МСЫЛМАН СИПАТЫ
.pdfадам а) болысу, кездескенмен сәлемдесу және уәде бергенні уәдесін орындау а к$мектесу» (имам Бухари, Муслим).
«Қайсыбір мұсылман ауырып жатқан мұсылман бауырының хал-жағдайын сұрап барса, жетпіс мың періште күн батқанға дейін оған Аллаһ тағаланың игілігін тілейді. Егер күн батқаннан кейін жағдайын сұраса, жетпіс мың періште таң атқанға дейін оған Аллаһ тағаланың игілігін тілейді» (имам Тирмизи).
Ислам дініні айнар бастауы – ран мен хадис адамзатты салауатты, мәдениетті, $ркениетті о амда $мір с#руін жан-жа ты амты ан. Сол #шін ба ытты $мір кілтін иялдан іздеуді ажеті жо .
ОНА А БАРУ ДЕПТЕРІ
сем киіну
Сіз туысы ыз а, рбы ыз а, досы ыз а болсынона а барардан алдын әдемі таза киімдер киіп, әсемденіп баруы ыз керек. Ал, она ты к#тіп отыр ан #й иесі де #стіне ал ам-сал ам киінбей, келген она а жылы шырай уанышта екенін сырт ы к$рінісі ар ылы к$рсетіп, әдемі киініп ж#руі тиіс. 6сіресе, отбасыны берекесін, жылы аба ын, ша ыра астында ы жан а жайлы ауа райын алыптастыратын – әйел-ана.
Пай амбарды (с. .с.) әдемі киімі бар еді, оны текона а бар анда немесе она тар келгенде киетін.
6демі киіну дегенде міндетті т#рде әр она а бар ан сайын тек жа а, ымбат киім кию шарт емес, б л жерде ма сат – екі жа ты да әдемі болуы бір-біріне рметін, сыйласты ын білдіреді.
Кіруге р*+сат с*рау
она а бар ан #йге баса-к$ктеп кіріп бармай, тіпті табалдыры тан аттап баспай т рып алдымен кіруге
11
р сат с рау ажет. Б л – с#ннет. ранда Алла( та алаона а бару ха ында:
«Ей, м;міндер! =з ;йлері)нен бас+а ;йге р*+сат алмайынша, әрі ;й иесіне сәлем бермейінше кірме)дер. Б*л сендер ;шін +айырлы. рине, т;сінерсі)дер. Егер ;йде ешкім таппаса)дар, /здері)е р*+сат бермейінше кірме)дер. Егер сендерге: « айты)дар!» делінсе, онда +айты)дар, б*л сендер ;шін жа+сыра+. Алла? не істегендері)ді жа+сы біледі» (Нұр, 27-28).
«Аллаһтың елшісі (с.ғ.с): «Рұқсат сұрау үш рет:
егер (кіруге) рұқсат берсе, онда кіресің. Егер рұқсат бермесе, онда кері қайтасың» – деді», – деп хадисті 6бу М са әл-Аш ари (р.а.) риуаят етеді (имам Бухари, Муслим).
Бас аша айт анда, сіз она а бар ан #йді есігін #ш мәрте а ып немесе о ырау шалу керек. Міндетті т#рде кіруге р сат берілгеннен кейін ана кіре беруі ізге болады. Себебі, андай орын а болсын тек р сатпен кіру, біріншіден, Алла(ты б йры ы, екіншіден, Пай амбарды (с. .с.) с#ннеті, #шіншіден р сатсыз есігін ай ара ашып кіріп, баруы ызды #й иесі #зірлі себептерге байланысты аламауы м#мкін. Бастысы, бар ан жерімізді иелерін ысылатындай шарасыз хәлге т#сіріп оймауымыз шарт.
Алдын-ала ескерту
Туысы ызды #йіне, досы ызды ызмет орнына немесе бас а да мекенге она а бару а жиналса ыз, алдымен, баратыны ызды алдын-ала телефон ар ылы болса да ескертіп, ертерек хабардар етіп бару да м сылманны сипатына жатады.
Ы)0айлы уа+ытты та)дау
она а шы удан б рын баратын отбасыны она к#туге олайлы уа ытына туралап, келісіп зиярат етуажет. Dзі ізді уа ыты ыз а сәйкестендіріп баратын
12
жері ізді жа дайымен санаспай, бір ма ызды шаруамен бар ан к#нні $зінде, бейуа ытта, мәселен шам, птан намаздарынан кейін зиярат ету зиярат ( она а бару) әдебіне айшы. Зиярат етуге олайлы уа ыттар – бесін намазына дейін, т#скі ас кезінде, т#стен кейін асыр намазына дейін де, кейін де ы айлы.
Негізінен, б л уа ыттарды атап айтуда ы ма сат, бір ырым-жорамалдар а с#йеніп емес, бәлки кез келген отбасыны $зіне тиесілі сыры, азды-к$пті иынды ы бол анды тан, орынсыз она а баруды салдарынан #й иесі де, $зі із де ялатын жа дайлар а куә (тап) болма аны ыз д рыс.
Есікті ;ш рет +а0у
Бір жерге она а, не бас а орын а барса ыз, есікті #ш мәрте а ып, егер іштен еш жауап болмаса, есіко ырауын айтаайта шалып, #сті-#стіне есікті т$пелей бермей, кері айтуымыз керек. Р сат етілген әдеп бойынша есікті #ш мәртеден арты а у а болмайды. Сіз о ырау шал аннан со есік ашылып #й иесі «кірі із» деп сынбайынша, Пай амбарымыз (с. .с.) #йреткен әдебімен шеткерірек бір-екі адамдай жылжып есікті бір жанында т ру керек.
Б ан мына хадис дәлел: «Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.):
«Рұқсат сұрау үш рет: егер (кіруге) рұқсат берсе, онда кіресің. Егер рұқсат бермесе, онда кері қайтасың»—
деді», – деп хадисті 6бу М са әл-Аш ари (р.а.) риуаят етеді (имам Бухари, Муслим).
Сахабаларды бірі: «Пай амбарымыз (с. .с.) бір #йге барса іштен есік ашыл анда, есікті а алдында емес, о а немесе сол таман а шеткерірек т ратын, шамасы келгенінше #й иесін шы ындандырмайтын»,
– деп айт ан.
Сә(л ибн Са д (р.а.): «Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.):
«Расында да рұқсат сұрау, к$здің себебі үшін
(міндеттелді)», – деп айтты» деген хадисті риуаят етеді (имам Бухари, Муслим).
13
«Мен Аллаһтың нәбиіне (с. .с.) барып, есікті қақтым. Ол: «Кім бұл?», – деп сұрады. Мен: «Бұл менмін», – деп жауап бердім. Аллаһтың елшісі (с. .с.) мені қаламаған сияқты: «Мен, мен (дейсің бе)?»
– деді» деп хадисті Жәбир (р.а.) риуаят еткен (имам Бухари, Муслим).
Кильда ибн әл-Ханбәлдан мынадай хадис риуаят етіледі: «Мен Аллаһтың елшісіне (с. .с.) келген едім. Оған сәлем берместен қасына кіріп бардым. Сонда Аллаһтың нәбиі (с. .с.): «Сыртқа шық, сәлем беріп, кейін «кірсем рұқсат па?» деп айт», – деді» (6бу Дауд, әт-Тирмизи).
Осы ан байланысты Алла( та ала былай деп хабар береді:
«Ей, м;міндер! Меншіктері)дегі +*л-к;)дер, әлі ержетпеген балалары), осы ;ш мезгілде (жандары а) р*+сат с*рап кірсін: та) намазыны)
алдында, т;сте киімдері)ді шешкен уа+ытта және +*птан намазынан кейін. Сендер ;шін осы ;шеуі *ялатын мезгіл. Б*лардан кейін (бас а уа ытта)
сендерге де, олар0а да айып емес. Себебі, сендер бір-бірі)е кіріп шы0улары)а керексі)дер. Осылайша Алла? сендерге аяттарын баян етеді. Алла? толы+ білуші, хикмет иесі. Ер жеткен балалары), б*ры)0ылар р*+сат с*ра0андай р*+сат с*рап кірсін. Осылайша сендерге Алла? аяттарын ашы+ баян етеді. Алла? толы+ білуші, хикмет иесі»
(Н р, 29).
Бізде Ислам әдебіне с#йене отырып және Пай амбарды (с. .с.) к$ркем мінезінен #лгі алыпона а бар ан #йімізді жа дайына арап жай-к#йін с расып біршама уа ыт отыр аннан кейін #й иелерін әуре-сарса а салып оймай уа ытылы айт ан ж$н.она а бар аны ызда сол #йді д#ниесіне к$з тігіп, р сатсызб$лмелерінаралап,ыдыстарын,жи(аздарын, д#ние-м#лкін с$з етіп, сын ан та амдарын сынап, бейберекет ә гімелер айтып отырудан аула болы ыз.
14
АМАНАТ
Аманат – адамны кепілдемесіне алын ан к#ллі нәрсе. Оны а ыреттік немесе д#ниелік ма ызы болыпболмауы шарт емес. Аманатшылды м сылманны Алла( а деген иманынан бастау алатын ізгі мінездерді бірі. Б л оны ал ан ба ытыны шын екенідігін және ма сатыны лылы ын к$рсетеді.
Аманат – арабты «әл-амана» с$зінен шы ады. Аманат – бір кісіге сеніп, тапсырып ой ан заты немесе бір кісіні екінші кісіге сеніп айт ан пия-сыры. Аманатты бірнеше т#рлері бар. Аманатты ай т#рі болмасын, иянат жасамай $з иесіне бастап ы алпындаайта табыс ету.
Алла( та ала ранда:
«(М хаммед (с. .с.)) кейбір кітап иелеріне, толып
жат+ан нәрсе аманат +ойса) да, са0ан /тейтіндері бар. Тіпті бір динар аманат берсе) де, *дайы басында +а+шиып т*рса), әре) беретіндері де бар. Оны себебі оларды): надандар жайында бізге тергеу жо+ дегендіктерінен. Сондай-а+, олар біле т*ра Алла?+а /тірік айтады». («9ли Имран», 75).
«Негізінен Алла? сендерге аманаттарды /з лайы+ты орнына тапсырулары)ды және адамдарды) арасына билік етсе)дер, әділдікпен билік етулері)ді әмір етеді. Расында Алла? сендерге нендей жа+сы уа0ыз береді. Шексіз Алла? толы+ естуші, тым +ыра0ы». («Ниса», 58).
3.«Ей,м;міндер!Алла?+аәріелшісінеопасызды+
жасама)дар. Та0ы біле т*ра аманаттары)а +иянат жасама)дар» («9нфәл», 27), – деп әмір еткен.
Та ырып а атысты Пай амбарды (с. .с.) хадистерінен келтірер болса онда т$мендегі риуаяттарды айту а болады.
6бу 7урайрадан (р.а.) Алла( елшісіні (с. .с):
«Мұнафықтың үш сипаты бар – с$йлесе, $тірік айтады; уәде берсе, орындамайды және сеніп
15
аманат тапсырылса, (о ан) қиянат жасайды», – деп айт аны риуаят етілген (имам Бухари, Муслим).
Бір адам Алла( елшісінен (с. .с.) иямет к#нініашан болатынын с рап келеді.
Алла(ты елшісі (с. .с.): «Аманат жоғалған уақытта, қиямет күнін күт», –деп жауап береді. 6лгі адам: «Аманат алай жо алады?», – деп с райды. Пай амбар (с. .с): «Егер (аманатты сақтау үшін) қиянатшыл адамға тапсырса, онда Қияметті күт»,
– дейді (имам Б хари).
Келесі хадисте Анас (р.а.): «Аллаһтың елшісі (с.ғ.с.) бізге: «Аманатшылдығы жоқ адамның иманы жоқ.
Уәдесін орындамайтын адамның діні де жоқ», деп жиі насихат айтар еді», –деп риуаят келтіреді (Ахмет, Табарани және ибн Хаббан).
М#міндерді әміріОмарибнХаттаб(р.а.)халифалы ы кезінде т#н жамылып, халы ты жай-к#йімен танысып ж#реді. Бір кезде с#тке су ос ан анасына с$йлеп жат анызды дауысын естиді: «Уа, анашым! М сылмандарды алдап, берген сертті б зып, м#міндерді әміріне $тірік с$йлеп жатсы ба? Патшамыз б лай жасау а тыйым сал ан жо па?», – дейді.
Анасы о ан: «М#міндерді әмірі мені к$ріп т р ма?», – деп с райды. ызы: «Бізді м#міндерді әмірі к$рмесе де, әлемдерді Раббысы к$ріп т р ан жо па?»,
– деп жауап береді. Омар (р.а.) дауыс естілген тарап а тездетіп жетіп барады. 6лгі ыздан с рап, ол с#т сатушы әйелді ызы екенін біледі.
Омар (р.а.) лдарын жинап: «Сендерді айсы бірі с#т сатушыны ызына #йленеді», – деп с райды. Олар тым-тырыс т рды. Омар: «Алла( а ант етемін! Егер о ан сендерді ешбірі #йленбесе дер, онда оны $зім аламын», – дейді.
Кейін ол ызды Асим ибн Омар а алынды етеді. Ол екеуі жа сы $мір с#ріп, Ләйлә есімді ыз туылады. Б л ыз а Абдул азиз ибн Маруан #йленіп, олардан бесінші халиф Омар ибн Абдул азиз д#ниеге келеді.
16
Халифа Омар (р.а.) әлгі с#т сатушыны ызын аманат а беріктігі #шін $зіне келін етіп ал ан еді.
Сол сия ты Ислам тарихында $зіні аманатшылды ымен таныл ан тек патшалар емес,алымдар да жетерлік. Мысалы, имам Шафи и шәкірті имам Ахмад ибн Ханбалды #йіне она болып т#седі. Жатар уа ыт келіп, имам Шафи и йы тау #шін б$лмеге кіреді. Ая жа та, іргеде ілініп т р анранды к$ріп, йы тай алмайды. С$йтіп т#нді намаз о ып $ткізеді.
Оны та намазына ояту #шін, намаз а азан ша ырылмай т рып б$лмеге Ахмад ибн Ханбал келеді. Ол имам Шафи иді намаз о ып отыр анын к$реді де одан: «Неге йы тамады ?», – деп с райды. Имам Шафи и о ан ая жа та ілініп т р ан ранды к$ріп,йы тай алма анын айтады.
Имам Ахмад: «Не #шін мені й ымнан т р ызбады . Мен оны алып кетер едім?», – деп с райды. Ол: «Сені мазала ым келмеді», – дейді. Имам Ахмад: «Олай болса, оны неге $зі алып оймады ?», – деп та ы с райды. Имам Шафи и о ан: «Бас аны м#лкіне ол созуыма мені ха ым жо », – деп жауап береді.
Намаздан со имам Шафи и мен имам ибн Ханбал екеуі о ашалап отырады. Сол кезде имам ибн Ханбал имам Шафи иге: «Мені ызым сені бойы нан #ш нәрсені бай апты», – деп айтады. Имам Шафи и: «Ол не нәрселер?», – деп с райды.
Имам ибн Ханбал: «Менімен кешкі асты ішкен уа ытта сен к$п жепсі . Тама ты к$п жеу м#мінні әдетіне жат нәрсе. Екіншісі: й ы а жатар алдын екі рака ат намаз о ымапсы . Iшіншісі, бізбен бірге та намазын о ы ан кезде дәрет алмапсы ?», – дейді.
Шафи и о ан: «Біріншісіне келер болса , мені к$п тама жеуімні себебі, мен сені асы а харам араласпайтынын білемін. Сонды тан да, мен оны ас ретінде емес, шипа ретінде жедім. Екіншісіне келсек, мен жатар алдында екі ракат намаз о ымауымны
17
себебі, мен есігімді жауып, намазды тек Алла( а ана к$рсетіп о имын. Iшіншісіне келер болса , т#ндейы тама анды тан, дәрет алу а м таж емес едім. Та намазын птан намазыны дәретімен о ыдым», – деп жауап береді.
ИСЛАМДА3Ы АМАНАТТАР
О ырманды жо арыда Исламда ы «аманатты » орны және ма ыздылы ымен таныстырды . Енді аманатты бірнеше т#рімен таныстыр алы отырмыз. Ислам алымдары діндегі аманатты к$п талдап, ке інен т#сіндірген. Біз м#мкіндігінше б л та ырыпты негізгі жәйттеріне то талып, аманатты т#рлерін айтыпыс аша шолу жасама пыз.
Ибн Мас д деген сахабаны риуаятында Пай амбарымыз (с. .с.) былай дейді: «Қиямет күні
(яғни, есеп беретін күні) аманатқа қиянат жасаған адамды періштелер, Аллаһтың (Оның ұлылығы арта берсін!) алдына алып келеді. Сонда Аллаһ тағала
оған:
–Саған берілген аманатты к$рсет, – дейді. 8лгі
Адам:
–Я, Жаратушым, ол аманатты қайтемін, ол дүние жойылды емес пе? – дейді екен. Осылайша үш рет сұралады. Кейін Субхана Аллаһ:
–Бұл сияқты қиянатшыл адамның бәрін тозақтың «Һәуия» деп аталатын ең түкпіріне тастаңдар! – деп періштелерге б йырады. айбір болмасын аманат аиянат жаса ан пенделер «(әуия а» тасталады.
6лгі иянатшыл пенделер, $зіне аманат а берілген заттарын сол «7әуияда» к$реді. Сол заттарын тоза та ы зор тере діктен алып шы а алмай әлекке т#седі.анша әрекет етсе де, заттарын ар ала ан к#йі тоза таалады.
Ибн Мас д (р.а.):
18
«Тахарат (дәрет), намаз, оразаның аманаты бар.
Аманаттың ең үлкені – бір кісінің бір кісіге тапсырған аманаты», – деген хадисті риуаят етеді.
Пай амбарымыз (с. .с.): «Аманаты жоқ кісінің
иманы жоқ, уәдесі жоқ кісінің діні жоқ, яғни аманатқа қиянат жасағанның иманы жоқ, уәдесінде тұрмайтын адам – дінсіз адам», – деген.
ДІН АМАНАТЫ
Дін аманаты ха ында Алла( та ала «Ахзаб» с#ресіні 72 аятында: «Рас, аманатты (дінді) к/ктер мен
жерге және таулар0а *сынды+. Сонда олар /здеріне ж;ктеп алудан бас тартты, жауапкершілігінен +оры+ты. Оны адам баласы /зіне ж;ктеп, мойнына алды. =йткені, адам баласы /те залым, надан, білімсіз», – деп хабар береді.
Абдулла ибн Мас д (р.а.): «Аяттағы келтірілген аманат – Аллаһқа болған ибадат және де бұл аяттағы таутастың, аспан мен жердің, адамнан басқа мақлұқаттың дін аманатынан бас тартуы – Аллаһ тағалаға итағат жасамағаннан емес, дін аманатының ақыреттегі есебінен қорықты. Ал, адам баласы зіне зұлымдық етіп, мойнына алды», – деген.
K ламалар: «Аманаттарды е #лкені – дін аманаты»,
– дейді.
Егер кімде-кім дін аманатын орындап амал етсе – Алла( тарапынан екі д#ниеде сыйрметке ие болады.
Егер аманат а иянат етсе, Алла(ты алдында к#нә а батады. Жалпы дін дегенімізді $зі бір нәрсеге ита ат ету, я ни бір тылсым к#ш иесі бар деп сену. Алла( а ш#кір, аза хал ы егеменді ел бол алы дін десе тік т ратын сана а ойысып келеді.
Дін деген – міндетті т#рде молда болып, сәлде шапан киіп, тек жаназа шы ару емес. 6рбір пендені міндеті Алла(ты дініне сеніп, лшылы жасап, Алла( а ызмет ету.
19
НАМАЗ АМАНАТЫ
Ибн Аббас (р.а.): «Бір кісі намаз оқиды, ол үшін сауабын толық алмай жартысын алуы да мүмкін», – деген.
Жарир ибн Абдулла( (р.а.): «Біз Аллаһ елшісінің
(с. .с.) қасында отырған едік. Ол Бәдір түніндегі айға қарап: «Расында, сендер Раббыларыңды мына айды
к$ріп тұрғандарың сияқты к$ресіңдер. Сендер одан шеттетілмейсіңдер. Ол үшін шамаларың келгенше таң намазы мен шам намаздыран $ткізіп алмай оқыңдар», – деді» деген риуятты келтіреді ( имам Б хари, Муслим).
Хадисте айтыл0ан намаз аманаттары:
1.Намаз о ыр алдында дәретті асы пай, тияна ты
алу;
2.Бес уа ытта ы намазды уа ытында о у;
3.иям, руку , сәжделерді асы пай, намаз а беріліп
о у.
Егер бір кісі намазын жылдам, тез бітіріп о ыса, намаз аманатына иянат жаса ан болады.
«Пайғамбарымыз намаз оқыған сәтте Аллаһ тағаламен тіл табысып, Аллаһ тағалаға шерін тарқатып тұрғандай к рінетін. Намаздың рахатына б леніп оқығаны сонша, солқылдап жылаған дауысын еститін едік», – дейді сахабаларыны бірі.
Егер сіздерден бірі із намаз о ы анда дәреті д рыс болмаса, сонымен атар уа ытынан кешіктіріп о ыса, намаз аманатына иянат жаса ан болады.
6рбір м сылман дәретін таза алып, ибадатын сабырмен орындаса, $зін Алла(ты алдында тілдесіп т р андай сезініп, беріліп о ыса, намазды рахатын алады.
Егер намазды жылдам, әйтеуір о ып шы у ма сатымен, ар а жерден дәнді ш ы андай о ыса ыз,
20