б л – аманат.

К#йбе тіршілік бол ан со балтыры сыздап, денсаулы ы сыр бермейтін пенде жо шы ар. М ндай жа дайда дереу дәрігерге ж#гіреміз. Енді сіздерден бірі із дәрігерсіз, мейлі хирург, терапевт, не балалар дәрігері дейік. Алды ыз а $з $мірін не, бауыр ет сәбиін тапсырып, дәрігерлік білімі ізге сеніп нау асыны дертін тауып шипасын айтады деп әрбір адамны келгені аманат. Осы т ста андай дәрігер болмасын алдында ы нау асты на ауруын $з біліміне, тәжірибесіне с#йеніп тауып айтуы, егер біле алмаса нау асты бос а әурелемей емдеуден бас тартуы – аманат.

Сол сия ты стазды та, бала а сапалы білім беру де стаз атаулы а аманат. Дей т р анмен, әр ата-ана перзентіні тәрбиесін, білімін мектепке м аліміне ж#ктеп оя салуы #лкен ате.

Ендігі мына сына $мірдегі ата ы, мансабы жа сы,ызметі жо ары бол анымен, жауапкершілікті е #лкені

– бір мекемені басшысы, не ауылды әкімі, ала берді бір мемлекетті патшасы болу. Міне, осы басшылар $з ол астында ы ызметкерлерді , не халы ты халжайына, $зге де әрбір са -т#йек т#йіткілдеріне және ж мсал ан аржыны тиынына дейін Алла(ты алдында жауапты. Себебі, б л басшы а берілген аманатты #лкені.

Арда ты пай амбарымыз (с. .с.) келесі хадисінде:

«Расулуллаһ (с.ғ.с.) ибн әл-Лютабийа есімді адамға Су-Ләйм руынан зекет жинауды тапсырды. Бір күні ибн әл-Люттабийа зекетті жинап келіп, Расулуллаһқа (с.ғ.с.) есеп беріп: «Мынау-сіздердің малдарыңыз, ал мынаумаған сый етіп берілгені», – деді.

25

Мұны естіген Расулуллаһ (с.ғ.с.): «Сен жалғаншы

болмасаң, сыйлықтың берілуін күтіп, ата-анаңның үйінде отырмадың ба? (я ни б л жинал ан зекеттен жал анды пен иеленіп ал аны емес пе?)» – деді. Осыдан соң мінберге шығып, Аллаһ тағаланы ұлықтап, Оған мақтаулар айтты, кейін:

«Мен, Аллаһ тағала маған тапсырған істі атқару үшін араларыңнан біреуіңді тағайындасам, ол алдыма келіп: «Мынау сізге, ал мынау-маған сый етіп берілгені», – деді. Айтқаны рас болса, сол

сыйлықтың берілуін күтіп, ата-анасының үйінде отырмады ма?

Аллаһ тағалаға ант етейін! Сендердің біреуің құқығы болмастан, бір нәрсені алатын болса, қиямет күні Жаратушысымен соны арқалаған күйде жүздеседі. Қиямет күні боздаған түйені, м$ңіреген сиырды немесе маңыраған қойды арқалап келгендеріңді, үмметім деп мойындамаймын»,

– деген.

ПЕРЗЕНТ – АТА-АНА3А БЕРІЛГЕН АМАНАТ

Отбасы – лтты және рухани дәст#рлерді #йрететін мектеп. Отан, ел алдында ы борышымыз, е алдымен, отбасынан басталады. «Бала яда не к$рсе, ш анда соны іледі» демекші, балалар отбасында ы әкешешесінен к$ргенін айнытпай айталап, бойына сі іреді. Ерлі-зайыпты балаларыны алдында сан ырынан жанжа ты #лгі-$неге болуы ажет. Хазреті 6ли: «Перзент

– ата-анаға берілген аманат», – деген.

6лиді (р.а.) айт ан аманаты, я ни игі перзент болуы #шін сол баланы д#ниеге әкелетін анасын иманды, инабатты ыздан та дауы керек. Балалары ызды анасы $мірінде аузына спирттік ішімдік татып алма ан, бойына харам сі беген, халал-харамды ажырататын, Алла(ты

26

әміріне бойс н ан бойжеткен болуы $те ма ызды. Себебі, баланы бойына ата-анасынан осы атал ан зиянды нәрселер $тетін болса, перзенті ізді бойынан табылуы м#мкін. Болаша бала ызды к$теріп ж#рген анасы еш ашан аузына харам та ам алмауын және д#ниеге келген со да сәбиді халалдан тама тануын, шари ат талап еткен есім берілуін әкесі ада алауыажет. Dйткені, б л нәрсе ота асына аманат.

«Баласына жа сы ат ою, кәмелетке жеткенінде оны #йлендіру және о ып-жазуды #йрету әкеге ж#ктелген міндет» (6ли әл-Муттаки).

Пай амбарымыз (с. .с.): «Сендер қиямет күні $з есіміңмен және әкелеріңнің есімдерімен шақырыласыңдар, сондықтан, балаларыңа жақсы ат қойыңдар», – деп б йыр ан (6бу Даут).

Келесі хадисте: «Ер кісі отбасының тәрбиешісі. Сондықтан, ол отбасының тәрбиесі үшін жауапкер»,

– делінген (имам Табарани).

Алла( та ала «Та(а» с#ресінде: «6й іші)ді намаз о+у0а б*йырып, /зі) де о0ан к/)іл б/л», – деп б йыр ан. Сол сия ты Пай амбарымыз (с. .с.) хадисінде: «Балалары ды жеті жастан намаз о у а б йыры дар, он жастан бастап жатын орнын б$лекте дер», – деген.

Тегі ізді жал асы, ша ыра ы ызды иесі лды аты ыз а кір келтірмей, жа сы ер азамат және Алла(ты с#йікті пендесі болуына ата-ана жауапты. Баланы жас к#нінен біліміне, мінезіне, достарына к$ іл б$ліп, ер жеткенде ішкілікке, лас әрекеттерге #йрететін орта а және басын к$рге с#йрейтін имансыз әйелге тап болмайтындай тәрбиелеу ажет.

«Инабатты болса әйел текті» демекші, бали ат жасына жеткен ызды да анасы білімді, ибалы, он сауса ынан $нер там ан, олынан іс келетін, а ылына к$ркі сай бойжеткен етіп $сіруі тиіс. « ызы жаман болса, ата тегі ні т#біне жетеді» дегендей, жас$спірім кезе інен бастап ызды шари ат б йыр андай әурет

27

жерлерін жауып ж#руін талап ету керек.

Кеш батса, жартылай жала аш к#йде к$шедеыдырып, ер балалармен к$ іл к$теріп, бойжетіп т рмыс рса, перзент аманатына иянат болмай ма? Pлызы ызды: «6лі жас ой, атарынан алмасын, еркін $ссін», – деп имандылы жолынан алша татып тәрбиелесе із, тізгінді олдан жібердім дей бері із.

6рбір ата-ана немерелеріні , балаларына бір кездері $здері берген теріс тәрбиесіні залалын тигізіп жат анын к$ріп жаны ауырмай, абыр асы айыспай жайбара атарап отыра алар ма екен? Кімде-кім балаларына Алла( к$рсеткен ба ытта тәрбие бермесе перзент аманатынаиянат еткен болады.

Хазреті 6ли: «Перзенттері ізді $здері із болмайтын уа ыт #шін тәрбиеле іздер. Dйткені, олар сол уа ыт #шін жарал ан», – деген.

ЖАН МЕН Т Н

Жаратушы Алла( адамзатты $зге ма л тардан $згеше етіп жаратты. Адам а а ыл-сана, епті дене-м#ше берді. Осы берген тәнімізді Жаратушыны әміріне арсыолданып ішкілік ішіп, т#рлі темекі, есірткі секілді лас нәрсені пайдаланып, зина орлы а әуес бол аны дене аманатына иянат жаса аны. Алла( ранда:

«... К/)ілдері)дегі бір нәрсені жасырса)дар да... Алла? оны біледі...» («әл-Имран», 29).

«...Олар адамнан жасырса да, Алла?тан жасыра алмайды...» («Ниса», 108).

«...Кімде-кім титтей де жаманды+ істесе, ол жазасын тартады!...» («Зілзәлә», 7), – деп хабар берген.

Адам а Жаратушы $мір сыйла ан екен, а заны тек Алла( р сат берген азы пен ана азы тандырып, тыйым сал андарынан бас тарту а міндетті. Б#гінгі к#нде халал та ам т#рлері табыла оймайды деген

28

сылтау исынсыз. 6рбір отбасын асыраушы атаана та ам мен $зге де ажетті заттарды халал екендігіне аны к$зі жеткен со барып отбасына әкелуі тиіс. Iй шаруасында т тынатын заттарды халалхарамы ажыратылып к$рсетілген тізімдер м сылман газеттерінде жарияланып та ж#р.

6бу Бәкір мен Омар ибн Хаттаб (Алла( ол екеуіне разы болсын) пай амбардан (с. .с.): «Кімнің денесі харамнан нәр алса, сол тозақ отына лайық», – деген риуаятты келтіреді.

Олай болса, Алла( р сат бергенмен ана азы тану

– аманат.

«Тәнні шарша аны сия ты ж#рек те шаршайды. О ан тыным бері дер, рухани с$здермен емде дер»,

– дейді дана 6ли және пай амбарымызды (с. .с.) хадис шәріпінде: «Балалар мұсылман болып дүниеге

келеді. Оларды кейін әке-шешелері христиан, яһуди және имансыз етіп тәрбиелейді», – деген. Олай болса, әрбір д#ниеге келген жанны Алла( а бойс нуы және әр ж#ректі Алла( деп со уы – аманат.

РБІР НЫ3МЕТ – АМАНАТ

Ерекше Мейірімді Алла( м сылман а да, дінсізге де, я(удиге де ризы -несібені Жеткізуші. Пенде Алла(тан д а етіп с раса да, с рамаса да, Алла( а лшылы жасаса да, жасамаса да арман-тілегіне жеткізіп,уаныш а, байлы а кенелтеді. 6рбір адам а берілген мал-м#лікті бір тиынына дейін есебі алынады, я ни б#кіл д#ниесі аманат. Хазреті 6ли айтады: «Расында, Алла(ты б#кіл ны метке а ысы бар. Кім Алла(ты ны метін берсе, Алла( оны ны метін молайтады. Кім оны орындамаса, ны метінен асірет шегеді.

Алла(ты ны метіні ар асында бей ам ж#рген пенде анша! Жаса ан ылы тарымен Алла(тымыт ан, к#нә а бат ан жан анша! Мейірімді Алла(ты ны метін жеп алып, шайтан а мойынс намыз.

29

Байлы жинаушылар тірі болса да $лгендерді санатына жатады. Білімділер болса, асырлар бойымыр кешеді: $здері ба илы бол ан, біра #йреткен білімдері халы ты ж#ректерінде са тал ан», – деген.

Жаратушы Алла(ты шексіз мейірімділігі сонша Dзі берген д#ние-байлы ты т#гелдей емес, белгілі бір м$лшеріні ана сада а-зекетін беріп т руын б йырады. Онда да ол пендені бас пайдасы #шін, «малым –жанымны сада асы» демекші, әрбір адамны мал-д#ниесіні ж т а, бәлекетке, па ырлы а шырамауыны аманды ы болма . Алайда, адамны таби аты сондай, байлы ынан сада а-зекет берсе, кедейленіп алатындайор ады. Сондай-а , Алла(ты бергенін ана ат т тпай, байлы ым #сті-#стіне #йіле берсе дейді. Арамызда ы осындай пенделер Алла(ты е с#йіктісі

–«Мұхаммедтің (с.ғ.с.) отбасы арпа мен нанға екі күн тоқ болса, бір күн аш болады, – деп келген Айша анамызды (р.а.) риуаятын білер ме екен? (Б хари, Муслим).

Енді хазреті Омар ибн әл–Хаттаб (р.а.) осы д#ниені байлы ы тиген адамдар жайлы айтып: «Мен Аллаһ елшісінің (с.ғ.с.) күні бойына жеуге жарты құрма таба алмай аштықтан бүгіліп жүргенін к рдім», – дейді (Муслим).

Б л д#ниені ызы ына бар ж#регімен берілген адам

–#ш нәрсеге байлан ан адам, біріншісі – бітпес уайым, екіншісі – тынымсызды , #шіншісі – олы жетпейтін арман-тілектер.

ОРЫТЫНДЫ

адірлі о ырман ауым! Міне, б#гінгі с$з бол ан та ырыпты мәресіне де келіп жеттік. Алла( та аларанда к$рсеткен с#йіспеншілік, мейірімділік,

30