31

31 (IAS) Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты БІРЛЕСКЕН ҚЫЗМЕТКЕ ҚАТЫСУ Қолдану АЯСЫ_ __ _______________ _______________________________________ 1. Осы Стандарт бірлескен ұйымдарда жүзеге асырылып отырған құрылымы мен формасына қарамастан бірлескен қызметтегі қатысу пайызының үлесін және инвесторлардың қаржылық есептерінде бірлескен ұйым активтері, міндеттемелері, кірістері мен шығыстары жөнінде есеп беру үшін қолданылуы тиіс. Бұл есеп беру түрінде Алайда ол бірлескен ұйым мүшелерінің: (а) тәуекелдікті капиталы бар ұйымдарға, не (b) өзара қорларға, жарналық инвестициялық қорларға және сол сияқты ұйымдарға, соның ішінде инвестициялық сақтандыру қорларына қарасты бірлесе бақыланатын ұйымдарға қатысу үлестеріне қолданылмайды, олар бастапқы танудан кейін пайда немесе шығын арқылы әділ құн бойынша көрсетіледі, немесе саудаға арналған деп жіктеледі және олар жөнінде 9 (IFRS) Қаржы құралдары ХҚЕС және (IFRS) 39 Қаржы құралдары: тану және бағалау (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес есеп беріледі. Ұйым мұндай инвестициялар осы өзгерістер орын алған кезеңдегі пайда және шығын бойынша танылған әділ құндағы өзгерістермен бірге 9 (IFRS) ХҚЕС-ына сәйкес шығын немесе залал арқылы әділ құн бойынша бағалауға тиіс. Осындай инвестицияны иеленетін бірлескен ұйым мүшесі 55 және 56 тармақтары талап еткен ақпаратты ашып көрсетуі тиіс 2. Бірлесе бақыланатын ұйымға қатысу үлесі бар кәсіпкер төмендегі шарттар орындалғанда: (а) 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет (IFRS) ХҚЕС-ына сәйкес берілген үлес сатуға арналғандай жіктеледі; (b) 27 Шоғырландырылған және бөлек қаржы есептілігі (IAS) ХҚЕС-ының 10-тармағында көзделген, бірлесе бақыланатын ұйымға инвестициясы бар басты ұйымға шоғырландырылған қаржы есептілігін ұсынбауына мүмкіндік беретін ерекшелік қолданылғанда; немесе (с) төмендегі шарттардың бәрі орындалғанда: (і) бірлескен қызметке қатысушы еншілес ұйым және ол басқа ұйымның толықтай немесе жартылай иелігінде болатын болса, және бұл ұйым теңбе-тең консолидация немесе үлестік қатыс әдісін қолданбайтындығы жөнінде бұл ұйымның иелеріне және дауыс беруге құқығы жоқ иелерін қоса алғанда ақпарат берген болса және олар қарсылық білдірмеген жағдайда; (іі) кәсіпкердің қарыз немесе үлес құралдары ашық нарықта (ішкі немесе шетелдік қор биржасында немесе биржадан тыс нарықта, соның ішінде жергілікті және аймақтық нарықта) айналымда болмағанда; (ііі) бірлескен қызметке қатысушы құнды қағаздарды тексеру жөніндегі комиссияға немесе басқа да реттеуші мекемеге қатысушының қаржылық есептілігін өткізбеген жағдайда және өткізу барысында болмаса, қатысушы ашық нарыққа кез келген құралды шығару мақсатында; және (іv) кәсіпкердің түпкі немесе кез келген аралық басты ұйымы ашық пайдалануға болатын, Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына сәйкес келетін шоғырландырылған қаржы есептілігін шығаратын болғанда 30 (тепе-тең шоғырлану) және 38 (үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісі)-тармақтардың талаптарын орындаудан босатылады. Анықтамалар_______________________________________________________________ 3. Мына терминдер осы Стандартта төменде көрсетілген мәндерде пайдаланылады: Бақылау – ұйымның қаржы және операция саясатын оның қызметінен пайда алатындай етіп басқару мүмкіндігі. Үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісі – бірлесе бақыланатын ұйымдағы үлес бастапқыда өзіндік құн бойынша ескеріледі, содан соң кәсіпкердің бірлесе бақыланатын ұйымның таза активтеріндегі үлесінде сатып алудан кейін болған өзгерістер бойынша түзетіледі. Кәсіпкердің пайдасы немесе шығыны бірлесе бақыланатын ұйымның пайдасындағы немесе шығынындағы оның үлесін қамтиды. Бірлескен қызметке инвестор - бірлескен қызмет туралы шарт бойынша сол қызметке бірлескен бақылауға қатыспайтын тарап. Бірлескен бақылау - шарт бойынша келісілген экономикалық қызметке бақылауды бөлуді білдіреді және мұндай қызметпен байланысты стратегиялық қаржылық және операциялық шешімдер бақылау бөлінген тараптар (кәсіпкерлер) арасындағы ортақ келісімді талап еткен жағдайларда болады. Бірлескен қызмет – екі немесе одан көп тарап экономикалық қызметке бірлескен бақылау бар жағдайда оны өзі бойынша жүзеге асыратын шартты келісім. Тепе-тең шоғырлану – бірлесе бақыланатын ұйымның активтеріндегі, міндеттемелеріндегі, кірістері мен шығыстарындағы кәсіпкердің үлесі кәсіпкердің қаржы есептілігіндегі ұқсас баптармен құрамдастырылатын, не оның қаржы есептілігінде жеке жолдармен көрсетілетін есепке алу әдісі. Бөлек қаржы есептілігі – басты ұйым, қауымдасқан ұйым инвесторы немесе кәсіпкер бақыланатын ұйыммен бірлесе ұсынатын есептілік, онда инвестицияларға есеп инвестициялар объектілерінің есептілікте берілетін нәтижелері мен таза активтерінің емес, ал тікелей қатысу үлесінің негізінде жүргізіледі. Елеулі ықпал - инвестициялар объектілерінің қаржы және операциялар саясатына жеке-дара немесе бірлесе бақылау жасау мүмкіндігі емес, ал сол саясаттың мәселелері бойынша шешімдер қабылдауға қатысу мүмкіндігі. Бірлескен қызметке қатысушы – бірлескен қызмет туралы келісімшарт бойынша сол қызметке бақылау жасаушы тарап. 4. Жеке қаржы есептілігі – тепе-тең шоғырлану немесе үлесті қатысу бойынша есепке алу қолданылатын қаржы есептілігі де, еншілес те, қауымдастырылған да ұйымы, бірлесе бақыланатын ұйымға қатысу үлесі де жоқ ұйымның қаржы есептілігі де емес. 5. Жеке қаржы есептілігі – шоғырландырылған қаржы есептілігіне, инвестицияларды есепке алу үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісін пайдалана жүзеге асырылатын қаржы есептілігіне, кәсіпкерлердің бірлескен қызметтегі үлесі тепе-тең негізде шоғырландырылатын қаржы есептілігіне толықтыру ретінде ұсынылатын қаржы есептілігі. Жеке қаржы есептілігі мұндай есептілікті толықтыруға немесе сүйемелдеуге міндетті емес. 6. 27 (IAS)-ХҚЕС-ының 10-тармағына сәйкес шоғырланудан, 28 Қауымдастырылған ұйымдарға инвестициялар (IAS) ХҚЕС-ының 13(с)-тармағына сәйкес үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісін қолданудан, немесе осы Стандарттың 2-тармағына сәйкес тепе-тең шоғырлануды, немесе үлестік қатысу бойынша есепке алу әдісін қолданудан босатылатын ұйымдар тек жеке қаржы есептілігін ұсына алады. Бірлескен қызмет нысандары 7. Бірлескен қызметті түрлі нысандар мен құрылымдар түрінде жүзеге асыруға болады. Осы Стандартта үш негізгі түр белгіленген - бірлесе бақыланатын операциялар, бірлесе бақыланатын активтер және бірлесе бақыланатын ұйымдар – бұлар осылай деп жинақтап аталады және бірлескен қызмет анықтамасына сай келеді. Мына сипаттамалар бірлескен қызметтің барлық түрлеріне тән: (а) екі немесе одан көп компания шартты келісіммен байланысты; және (b) келісімшарттық мәмілелерде бірлескен бақылау орнатылады. Бірлескен бақылау 8. Инвестициялар объекті заң жүзінде қайта ұйымдастырылатын немесе банкрот болған, немесе кәсіпкерге қаражат аудару жөніндегі өз мүмкіндігіне қатысты ұзақ мерзімді қатаң шектеулер жағдайларында жұмыс істеген кезде бірлескен бақылау алып тасталуы мүмкін. Егер бірлескен бақылау одан әрі жалғасатын болса, ол оқиғалар осы Стандартқа сәйкес бірлескен қызметті есепке алудан бас тарту үшін өздігінен жеткілікті негіз бермейді. Келісімшарттық мәміле 9. Келісімшарттық мәміленің болуы бірлескен бақылауды қамтитын қатысу үлесін инвестордың елеулі ықпалы бар қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялардан өзгеше етеді (қараңыз: 28 (IAS)). Өз негізінде бірлескен бақылау орнату туралы келісімшарттық мәмілесі жоқ қызмет осы Стандарт мақсаттарында бірлескен қызмет болып мойындалмайды. 10. Келісімшарттық мәміленің дәлелі, мысалы, кәсіпкерлер арасындағы шарт немесе олардың арасындағы келіссөздер хаттамасы болуы мүмкін. Кейбір жағдайларда келісім жарғыға немесе бірлескен қызметтің басқа да құрылтай құжаттарына қосылады. Нысаны қандай екеніне қарамастан, келісімшарттық мәміле, әдетте, жазбаша нысанда рәсімделеді және мына мәселелерге: (а) бірлескен қызмет есептілігі бойынша қызметке, ұзақтыққа және міндеттемелерге; (b) директорлар кеңесін немесе бірлескен қызметті басқарудың баламалы органын тағайындауға және кәсіпкерлердің дауыс беру құқықтарына; (с) кәсіпкерлердің капиталға төлеген жарналарына; және (d) кәсіпкерлер арасында өндіріс көлемін, кірісті, шығысты немесе бірлескен қызмет нәтижелерін бөлуге қатысты болады. 11. Келісімшарттық мәміле бірлескен қызметке бірлескен бақылау орнатады. Мұндай талап бірлескен кәсіпкерлердің бір де бірінің бұл қызметке жеке-дара бақылау орнатуға мүмкіндігі болмайтынына кепілдік береді. 12. Келісімшарттық мәміле бір кәсіпкерді бірлескен қызметтің жетекшісі немесе басқарушысы етіп белгілей алады. Жетекші бірлескен қызметке бақылау жасай алмайды, ал келісімшарттық мәмілеге сәйкес кәсіпкерлер келіскен және басқарушы ретінде оған табысталған қаржы және операция саясатының шеңберінде іс-қимыл жасайды. Егер жетекші экономикалық қызметтің қаржы және операция саясатын басқару жөніндегі өкілдіктерге ие болса, ол ондай қызметті бақылайды және ол бірлескен қызмет емес, ал оның еншілес ұйымы болып табылады. Бірлесе бақыланатын операциялар_____________________________________ 13. Бірлескен қызметтің кейбір түрлерінің операциялары корпорация, серіктестік немесе өзге ұйым, немесе бірлескен кәсіпкерлерден бөлек қаржы құрылымын құруды емес, ал кәсіпкерлердің активтері мен өзге де ресурстарын пайдалануды көздейді. Әрбір кәсіпкер өзінің жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтарын пайдаланады және өз қорларын жасайды. Оның сондай-ақ өз шығыстары мен міндеттемелері болады, ол өз міндеттемелері болып саналатын өзінің қаржыландыру көзін алады. Бірлескен қызметті кәсіпкердің жалдамалы қызметкерлері оның өзінің сондай қызметімен қатарластыра жүзеге асыра алады. Бірлескен қызметті тағайындау туралы келісімде әдетте бірлесе өндірілген өнімді сатудан түскен түсім және кез келген бірлесе жұмсалған шығыстар кәсіпкерлер арасында өз көмегімен бөлінетін құрал көзделеді. 14. Екі немесе одан көп кәсіпкер нақты өнімді, мысалы, ұшақты жасау, оны сату және тарату үшін өз операцияларын, ресурстары мен тәжірибесін біріктіретін жағдай бірлесе бақыланатын қызметінің мысалы бола алады. Әрбір кәсіпкер өндірістік процестегі өз бөлігін жүзеге асырады. Әрбір кәсіпкер өз шығынын жұмсайды және ұшақты сатудан түсетін түсімнен өз үлесін алады, ал бұл үлес келісімшарттық мәмілеге сәйкес анықталады. 15. Бірлесе бақыланатын активтерге өзінің қатысу үлесі жөнінде әрбір кәсіпкер өзінің қаржы есептілігінің жекелеген нысандарында мыналарды: (а) өзі бақылайтын активтер мен бар міндеттемелерді; және (b) жұмсалған шығыстарды және бірлескен қызметпен өндірілген тауарларды сату немесе қызметтер көрсету нәтижесінде кірістерден алатын өз үлесін тануға міндетті. 16. Активтер, міндеттемелер, кірістер мен шығыстар кәсіпкердің қаржы есептілігінде мойындалғандықтан, ол шоғырландырылған есептілікті ұсынған кезде бұл баптарға түзетулер немесе шоғырландырудың басқа рәсімдері қажет етілмейді. 17. Бірлескен қызметтің өзі үшін жекелеген есеп жазбаларының қажет етілмеуі, сол сияқты қаржы есептілігінің жасалмауы мүмкін. Алайда кәсіпкерлер бірлескен қызмет нәтижелерін бағалау үшін басқару шоттарын әзірлей алады. Бірлесе бақыланатын активтер_________________________________________ 18. Бірлескен қызметтің кейбір түрлері бірлескен бақылау болуын, көп ретте – бірлескен қызмет мақсатында салынған немесе алынған және бірлескен қызмет мақсаттарына жетуге арналған бір немесе бірнеше активтерді кәсіпкерлердің бірлесе иеленуін көздейді. Кәсіпкерлер ол активтерді пайда табу үшін пайдаланады. Әрбір кәсіпкер активтермен өндірілген өнімнен үлес алуына болады және әрбір кәсіпкер шығыстардың келісілген бөлігін өз мойнына алады. 19. Бірлескен қызметтің мұндай түрлері корпорация, серіктестік немесе өзге ұйым, немесе кәсіпкерлердің өздерінен бөлек қаржы құрылымын құруды қажет етпейді. Әрбір кәсіпкер болашақтағы экономикалық пайдалар үлесін бірлесе бақыланатын активтегі өз үлесі арқылы бақылайды. 20. Мұнай мен газ өндіру саласындағы көптеген компаниялар, сондай-ақ минералдық шикізат өндіретін компаниялар бірлесе бақыланатын активтерді пайдаланады. Мысалы, бірқатар мұнай компаниялары мұнай құбырын бірлесе бақылай және пайдалана алады. Әрбір кәсіпкер мұнай құбырын өз өнімін тасымалдау үшін пайдаланады, ал оның орнына сол мұнай құбырын пайдалануға жұмсалатын шығыстардың келісілген бөлігін өз мойнына алады. Бірлесе бақыланатын активтің басқа мысалы - екі ұйым мүлікті бірлесе бақылайды, алынатын жалдау ақысының бір бөлігі әрқайсысына тиесілі және де шығыстардың тиісті бөлігін әрқайсысы өз мойнына алады. 21. Бірлесе бақыланатын активтерге қатысу үлесі жөнінде кәсіпкер өзінің қаржы есептілігінде: (а) активтердің сипатына сәйкес сараланған бірлесе бақыланатын активтердегі өз үлесін; (b) өзі қабылдаған кез келген міндеттемені; (с) бірлескен қызмет жөнінде басқа да кәсіпкерлермен қатар кез келген міндеттемедегі өз үлесін; (d) бірлескен қызмет нәтижесінде өндірілген өнімдегі өз үлесін, бірлескен қызметке байланысты жұмсалған кез келген шығыстағы өз үлесімен бірге, сатудан немесе пайдаланудан алынған кез келген табысты; (е) бірлескен қызметке қатысудағы өз үлесі жөнінде, мысалы, кәсіпкердің активтердегі үлесінің қаржыландырылуына, өндірілген өнімдегі өз үлесін сатуға байланысты ол жұмсаған кез келген шығыстарды мойындауға міндетті. 22. Бірлесе бақыланатын активтерге қатысудағы өз үлесі жөнінде әрбір кәсіпкер: (а) инвестициялар сияқты емес, ал бірлесе бақыланатын, активтердің сипатына сәйкес сараланатын активтердегі өз үлесін. Мысалы, бірлесе бақыланатын мұнай құбырының үлесі жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар ретінде сараланады; (b) мысалы, активтердегі өз үлесін қаржыландыру жөнінде ол қабылдаған кез келген міндеттемелерді; (с) бірлескен қызмет жөнінде басқа кәсіпкерлермен бірге қабылданған кез келген міндеттемелердегі өз үлесін; (d) бірлескен қызмет нәтижесінде өндірілген өнімдегі өз үлесін, бірлескен қызметке байланысты жұмсалған кез келген шығыстағы өз үлесімен бірге, сатудан немесе пайдаланудан алынған кез келген табысты; (е) бірлескен қызметке қатысудағы өз үлесі жөнінде, кәсіпкердің активтердегі үлесін қаржыландыруға және өндірілген өнімдегі өз үлесін сатуға байланысты ол жұмсаған кез келген шығыстарды өзінің есеп жазбаларына қосады және қаржы есептілігінде мойындайды. Активтер, міндеттемелер, кірістер мен шығыстар кәсіпкердің қаржы есептілігінде мойындалғандықтан, ол шоғырландырылған есептілікті ұсынған кезде бұл баптарға түзетулер немесе шоғырландырудың басқа рәсімдері қажет етілмейді. 23. Бірлесе бақыланатын активтерді есепке алу тәртібі бірлескен қызметтің мазмұны мен экономикалық мәнін және, әдетте, заңдылық нысанын көрсетеді. Бірлескен қызметтің өзіне арналған жекелеген есептілік жазбалар кәсіпкерлер бірігіп жұмсаған және, түптеп келгенде, қатысудың келісілген үлестеріне сәйкес олардың арасында бөлінген шығыстармен шектелуі мүмкін. Бірлескен қызметтің қаржы есептілігінің жасалмауы да мүмкін, дегенмен кәсіпкерлер бірлескен қызметтің тиімділігін бағалауларына мүмкіндік беретін басқару шоттарын дайындай алады. Бірлесе бақыланатын ұйымдар______________________ ________________ 24. Бірлесе бақыланатын ұйым – корпорация, серіктестік немесе әрбір қатысушылардың өз қатысу үлесі бар басқа ұйым құруды көздейтін бірлескен қызмет түрі. Ондай ұйым, кәсіпкерлер арасындағы келісімшарттық мәміле оның экономикалық қызметіне бірлескен бақылау орнататыннан басқа жағдайларда, өзге ұйымдар сияқты жұмыс істейді. 25. Бірлесе бақыланатын ұйым бірлескен қызметтің активтерін бақылайды, міндеттемелер қабылдайды, шығындар жұмсайды және пайда алады. Ол өз атынан бірлескен қызмет мүдделерінде шарттар жасайды және қаржы алады. Әрбір кәсіпкер бірлесе бақыланатын ұйым пайдасының бір бөлігін алуға құқылы, алайда кейбір бірлесе бақыланатын ұйымдар бірлескен қызмет нәтижесінде алынған өнімнің бөлінуін көздейді. 26. Бірлесе бақыланатын ұйымға тән мысал - екі ұйым нақты саладағы өз қызметін тиісті активтері мен міндеттемелерін бірлесе бақыланатын ұйымға беру жолымен біріктіретін жағдай. Оның басқа бір мысалы – ұйым басқа елдің үкіметімен немесе басқа агенттігімен ынтымақтаса отырып, сол ұйымның, үкіметтің немесе агенттіктің бірлескен бақылауында болатын жеке компания құру жолымен өз ісін сол елде бастайтын жағдай. 27. Көптеген бірлесе бақыланатын ұйымдар іс жүзінде бірлесе бақыланатын операциялар немесе бірлесе бақыланатын активтер деп аталатын бірлескен ұйымдарға ұқсас. Мысалы, кәсіпкерлер мұнай құбыры сияқты бірлесе бақыланатын активті салықты немесе басқа да себептерді басшылыққа ала отырып бірлесе бақыланатын ұйымға аудара алады. Кәсіпкерлер бірлесе пайдаланылатын активтерді бірлесе бақыланатын ұйымға нақ солайша енгізе алады. Кейбір бірлесе бақыланатын операцияларда қызметтің нақты аспектілерін жүзеге асыру үшін, мысалы, өнімді әзірлеу, өткізу, тарату немесе тауарды сатудан кейін қызметпен қамту үшін бірлесе бақыланатын ұйым құру көзделеді. 28. Бірлесе бақыланатын ұйым өзінің меншікті бухгалтерлік жазбаларын жүргізеді, басқа ұйымдар сияқты, Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкес қаржы есептілігін әзірлейді және ұсынады. 29. Әрбір кәсіпкер әдетте бірлесе бақыланатын компанияға ақша қаражатын немесе басқа ресурстар салады. Бұл салымдар кәсіпкердің есепке алу жазбаларына жазылады және оның қаржы есептілігінде бірлесе бақыланатын ұйымға инвестиция ретінде мойындалады. Кәсіпкердің шоғырландырылған қаржы есептілігі Т е п е-т е ң ш о ғ ы р л а н д ы р у 30. Кәсіпкер бірлесе бақыланатын ұйымға өзінің қатысу үлесін 38-тармақта айтылған тепе-тең шоғырландыру әдісін немесе баламалы әдісті пайдалана мойындауға міндетті. Тепе-тең шоғырландыру әдісін пайдалану кезінде есептіліктің төменде көрсетілген екі форматтың бірі қолданылуға тиіс. 31. Инвестор рөлінде болатын кәсіпкер бірлесе бақыланатын ұйымға қатысу үлесін тепе-тең шоғырландыруға арналған есептіліктің екі форматының бірін, еншілес ұйымдарға инвестицияларының бар-жоғына қарамастан, пайдалана отырып мойындайды немесе өзінің қаржы есептілігін шоғырландырылған қаржы есептілігі ретінде ұсынады. 32. Кәсіпкердің бірлесе бақыланатын компанияға қатысу үлесін мойындай отырып, бірлескен қызметтің нақты құрылымын немесе нысанын емес, ал бар келісімнің мәні мен экономикалық әділдігін көрсетуі маңызды. Бірлесе бақыланатын ұйымда кәсіпкер болашақтағы экономикалық тиімділіктердегі өз үлесін сол ұйымның активтері мен міндеттемелеріне қатысу үлесімен бақылайды. Осы мән мен экономикалық әділдік кәсіпкердің шоғырландырылған қаржы есептілігінде, ол бірлесе бақыланатын ұйымның активтеріне, міндеттемелеріне, кірісі мен шығысына тепе-тең шоғырландыруға арналған, 34-тармақта айтылған екі форматтың бірін пайдалана қатысу үлесін мойындаған кезде көрсетіледі. 33. Тепе-тең шоғырландыруды қолдану кәсіпкердің қаржылық жағдай туралы есебі ол бірлесе бақылайтын активтердегі оның үлесін және ол бірлесе жауап беретін міндеттемелер үлесін қамтитынын білдіреді. Кәсіпкердің пайдалары мен шығындары туралы есебі бірлесе бақыланатын ұйымның кірістері мен шығыстарындағы оның үлесін қамтиды. Тепе-тең шоғырландыруға қолдану үшін лайықты көптеген процедуралар еншілес ұйымдарға инвестицияларды шоғырландырудың 27 (IAS) ХҚЕС-ында белгіленген процедураларына ұқсас. 34. Тепе-тең шоғырландыруды жүзеге асыру үшін есептіліктің әр түрлі форматтары пайдаланылуы мүмкін. Кәсіпкер бірлесе бақыланатын ұйым активтерінің, міндеттемелерінің, кірістерінің немесе шығыстарының әрқайсысындағы өз үлесін өзінің қаржы есептілігіндегі сол сияқты баптармен жол-жолымен біріктіре алады. Мысалы, ол бірлесе бақыланатын ұйым қорындағы өз үлесін өз қорларымен және бірлесе бақыланатын ұйымның жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтарындағы өз үлесін өзінің жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтарымен біріктіре алады. Басқа жағдайда кәсіпкер өзінің қаржы есептілігіне бірлесе бақыланатын ұйымның активтеріндегі, міндеттемелеріндегі, кірістері мен шығыстарындағы өз үлесіне қатысты жекелеген баптар енгізе алады. Мысалы, ол бірлесе бақыланатын ұйымның қысқа мерзімді активіндегі өз үлесін өзінің қысқа мерзімді активі құрамында жеке көрсете алады; ол бірлесе бақыланатын ұйымның жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтарындағы өз үлесін өзінің жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтары құрамында жеке көрсете алады. Есептіліктің осы екі форматы да пайданың немесе шығынның бірдей сомаларының және активтердің, міндеттемелердің, кірістер мен шығыстардың негізгі сыныптарының әрқайсысының бірдей көрсетілуін қамтамасыз етеді; осы Стандарт мақсаттары үшін екі формат та жарамды. 35. Тепе-тең шоғырландыруды жүзеге асыру үшін қандай формат пайдаланылса да, кез келген активтерді немесе міндеттемелерді басқа міндеттемелерді басқа шығыстарды немесе кірістерді шегеру жолымен немесе активтерді шегеру жолымен, немесе кез келген кірістер мен шығыстарды шегеру жолымен есепке алу орынды, ал есепке алу – активтің жүзеге асырылуын немесе міндеттеменің өтелуін күту. 36. Кәсіпкер тепе-тең шоғырландырудың пайдаланылуын бірлесе бақыланатын ұйымға бірлескен бақылау күшін жойған күннен бастап тоқтатуға міндетті. 37. Кәсіпкер тепе-тең шоғырландырудың пайдаланылуын бірлесе бақыланатын ұйымға бірлескен бақылау күшін жойған күннен бастап тоқтатады. Кәсіпкер өзінің қатысу үлесін сатқанда, немесе бірлесе бақыланатын ұйымға кәсіпкердің бұдан былайғы бірлескен бақылауына бөгет жасайтын сыртқы шектеу санкциялары сияқты шектеулер қойылғанда солай болады. Ү л е с т і қ а т ы с у б о й ы н ш а е с е п к е а л у ә д і с і 38. 30-тармақта айтылған тепе-тең шоғырландыруға балама ретінде кәсіпкер бірлесе бақыланатын ұйымдағы өз үлесін үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісін пайдалана мойындауға тиіс. 39. Кәсіпкер бірлесе бақыланатын ұйымға қатысу үлесін, онымен қатар еншілес ұйымдарға инвестициялары бар екеніне немесе өзінің қаржы есептілігін шоғырландырылған қаржы есептілігі ретінде ұсынатынына қарамастан, үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісін пайдалана мойындайды. 40. Кейбір кәсіпкерлер бірлесе бақыланатын ұйымдарға қатысу үлестерін 28 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісін пайдалана мойындайды. Үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісінің пайдаланылуын бақыланатын баптарды бірлесе бақыланатын баптармен біріктіруге болмайды дейтіндер және бірлесе бақыланатын ұйымда кәсіпкерлер бірлесе бақылауға емес, ал елеулі ықпалға ие болып отырғанына сенетіндер қолдауда. Осы Стандарт қатысу бойынша есепке алу әдісін пайдалануды ұсынбайды, өйткені тепе-тең шоғырландыру бірлесе бақыланатын ұйымға кәсіпкер қатысуының мәні мен экономикалық әділдігін, яғни болашақ экономикалық тиімділіктердегі кәсіпкер үлесіне бақылауды жақсы көрсетеді. Әйтсе де, осы Стандарт үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісін бірлесе бақыланатын ұйымдарға қатысу үлестерін мойындау кезінде рұқсат етілген баламалы тәртіп ретінде пайдалануға жол береді. 41. Кәсіпкер үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісін пайдалануды бірлесе бақыланатын ұйымда бірлескен бақылау немесе елеулі ықпал күшін жойған күннен бастап тоқтатуға міндетті. Тепе-тең шоғырландыруды және үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісін пайдаланудан шығару 42. Бірлесе бақыланатын ұйымдардағы, 5 (ІFRS) ХҚЕС-қа сәйкес сатуға арналған деп сараланған қатысу үлестері есепке алуда осы Стандартқа сәйкес көрсетілуі тиіс.

43. Бұрын сатуға арналған деп сараланған бірлесе бақыланатын ұйымға қатысу үлесі сондай үлес ретінде мойындау өлшемдерін қанағаттандырудан қалатын кезде ол өзі сатуға арналған деп сараланған күннен бастап тепе-тең шоғырландыру әдісін немесе үлесті қатысу әдісін пайдалана есепке алынуға тиіс. Осындай үлес сатуға арналған деп сараланған сәттен кейінгі кезеңдердегі қаржы есептілігі де тиісінше түзетілуге тиіс.

44. [жойылған]

45. Инвестор ұйымды бірлесіп басқару құзыретінен айрылса, егер бұрынғы бірлесіп басқарылатын ұйым еншілес ұйымға немесе қауымдас ұйымға айналмайтын болса, инвестор кез келген қалдық инвестицияны 9 (IFRS), 39 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес сол күннен бастап, есепке алуы тиіс. Бірлесіп басқарылатын ұйым инвестордың еншілес ұйымына айналған күннен бастап, кәсіпкер оған қатысу үлесін 27 (IAS) ХҚЕС-ына және 3 Бизнесті біріктіру (IFRS) (2008 жылғы редакция) ХҚЕС-ына сәйкес ескеруге тиіс. Бірлесіп басқарылатын ұйым инвестордың қауымдас ұйымына айналған күннен бастап, кәсіпкер оған қатысу үлесін 28 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес ескеруге тиіс. Инвестор ұйымды бірлесіп басқару құзыретінен айрылғанда, инвестор бұрынғы бірлесіп басқарылатын ұйымдағы инвестор иеленетін кез келген инвестицияны әділ құнымен бағалайды. Инвестор төмендегілер арасындағы кез келген айырмашылықтарды пайда немесе шығын арқылы тануы тиіс: (а) Кез келген сақталған инвестицияның әділ құны және бірлесіп басқарылатын ұйымдағы пайыз үлесін сатудан түскен табыс; және (b) Инвестицияның бірлесіп басқару құзыретінен айрылған күнгі қаржылық жағдай туралы есептік құны. 45А. Инвестиция бірлесіп басқарылатын ұйым болуын тоқтатқанда және 39 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес есепке алынғанда, инвестицияның бірлесіп басқарылатын ұйым болуын тоқтатқан күнгі әділ құны 9 (IFRS), 39 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес қаржы активі ретінде бастапқы тану кезіндегі оның әділ құны ретінде қарастырылуы тиіс. 45В. Егер инвестор ұйымды бірлесіп басқару құзыретінен айрылса, инвестор басқа толық табыс арқылы танылған сол ұйымға қатысты барлық сомаларды бірлесіп басқарылатын ұйым қатысты активтер мен міндеттемелерді тікелей сатқанда талап етілетіндей тұрғыдан есепке алуы тиіс. Сондықтан, егер бұрын басқа толық табыс арқылы танылған кіріс немесе шығыс пайда немесе шығынға қатысты активтер мен міндеттемелерді сатқанда қайта жіктелетін болса, инвестор ұйымды бірлесіп басқару құзыретінен айрылғанда, кіріс немесе шығысты үлестен пайда немесе шығынға (қайта жіктеу өзгерісі ретінде) қайта жіктейді. Мысалы, егер бірлесіп басқарылатын ұйымның шетелдік операцияға қатысты айырбастаудың жинақтық ерекшеліктері бар болса және инвестор ұйымды бірлесіп басқару құзыретінен айрылса, инвестор бұрын басқа толық табыс арқылы танылған кіріс немесе шығысты шетелдік операцияларға қатысты пайда немесе шығынға қайта жіктеуі тиіс. Егер инвестордың бірлесіп басқарылатын ұйымдағы иелік пайыз азайса, бірақ инвестиция бірлесіп басқарылатын ұйым болуын жалғастырса, инвестор бұрын басқа толық табыс арқылы танылған кіріс немесе шығыстың тек пропорциялық сомасын ғана пайда немесе шығынға қайта жіктеуі тиіс. Кәсіпкердің бөлек қаржы есептілігі 46. Бірлесе бақыланатын ұйымға қатысу үлесі кәсіпкердің жеке қаржы есептілігінде 27 (IAS) ХҚЕС-ының 38-43-тармақтарына сәйкес есепке алынуға тиіс. 47. Осы Стандартта ашық пайдалану үшін жеке қаржы есептілігін қандай ұйымдар әзірлеуге тиіс екені көрсетілмеген. Кәсіпкер мен бірлескен қызмет арасындағы операциялар__________ 48. Кәсіпкер активтерді бірлескен қызметке өткізгенде немесе сатқанда операция бойынша пайданың немесе шығынның кез келген бөлігін мойындау сол операцияның мазмұнын көрсетуге тиіс. Активтер бірлескен қызметте ұсталатын кезде және кәсіпкер иелену құқығына байланысты елеулі тәуекелдіктер мен сыйақыларды табыстаған жағдайда, кәсіпкер пайданың басқа кәсіпкерлердің қатысу үлесіне тиесілі бөлігін ғана мойындауға міндетті.(^) Салым немесе сату қысқа мерзімді активтерді сатудың таза ықтимал құнының кемігінен немесе құнсызданудан шығын келгенін дәлелдейтін кезде кәсіпкер кез келген шығынның бүкіл сомасын мойындауға міндетті. 49. Кәсіпкер бірлескен қызмет активтерін сатып алған кезде, егер ол активтерді тәуелсіз жаққа қайта сатпайтын болса, сол операция бойынша бірлескен қызметтің пайдасындағы өз үлесін мойындамауға құқылы емес. Кәсіпкер бұл операциялардан келген шығындардағы өз үлесін, дәл пайдадағы сияқты мойындауға міндетті, бұған жатпайтыны: шығындар қысқа мерзімді активтерді сатудың таза ықтимал құны кемігенінен немесе құнсызданудан шығын келгенінің дәлелі болып табылатын кезде олар дереу мойындалуға тиіс. 50. Кәсіпкер мен бірлескен қызмет арасындағы операция активтің құнсыздануының дәлелі болып табылатынын бағалау үшін кәсіпкер активтің өтелетін сомасын 36 Активтердің құнсыздануы (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес айқындайды. Пайдалану құндылығын анықтау кезінде кәсіпкер активті үздіксіз пайдалану және оны бірлескен қызметпен түпкілікті жүзеге асыру негізінде одан ақша қаражатының болашақтағы тасқынын бағалайды. Бірлескен қызметке қатысу үлесін Инвестордың қаржы есептілігінде көрсету___ _________________________________________________ 51. Бірлескен бақылауы жоқ бірлескен қызмет инвесторы өз инвестициясын 9 (IFRS), 39 (IAS) ХҚЕС-ының талаптарын ескере, немесе, егер оның бірлескен қызметте елеулі ықпалы бар болса, 28 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес көрсетуге тиіс. Бірлескен қызмет басшылары­__________________________________ ________ 52. Бірлескен қызметтің басшыларына немесе басқарушыларына гонорарлар 18 Түсім (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес ескерілуге тиіс. 53. Бір немесе бірнеше кәсіпкер бірлескен қызметтің басшысы немесе басқарушысы ретінде іс-қимыл жасай алады. Әдетте осы міндеттерді атқарғаны үшін басқару гонорары төленеді. Бұл гонорарлар бірлескен қызметте шығыс ретінде ескеріледі. Ақпаратты ашЫП КӨРСЕТУ_________________________________________________ 54. Кәсіпкер, егер шығын мүмкіндігі күмәнді болып табылмаса, төмендегі шартты міндеттемелердің жалпы сомасын басқа шартты міндеттемелердің сомасынан бөлек ашып көрсетуге міндетті: (а) кәсіпкер үшін оның бірлескен қызметке қатысу үлесіне және ол басқа кәсіпкерлермен бірге жауап беретін өзінің шартты міндеттемелерінің әрқайсысындағы үлестеріне байланысты пайда болуы мүмкін кез келген шартты міндеттемелер; (b) ол ықтимал жауапты болатын бірлескен қызметтің шартты міндеттемелеріндегі оның үлесі; және (с) кәсіпкер бірлескен қызмет бойынша басқа кәсіпкерлердің міндеттемелері бойынша ықтимал жауапты болатынына байланысты пайда болатын шартты міндеттемелер. 55. Кәсіпкер бірлескен қызметке қатысу үлестері жөнінде төмендегі міндеттемелердің жалпы сомасын басқа міндеттемелерден бөлек көрсетуге тиіс: (а) кәсіпкердің бірлескен қызметке қатысу үлесі және ол үшін, басқа кәсіпкерлер үшін пайда болған инвестициялық міндеттемелердегі үлесі жөніндегі оның кез келген инвестициялық міндеттемелері; және (b) бірлескен қызметтің инвестициялық міндеттемелердегі оның үлесі. 56. Кәсіпкер елеулі бірлескен қызметке қатысу үлестерінің тізбесі мен сипаттамасын және бірлесе бақыланатын ұйымдарда бар меншік үлестерінің арақатынасын табыс етуге міндетті. Бірлесе бақыланатын ұйымдарға қатысу үлестерін тепе-тең шоғырландыруға арналған есептіліктің немесе үлесті қатысу бойынша есепке алу әдісінің жолдық форматында мойындайтын кәсіпкер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер мен міндеттемелердің әрқайсысының, бірлескен қызметке қатысу үлестеріне байланысты кірістер мен шығыстардың жалпы сомаларын ашып көрсетуге міндетті. 57. Кәсіпкер бірлесе бақыланатын ұйымдарға қатысу үлестерін мойындау үшін өзі пайдаланатын әдісті ашып көрсетуге міндетті. КҮШІНЕ ЕНУ КҮНІ ЖӘНЕ ӨТПЕЛІ КЕЗЕҢ ШАРТТАРЫ 58. Ұйым осы Стандарты 2005 жылғы 1 қаңтардан немесе осы күннен кейін басталатын жылдық кезеңдерге қолдануға міндетті. Стандарттың мерзімінен бұрын қолданылуы құпталады. Егер ұйым осы Стандартты 2005 жылғы 1 қаңтарға дейін басталатын кезеңдер үшін қолданатын болса, ол бұл фактіні ашып көрсетуге міндетті. 58А. 27 (IAS) (2008 жылғы редакция) ХҚЕС бойынша 45 және 46 тармақтарға түзетулер енгізілді және 45А және 45В тармақтары қосылды. Ұйым осы түзетуді 46 тармаққа қатысты ретроспективалы түрде және түзетуді 45, 45A, 45B тармақтарға қатысты перспективалы түрде жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейіннен бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 27 (IAS) (2008 жылғы редакция) ХҚЕС-ын ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс. 58В. 1 тармаққа 2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына жетілдірулер бойынша түзетулер енгізілді. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс және сол ертерек мерзім ішінде 2008ж. мамырында шығарылған 7 Қаржылық құралдар: ақпаратты ашып көрсету (IFRS) ХҚЕС-ының 3 тармағына, 28 (IAS) ХҚЕС-ының 1 тармағына және 32 Қаржылық құралдар: ақпаратты ұсыну (IAS) ХҚЕС -ының 4 тармағына енгізілген түзетулерді қолдануы тиіс. Ұйымның осы түзетулерді проспективті түрде қолдануына рұқсат етіледі. 58C. 2009 жылдың қарашасында шығарылған 9 (IAS) ХҚЕС 1, 45-45B және 51 тармақтарға түзетулер енгізді. Ұйым сол түзетулерді 9 (IAS) ХҚЕС қолданған кезде пайдаланады. 58D. 2010 жылдың мамырында шығарылған (IFRS) ХҚЕС-қа Жетілдірулер 58А тармаққа түзетулер енгізді. Ұйым сол өзгерісті 2010 жылдың 1 шілдесінде немесе одан кейін жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым ол түзетуді 2010 жылдың 1 шілдесінен бұрын қолданса ол туралы ашып көрсетуі тиіс. 31 (IAS) ХҚЕС (2000 жылғы редакция) КҮШІН ЖОЮ 59. Осы Стандарт 31 Бірлескен қызметке қатысу туралы қаржы есептілігі (IAS) ХҚЕС-ын (2000 жылғы редакция) ауыстырады. ___________ Қазақстанда мемлекеттік тілдегі ХҚЕС-ын тарату құқығы ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорымен жасалған шарттың негізінде Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне тиесілі. ХҚЕС-ына авторлық құқық ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорына тиесілі.