11.3. Сатып алу-сату (Emptio - Venditio) шарты.

Бір жақ затты ұсынатын, ал екінші жақ сол зат үшін төлемақысы төлейтін.

Сатып алу-сату келісім-шартын затты ақшаға ауыстыру туралы екі жақты келісім арқылы белгіленген ортақ пікірлі таңдау атауымен белгілі.

Екі жақтың да белгілі бір затты белгілі бір ақша саласына ауыстыру туралы келісім қажет болды.

Юстинианның бағасы заттың тура бағасымен бірдей бола бермеуге де болатын.

Сатушының өте күрделі жағдайда болғанын айту қажет. Ең бастысы, ол затты сатып алушыға иеленуге беруге міндетті болатын (бірақ меншікке емес, өйткені классикалық заңгерлердің ойынша келісім сатып алушыға меншіктік құқығын алу нәтижесіне тек қана факттық түрде затты алған соң жететін): сатушының немесе басқа бір тұлғалардың қандық қатысынсыз затты қолға беру, сол затқа иелік етуге ешбір қарсыласусыз жүзеге асырылады.

Сатып алу-сату келісім шартының негізгі элементтері: баға, тауар, жақтардың келісімі.

Осы шарттың заттары тек қана айналымнан шықпаған тәндік заттар, табиғи заттар, дене және қанды қатынастар жағынан сатушыға жататын белгілі - дара заттарды беру. Сатып алу-сату шарттар бойынша бағалар нарық жағдайына байланысты, бірақ орташа құнынан төмен болмайтын ақшалай сомада белгіленетін. Жақтардың келісуі - белгілі зат белгіленген ақша саласына ауыстырылатын болғандықтан екі жақты келісім міндетті түрде қажет.

Екі жақ та келісімге келгеннен кейін келісім-шарт жетілдірілген болып саналып, күшіне енетін. Міндеттілер осы шарттарда екі жақты болады, өйткені екі жақтың әрбіреуі де бір мезгілде кредитор және қарыздар болған.

Цивилдік құқық бойынша жауапкершілікті сатып алушының алдында сатушы ұстады.

Сатушы затты мындай түрде беруге міндетті: жақсы қалпында; сатып алушының мүлігіне; жоғары сапада басқа тұлғалардың заңдық қарсыласуларынан қорғалған. Ал, егер мұндай жағдай болатын болса, затты қайтарып залалды өтеуге міндетті болатын.

Сатушы сатылатын заттың ішкі және сыртқы жетісушілектері үшін жауапты еді.

Затты сатып алушының қолына бергенге дейін қамқорлауы керек (сыну, ұрлау және т.б.)

Сатып алушының міндеті - сатып алу бағасын төлеу (егер келісім-шартта төлеу мерзімі кейінге меншік иесі); сатып алынған затты алу және белгілі жағдайларға байланысты сатушыға шығындарын өтеу. Сатып алу-сату шарттың мақсаты Затты сатып алушыға меншік құқығына беру. Бірақ сатушы заттың меншік иесі болмаса, сатып алушы да өз кезегінде меншік құқығына ие бола алмады; зат өз иесімен талап етіле алатын. Бұл жағдайда сатушы заттың эвикциясы үшін жауап беретін.

Эвикция.

Сатып алушының сатып алған мүлкін оны сатқанға дейінгі негіздемелер бойынша қайтарып алу (мәселен, ол үшін үшінші тарап мүлікке сатушының емес, өзінің ғана меншіктік құқысы бар екенін дәлелдейді).

Жетіспеушіліктер болғанда талаптың екі түрі болуы мүмкін :

бағаның төмендігі туралы;

келісім-шартты бұзуы туралы.

Байқаусыздан қаза табу мүмкіндігінде сатып алушы жауапты болды.

11.4. Қарыз және несие келісім-шарттары (Mutuum et commodatum)

Румдағы қарыз операцияларының негізгі институты қарыз келісім-шарты болып табылады. Оның негізгі реквизиті - затты қарыз алушының меншігіне беру.

Қарыз беруші бұрын өз билігінде болған затты заем заты ретінде ұстап қалып отыру құқығына ие болатын.

Жақтардың келісім заттарды беру кезінде қарыз алушыға міндет тудырған (қайтару туралы).

Гай айтатын; «Қарызға беру заттарды беру арқылы жүзеге асырылатын. Бұл заттарды өлшеуге, санауға болады. Бұл заттарды біз алушының меншігіне түсіп, ақырында ол бізге тура сол затты емес, соған ұқсас заттарды беру үшін береміз»

Несие келісім-шарты - белгілі жеке-дара затты уақытша қайтарымсыз пайдалануға беру.

Қарыз келісім-шарты (мутуум)

Іс жүзіндегі келісім-шарты. Бір жақ екінші бір жақтың меншігіне ақша саласын, зат мөлшерін, тура сондай түрде және сапада мерзімінде қайтару.

Кейбір кездерде грек құқығының ықпалымен пайыздар қолданылды. Егер пайыз болмаса келісім-шарт қайтарымсыз мінезде болатын.