Антиидиотинтер. Антиидиотиптік тор.

1974 жылы Н.Ерне ашқан теория бойынша иммувитеттің гуморалды факторлары өзара және сәйкес клондардың иммунхабарды жасушаларьшың антигентанупіы рецепторларымен әрекеттесетін идиотишер торын қүрады. Иммунды жауаптың торлық реттелу теориясын өндеген үшін Н.Ерне 2986 жылы Нобель сышіығына ие болған.

Теорияның негізіне антигеннің детерминантасьша қарсы түзілген антиденелердің активгік орталықтары антиген детерминанталарына ұқсас идиотипті иммуноглобулиндер синтезін шақырады деген ұғым қойыліан. Осындай идиотипті иммуногаобулиндер антиидиотиптер деп аталған яғни иммуногпобулиндердің ауыр жэне жеңіл тізбектерінің вариабелді домендермен қосылған антиденелердің активті орталығы өздеріне қарсы антиидиотиптер синтезін шақыратьш антигенді детерминанталары бар. Олардың активті орталықтары иммуноглобулиндердің синтезін шақырған активті орталыктарына комплементарлы болады. Нәтижесінаде антигеннің енуіне қарсы түзілген антиденелердің акгивті ортшшқтары аутознтиген болып табылады.

Антиидиотштгі торлық теориясына сәйкес организмде тек антигенге сәйкес антигентанушы рецепторлары бар лимфоциттер клондары ғана емес, сонымен қатар, антигентанушы рецепторлардың ездеріне сай рецепторлары бар лимфоцит клондары да кездеседі.

Нәтижесінде иммуиды жүйе дамыған, тұрақгы өзара әрекеттесетін динамикалық идиотип-антиидиотип торшасы ретінде кызмет атқарады. Антигеннің енуі динамикалық тұрақтылықгы антигенге қарсы иммундьг жауапқа қатысушы клон, қарай ығыстырьш, 1-реттік антиидиотип түзілуін күшейтеді және 2-ретгік авггаидиотил түзілуін шақыарады. Жаңа сапалық жағдай жаңа динамикалық тепе-теддікгі анықтайды, бірақ ол үшін жаңа клондардың мөлшерлік ара-катынасы қажет (6 сур.).

Антиидиотиптер синтезі шексіз индукцияланбайтыны дәлел-денген. Түзілген идиотиптер функционалды және мөлшерлі түрінде шектеледі. Егер антигенге карсы антидене түзілсе. онда оған қарсы 1-ретпк антиидиотип атгы антиидиотин түзіледі. Өз кезегінде 1-ретгік антиидиотип лимфоцит клонымен антиген ретінде танылъш, оған қарсы 2-реттік антиидиотип тузіледі. 2-реттік антиидиотип антигенге комплементарлы антидененің активті орталығына сәйкес келеді (7 сур.) Осы жол аркылы антиидиотиптер антигенге қарсы иммунды жауапты күшейтеді. Сонымен қатар, клон ішіндегі жасушалардъщ селекциясы журеді, яғни антигентанушы рецеп-торларының жоғары арнайылығы бар жасушалар басымдылық көрсетіп, арнайылығы жоғары антиденелер түзілуін шақырады

6-шы сурет. Идиотиптік байланыстар

Антивдиотипті антидене (2-ші реттік антидене) тек бір ғана идиотиптік антиденелердің шығуын баяулатады, бірақ басқа идиотиптік маркерлері антиденелердің түзілуіне әсер етпейді.

Өзінің басқаша химиялық құрылымына қарамастан, антиидиотиптік антиденелердің белсенді орталығьның кеңістіктік құрылымы, 1-ретгік антиденелер түзілуін шакырушы антигеннің кеңістіктік құрылымына жакын болады. Сондықган, көптеген иммунологиялық үрдістер кезінде (мысалы, иммунологиялық төзімдлік даму және сақталу кезіңде) организмде атиген болмағанда, онын қызметін антиндиотиптік антиденелер атқара алады.

Антиидиотиптік иммуноглобулиндер антиген ретінде антиидиотиптік антиденелерді түзеді (3-реттік антиденелер). Тәжірибе түрінде, организмде бірден бірнеше ретгік антиденелер бола алады (3-лік және 4-лік). Бұл антиденелер тек бір-бірімен араласпайды, сонымен қатар, сай келуші лимфоцит клонының антигентанушы рецепторымен байланыса алады (идиотипке және антиидиотипке комплементарлы рецепторы В-лимфоциттерде ғана емес, сонымен қатар, Т- супрессорларда бола алады). Сөйтіп, иммунды жауаптьщ күрделі кеңденгейлі тізбегін реттейтін жүйесі жасалады.

Қарапайым түрде В2 жэне ВЗ-клокдарының 1, 2-реттік антиидиотиптерімен өзара тежелуі ВІ-клонының қалыпты қызмет атқаруын көруге болады. Егер организмде антиген молекуласы аз мөлшерде болса, 2-реттік антиидиотип синтезделінбеуі мүмкін.

Ат АИТ-1 АИТ-11

7-ші сурет. Антиидиотиптік тор

АД - антигенге қарсы антиденелер; АИТ-І - 1-ші реттік антиидиотип; АИТ-ІІ - 2-ші реттік антиидиотип.

Бұл жағдай 1-ретгік антиидиотипке сай рецепторлары бар Т-супрессорлардың белсенуін және берілген антигенге қарсы қызмет атқарушы лимфоциттер клондарының тежелуін шакырады.

Антиидиотипік антиденелердің иммунды жауапты реттеуде маңызы зор, Олардьщ Тх, Тс, В-лимфоцитгермен әрекеттесуі антигеннің орнын баса алады. Ең алғашқыда супрессия механизмін мына жағдаймен байланыстыруға болады: антиидиотшиптер Т-супрессорларды реттейді және сонымен қатар, антиидиотиптеріне комплементарлы иммуноглобулиндік антигентанушы рецепторлары бар В-лимфоцитгер клондарьның дифференциялануын тежейді.

Кейіннен антиидиотиптердің иммунды жауапты шақыратыны көр-сетілген, себебі Т-хелперлер оларды антиген ретінде таниды. Бұл жерде Тх мен В-лимфоциттер арасында кооперативті қарым-қатынас пайда болады, ал байланыстырушы ретінде антиидиотиптік иммуноглобин больп табылады. Алайда, Т-лимфоциттердің хелперлі қызметі негізгі гистосәйкестік комплексі бойьнша шекгелмейді. Бұл өз кезегінде иммуяологияньң антиидиотиптік антиденелер негізінде вакцина жасау жолында жаңа бағытын дамытуға мүмкіндік береді.

Антиидиотиптік торлық теориясы узак иммунологиялық зерде кұрылуын біраз түсіндіреді. 1-реггік антиидиотиптер синтезін қамтамасыз ететін

механизмге сүйене отырып, берілген антигенге карсы антиденені синтездейтін клондардьщ турақты эндогенді стимулдануы қамтамасыз етіледі.