-
Көлік құрылысының қалдықтары
Қөрсеткіш қоршаған ортаға ықпалын және қалдықтарды басқару жүйесiнiң тиiмдiлiгiнiң есепке алуын дәрежесін (елеу) өлшеуге мүмкіндік береді. Елде қалдықтарды басқару iске асырулуы халықтың денсаулығы, экономика және қоршаған орта үшін түбегейлi ұзақ мерзiмдi зардабы бар. Сондықтан қалдықтармен экологиялық тиiмдi жүмыс істеуғе жәрдем беру және оларды жою программаларды жетiлдiру айтарлықтай маңызды. Әдеттегiдей, қалдықтармен барабар басқару өкiметтің денсаулық және қоршаған ортаға туындайтың тәуекелдер туралы мағлұматты екенің және олар қалдықтардың пайда болуының қысқарту және алдын алу бойынша тиiстi шараларды қолдауынын немесе ұйғаратынын куәландырады. Жоюды талап ететiн қалдықтар көлемiң қысқартуы өз кезегiнде, шикiзатқа сұранысты төмендетедi, ресурстар өндіруінің қысқаруына әкеледі. Өңдеу және қайта қолдануға келмейтін қалдықтар үшiн, оларды өртеу жиi таңдаулы нұсқа болып есептеледi, егер жағатын қондырғылар шығарындылар стандарттары туралы заңнамаларға сәйкес келсе және де егер қалдықтардың өртеуiнен қуат алынса, үйткені бұл олардың жалпы көлемiң азайтады.Өңдеу және қайта қолдану немесе өртеудiң мүмкiндiлігі болмаған жағдайларда, ұлттық заңнамаларға сәйкес тиiстi техникалық бақылау жүзеге асыра, қалдықтар рұқсат етілген полигондарда көміледі.Қалдықтарды рұқсат етілген полигондарда бақылау көмуі қолданыстағы ұлттық заңнамаларға сәйкес келiсетiн рұқсат етілген рәсімдер және техникалық бақылаулардың жүйелер қолдануын талап етедi. Қалдықтардың түпкілікті жою басқа да әдiстерiне олардың тұрақты сақтауын жатқызуға болады.Көрсеткiш қалдықтарды рұқсат етілген полигондарда жерлеуi арқылы немесе өртеуi арқылы (қуат алусыз) түпкілікті жойылған қалдықтардың көлемiн көрсетедi және оның экономикалық қызмет түрлері бойынша (өнеркәсiптiк және қатты тұрмыстық қалдықтар) және зиянды әсер бойынша (қауiптi қалдықтар) тұтастай елде пайда болатың қалдықтардың жалпы көлемiне пайыздық қатынасын көрсетеді. Тонналарда өлшенедi.
Көрсеткішті қалыптастыру бойынша ұсыныстар
Көрсеткiш қайта өңдеу және қайталама қолдану қалдықтардың көлемiн көрсетедi және оның экономикалық қызмет түрлері бойынша (өнеркәсiптiк және қатты тұрмыстық қалдықтар) және зиянды әсер бойынша (қауiптi қалдықтар) тұтастай елде пайда болатың қалдықтардың жалпы көлемiне пайыздық қатынасын көрсетеді. Тонналарда өлшенедi. Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану қалдықтардың бiр бөлiгi қалдықтардың жалпы ағынынан шығарылатың қалдықтарды өндiрiс процессiне қосуын білдіреді. Отын ретiнде қайта қолдану (қуат ауы) мұнда жатпайды. Бұл процесс өнiмнiң сол түрiне өңдеуiмен қатар, басқа мақсаттардағы өңдеуді қосады. Кәсiпорындарда қалдықтардың пайда болу орынында қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдануы бұл процесстен шығарылады. Қайта өңделетiн және қайталама қолданылатын қалдықтарды есепке алуы барлық қалдықтар мен қалдықтардың нақты санаттарың (өнеркәсiптiк, қауiптi және қатты тұрмыстық қалдықтар) дәл бағалауды талап етедi. Қалдықтардың қайта өңдеу және қайталама қолдануының көрсеткiшi барлық қайта өңделетiн және қайталама қолданатың қалдықтар немесе қайта өңделетiн және қайталама қолданатың қалдықтардың нақты санаттың барлық пайда болған қалдықтар және нақты санаттың пайда болған қалдықтарының жалпы санына бөлу арқылы алынады, нәтиже пайызбен бiлдiріледі. Бұдан басқа, қатты тұрмыстық қалдықтары үшiн қайта өңделетiн және қайталама қолданылатын қалдықтардың ұлесің қайта өңделетiн және қайталама қолданылатын компоненттерiнiң пайызбен бiлдiру қажет мысалы, металлдардың, пластмасса, қағаз, шыны, кездеме немесе органикалық материалдар. Қазiргі кезде қайта өңдеу және қайталама қолдануы көлемі туралы деректер Қазақстанның Республикасы Статистика агенттiгімен қызметтің негізгі жəне қайталама түрі “Өнеркəсіп” болып табылатын, заңды тұлғалар жəне/ немесе олардың құрылымдық бөлімшелері жыл сайынғы мерзiмдiлiкпен тапсыратың «Кəсіпорынның өнім (тауар, қызмет) өндіру жəне жөнелту туралы есебі» (нысан индексі – 1-п) статистикалық нысан бойынша жалпы мемлекеттік статистикалық бақылаумен қалыптастырылады.
Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану
Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану көрсеткiшi – барлық қалдықтардың қандай үлесі немесе қалдықтардың ңақты санаттары қайталама қолданудан өткізілгенің көрсететің, қадағалаудың үлгi көрсеткiші.Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану – ресурстар орнықты қолдануының ең маңызды компонентi. Бұл көрсеткiш қатты қалдықтарды басқарудың маңызды компонентi боп табылады. Халық саны өсуіне байланысты, қалдықтарды орналастыру және жою үшін қолдануға болатын жер алқаптары кысқаруда, қалдықтарды оданда алыс қашықтықтарға тасуға дәл келедi. Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдануының ынталандыру кезінде қоқыс тастайтын жерлер сыйымдылық өзгерiссiз болып қалады, ал қатты қалдықтармен жұмыс істеуге жұмсалған шығындар қысқарады. Қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану масштабтарының арттыруы қалдықтарды мүлде жоюының экологиялық зардаптарының азаюына әкеледі, мысалы, қалдық полигондарынан метан және көмiрқышқыл газдың шығарылуының азаюына және табиғи қорларды қорғауын қамтамасыз етедi. Бұдан басқа, қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдануы халықтың бұл процессте қатысуы арқылы табыстарың арттыруға мүмкiндiк береді. (1)