9.3. Өлшеу әдісі

Жұмыста мына тізбектей жалғанған элементтерден тұратын: а) кедергілері жәнеекі резистордан (тізбек, 3 а-сурет); б)резистор менконденсатордан (тізбек, 3 б-сурет); в)резистор мениндуктивтілік катушкасынан (тізбек, 3 в-сурет) тұратын тізбектердегі электрлік процестер зерттеледі.

3 - сурет. Тізбектеліп қосылған тізбек (а-сурет),тізбек (б-сурет) жәнетізбек (в-сурет)

Зерттелетін тізбектерді сипаттайтын негізгі параметр тізбектің шығу кернеу амплитудасының тізбектің кірукернеу амплитудасына қатынасы болатын тізбектің

(17)

беріліс коэффициенті болып табылады.

Тізбектің шығу кернеуірезистордағы кернеудің түсуіне тең:

(18)

яғни тізбектегі токқа тура пропорционал және онымен бірдей фазада болады. (18) қатынасы негізінде тізбектің беріліс коэффициентін мына түрде жазуға болады

(19)

(18) қатынасынан тізбектегі токпен кіру кернеуі арасындағы фазалардың ығысу бұрышын өлшеу үшінжәнекернеулері арасындағы фазалардың ығысу бұрышын өлшеу жеткілікті болатындығы келіп шығады.

3-суретте көрсетілген схемалар үшін тізбектің беріліс коэффициенті жәнефазалардың ығысу бұрышы үшін өрнектердің аналитикалық түрін табамыз. Бұл үшін (13), (14) және (19) формулалардан пайдаланамыз. Сонда осы формулаларға әрбір схемаға сәйкес кедергілердің, кернеулердің және токтардың мәндерін қоямыз.

1. тізбек: ; ;;.

(13) өрнектен

(20)

(14) өрнектен

(21)

(19) және (20) өрнектерінен

(22)

2. тізбек:

(13)-тен

(23)

(14)-тен

(24)

(19) және (23)-тен

(25)

Жоғарғы жиіліктер жағдайында :Осы нәтиже тізбектеконденсаторы қысқа тұйықталып қосылғандығына сәйкес келеді. Төменгі жиіліктер жағдайында:

(26)

Бұл нәтиже тізбекте резисторы қысқа тұйықталып қосылуына сәйкес келеді.

3. RL тізбегі:

(13)-тен

(27)

(14)-тен

(28)

(19) және (27)-ден

(29)

Жоғарғы жиіліктер жағдайында :

(30)

Төменгі жиіліктер жағдайында :

Бұл тізбекте индуктивтіліктің қысқа тұйықталуына сай келеді. Алынған нәтижелер тізбектердіңпараметрлерін эксперименттік

анықтау үшін қолдануға болады.

9.4. Жұмыстың орындалу реті

4-сурет құрылғының электр тізбегі көрсетілген. Мұнда А коммутаторын қолдану себебі ол, бір сәулелік осциллограф экранында бір мезгілде екі синусоидалық сигналды бақылауға мүмкіндік береді. Зерттелетін тізбектің кіруінен кернеу, коммутатордың “Вх1”-не беріледі, ал зерттелетін тізбектің шығуынан кернеу коммутатордың “Вх2”-іне беріледі. Коммутатордың шығуынан зерттелетін кернеулер осцил лографтың Y кіруіне беріледі.

4-сурет. Құрылғының принциптік схемасы

PQ генераторы гармоникалық ЭҚК көзі болып табылады. Шығу кернеуі мен генератор жиілігін кең ауқымда өзгертуге болады. РО осциллографы тізбектің кіру және шығу кернеулері амплитудаларын өлшеу үшін, және де тізбектегі ток пен кіру кернеуі арасындағы фазалардың ығысу бұрышын өлшеу үшін қызмет етеді.

Тапсырмаларды орындау алдында берілген қондырғыда пайдаланылатын аспаптардың описанияларымен танысып алыңыз.