3. Батыс Еуропалық экономикалық интеграция

Экономикалық интеграция тек Батыс Еуропада ғана өз мәнінде толық дамыды. Еуропалық Одақтың құрылу тарихы 1951 жылы Болат пен көмірдің Еуропалық бірлестігі туралы келісімге қол қоюдан басталды. Алғашқы құрамына 6 мемлекет енді: Франция, Германия, Италия, Бельгия, Люксембург, Нидерланды. Қазіргі саны – 27. 1999 жылы ортақ валюта енгізу туралы шешім қабылданып, 2001 жылдан бері айналымға «евро» валюта бірлігі енгізілді.

Еуропалық Одақты басқаруды 5 институционалдық ұйым жүзеге асырады. Олар бірлесе отырып, белгілі шекте заңдылық, атқарушылық, сот қызметтерін жүзеге асырушы ерекше мемлекетаралық басқару жүйесін құрады: Еуропалық Парламент, Еуропалық Кеңес, Еуропалық Одақ комиссиясы, Министрлер Кеңесі, Еуропалық Одақ Соты. Ең ірісі – Еуропалық Парламент, оған ЕуроОдаққа мүше елдерде дауыс беру арқылы 5 жыл мерзімге сайланады. Секретариаты Люксембург қаласында, сессиялары Страсбург қаларында өтеді. Парламент Еуропалық Кеңеспен бірлесе отырып, ішкі рынок мәселелері, ЕуроОдақ бюджеті, жаңа мүше-елдерді қабылдау, дамушы елдермен экономикалық байланыстарды дамыту туралы шешімдер қабылдайды.

1.Негізгі әдебиет

1.Международные экономические отношения : учеб.\ Н.Н.Ливенцева .- 2-е изд., пераб.идоп. – М: ТК Велби, изд-во Проспект, 2006.

2. Международная микроэкономика: движения товаров и факторов производства. Учебное пособие для вузов. –М.: Междунар. отношения. 2000.

3.Международная макроэкономика: открытая экономика и макроэкономическое программирования. Учебное пособие для вузов. –М.: Междунар. отношения. 2003.

4.Доғалова Г.Н. Халықаралық экономика: Оқу құралы /:-Алматы: Экономика. 2001.

5.Елемесов Р.Е.Международные экономические отношения, Қазақ университеті, 2001 г.

Қосымша әдебиеттер:

1.Мадиярова Д.М. Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік: Оқу құралы /: - Алматы: Экономика, 2000.

2.Сахариев С.С., Сахариева А.С. Әлем экономикасы /Оқулық/ І-ІІ-бөлім. Алматы. Дәнекер. 2003.

3.Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Внешнеэкономические связи. –М., 2000.

Лекция 12: Халықаралық валюталық-қаржылық жүйе

Лекция мақсаты: қаржы-валюталық жүйенің қызмет ету негіздерін талдау, Еуропалық валюталық жүйенің қалыптасу және даму бағыттарын қарастыру.

1.Жүйенің валюталық және қаржылық элементтері

2. Валюта жүйесінің эволюциясы

3. Еуропалық валюталық жүйе.

Тақырып бойынша негізгі түсініктер: халықаралық валюта-қаржылық жүйе, валюталық элементтер, валюта айналымы, алтын стандарты, алтын-девиз стандарты, Еуропалық Валюта-экономикалық Одақ.

Лекция мәтіні

1.Жүйенің валюталық және қаржылық элементтері

Халықаралық валюта-қаржылық жүйе – тауарлар мен өндіріс факторларының халықаралық қозғалысын қамтамасыз ететін, халықаралық келісімдерде бекітілген валюта-қаржылық қатынастарды ұйымдастыру формасы.

Валюта-қаржылық жүйе тауарлардың халықаралық саудасын, қаржы құралдары мен өндіріс факторларының қозғалысын дамытуға мүмкіндік беретін маңызды буын. Ол элементтердің екі тобынан тұрады:

• Валюталық элементтер:

  • ұлттық валюталар;

  • олардың курстары және айналымы;

  • валюталық паритет;

  • валюталық реттеудің ұлттық және халықаралық механизмдері.

• Қаржылық элементтері:

• халықаралық қаржы рыноктары;

• нақты қаржылық құралдармен (валюта, бағалы қағаздар, кредит) сауда жасау механизмі.

Халықаралық қаржы жүйесінің жеке элементі ретінде өндіріс факторларының, тауарлардың, қаржы құралдарының қозғалысын қамтамасыз ететін халықаралық есеп айырысуларды атап өтуге болады.

Валюта дегеніміз – ақша банкноты түріндегі ақша массасының нақты бөлігі.

Өзінің тиесілігіне қарай валюта төмендегідей түрлерге бөлінеді:

• ұлттық валюта; - шет елдік валюта.

Әлем елдерінің валюталары белгілеріне қарай бірнеше топқа бөлінуі

мүмкін. Жиі кездесетіндері:

• резервті валюта - бұл елдің төлем балансының теріс сальдосын жабу үшін мемлекеттің халықаралық резервтік активтері ретінде сақталып тұратын валюта;

• еркін қолданылатын валюта – халықаралық келісім-шарттарда төлем жүргізу үшін қолданылатын және әлемдік валюта рыногында еркін сатылатын және сатып алынатын валюта;

• тұрақты немесе қатты валюта – қозғалысы негізінен макроэкономикалық заңдылықтар бойынша жүргізілетін, тұрақты валюталық курспен анықталатын валюта.

Валюта айналымыдегеніміз – резиденттер мен бейрезиденттер ешқандай шектеусіз ұлттық валютаны шет елдік валютаға алмастыруы және шет елдік валютаны нақты қаржы активі ретінде қолдануы.

Валюталар айналымы деңгейлері арасындағы айырмашылық – үкіметтің валюта айырбастауға қандай шектеулер белгілеуімен байланысты. Осыған орай, төлем балансындағы операцияларда валюта 2 түрге бөлінеді:

• ағымдағы операциялар бойынша айналым – тауарлар, қызметтер және мемлекетаралық аударымдар мен трансферттерге байланысты ағымдағы халықаралық операциялар төлемдеріне шектеу қойылмау;

• капиталды операциялар бойынша айналым – тікелей және портфельді инвестициялар, қарыздар мен капиталдар, гранттар қозғалысына байланысты халықаралық операциялар төлемдері мен трансферттерге шектеу жасамау.

Валютаның паралельді айналымы– мемлекеттің ұлттық валютасымен қатар шет елдердің бір немесе бірнеше валюталарының айналыста қолданылуы. Паралельді айналымның төмендегідей нақты формалары бар:

• долларизация – шет ел валюта бірлігінің төлем бірлігі және айналыс құралы ретінде пайдаланылуы;

• валюталық орын басу – шет ел валюталарының тек айналыс құралы ретінде қолданылуы.