4. Марфалагічныя асблівасці афіцыйна-справавога стылю
Іменны характар мовы, які абумоўлены ўжываннем вялікай колькасці назоўнікаў
Актыўнае выкарыстанне аддзеяслоўных назоўнікаў, якія надаюць выказванню стрымана-строгую, «халодную» танальнасць: уніфікацыя, утрыманне, узгадненне, захоўванне, устанаўленне, зацвярджэнне, размеркаванне.
Аддзеяслоўныя назоўнікі на -нне-,-ццё, з прэфіксам -не-, -ня-: выкананне, павелічэнне, развіццё, недагляд, нявыплата, недапрацоўка і інш.
Шырокае ўжыванне назоўнікаў са зборным значэннем: дырэкцыя, адміністрацыя, кіраўніцтва, калегія, камісія і пад.
Наяўнасць назоўнікаў-назваў асоб з суфіксамі –чык-, -шчык-, -ік-, -ык-: адказчык, заказчык, скупшчык, давернік, усынаўляльнік, даўжнік, карыстальнік.
Частае выкарыстанне дзеясловаў цяперашняга часу ў значэнні дзеяння, якое неабходна выконваць, што падкрэслівае канстатаванаць дакументаў (Суб’екты прадпрымальніцкай дзейнасці, якія ўчынілі эканамічныя правапарушэнні, нясуць (=павінны несці) адказнасць на падставе актаў заканадаўства).
Безасабовы характар мовы, што выяўляецца ў адсутнасці дзеясловаў 1-й і 2-й асобы, распаўсюджанасці дзеясловаў у неазначальнай форме:
Кожны мае права самастойна вызначаць свае адносіны да рэлігіі, адзінаасобна ці сумесна з іншымі спавядаць любую рэлігію ці не спавядаць ніякай, выражаць і распаўсюджваць перакананні, звязаныя з адносінамі да рэлігіі.
Шырокае выкарыстанне дзеепрыметных і дзеепрыслоўных словазлучэнняў.
Распаўсюджанае ўжыванне, большае чым у іншых стылях, субстантываваных дзеепрыметнікаў: падсудны, паднаглядны, абвінавачаны, падначалены, затрыманы.
Пашыранае функцыянаванне колькасна-іменных спалучэнняў: шэсць супрацоўнікаў, 10 кліентаў.
Замест дзеясловаў ужыванне сінанімічных спалучэнняў назоўніка з дзеясловам: дапамагчы – аказаць дапамогу, праверыць – правесці праверку, адрамантаваць – выканаць рамонт.
Напісанне колькасных лічэбнікаў арабскімі лічбамі: Было забракавана 25 машын; парадкавыя лічэбнікі даюцца з абавязковым склонавым канчаткам: выраб 3-га гатунку.
Наяўнасць канструкцый са складанымі злучнікамі і адыменнымі прыназоўнікамі: у выніку таго што, дзякуючы таму што, нягледзячы на тое што, разам з тым, з мэтай, пры дапамозе, згодна з, у святле і інш.
5. Сінтаксічныя асаблівасці афіцыйна-справавога стылю
Галоўным прынцыпам канструявання сказаў з’яўляецца прамы парадак слоў, г.зн. дзейнік знаходзіцца перад выказнікам, дапасаванае азначэнне – перад азначаным словам, акалічнасць спосабу дзеяння – перад дзеясловам-выказнікам, прамое дапаўненне – пасля слова, да якога яно адносіцца.
Сінтаксіс характарызуецца падкрэсленай кніжнасцю, «халоднасцю». Сказы поўныя, апавядальныя, як правіла, двухсастаўныя.
Характэрна ўжыванне стандартных складаных сінтаксічных канструкцый, клішэ. Пры неабходнасці выкарыстоўваюцца надрукаваныя бланкі і пэўныя формы, якія даюцца ў спецыяльных даведніках.
Звычайна ў дакументах выкарыстоўваюцца безасабовыя і інфінітыўныя канструкцыі са значэннем неабходнасці дзеяння (даручыць старасту групы, неабходна павысіць, дазволіць студэнтам), а таксама залежныя звароты тыпу: кандыдатам у дэпутаты вылучаны; даклад быў выслуханы. Асабовыя канструкцыі ўжываюцца толькі ў пэўных сітуацыях. Напрыклад, у даручэнні, распісцы пасля займенніка «я» неабходна назваць прозвішча, імя і імя па бацьку, месца пражывання. Пасля замены ў дзелавых тэкстах аднаго наймення прадмета або асобы другім на гэта спецыяльна ўказваецца: Кавалёў Мікалай Іванавіч, які ў далейшым называецца субпадрадчык...
Сказы характарызуюцца наяўнасцю аднародных членаў, адасобленых членаў, пабочных і ўстаўных канструкцый:
Студэнцкі савет інтэрната павінен выражаць і адстойваць інтарэсы студэнтаў, кансалідаваць студэнцкі калектыў і ствараць у ім спрыяльнае маральна-псіхалагічнае асяроддзе, арганізоўваць дзейнасць па рашэнню надзённых пытанняў жыцця і быту студэнтаў. (Канцэпцыя і праграма развіцця Віцебскага дзяржаўнага медыцынскага універсітэта на 2005-2010гг.).
Істотная перавага складаных сказаў над простымі, асабліва складаназалежных сказаў з даданымі ўмовы.
Акрамя адзначаных вышэй, афіцыйна-дзелавому стылю ўласцівы і такія асаблівасці, як рубрыкацыя і наяўнасць рэквізітаў. Рубрыкацыя – гэта дзяленне тэксту на састаўныя часткі, графічнае аддзяленне адной часткі ад другой пры дапамозе абзацаў, пунктаў, раздзелаў, глаў, параграфаў. Рубрыкацыя дазваляе падрабязна класіфакаваць афіцыйна-дзелавы тэкст, што спрыяе яго дакладнасці.
Рэквізіты з’яўляюцца пастаяннымі элементамі дзелавых папер: назва дакумента, указанне адрасата і аўтара, выклад сутнасці справы, дата, подпіс аўтара. Рубрыкацыя і рэквізіты – гэта знешняе выражэнне кампазіцыйнай завершанасці тэксту, агульнай формы дакумента.
ІІІ. ЛІТАРАТУРА ДЛЯ САМАПАДРЫХТОЎКІ:
Беларуская мова: энцыклапедыя / Пад рэд. А.Я. Міхневіча; рэдкал. Б.І. Сачанка (гал. рэд.). – Мінск: БелЭН, 1994. – 655 с.
Красней В.П. Грані слова: факультатыўны курс “Лексіка і фразеалогія беларускай мовы”: вучэбны дапаможнік. – 3-е выд., дапрац. – Мінск: Народная асвета, 1996. – 272 с.
Курс беларускай мовы: падручнік / Л.І. Сямашка, І.Р. Шкраба, З.І. Бадзевіч. – Мінск: Універсітэцкае, 1996. – 654 с.
Семянькова Г.К. Функцыянальная стылістыка беларускай мовы: вучэбны дапаможнік / Г.К. Семянькова. – Віцебск: Выдавецтва УА “ВДУ імя П.М. Машэрава”, 2005. – 42 с.