junisov_kurilimdyk_geo_kz_2011l

Геоморфологиялық картада шартты белгiлер мен жер бедерiнiң негiзгi түрлерi мен жеке элементтерi, жасы жəне тектерi есепке алына бейнеленедi. Бұл картаның негiiз ретiнде топографиялық карта мен төрттiк шөгiндiлер картасы пайдаланылады.

Гидрогеологиялық карта - сулы қабаттардың жасы, тегiне, құрылысына

қарай жеке топтарға бөлiнiп түрлi түстi бояумен бейнеленедi.

Инженерлiк-геологиялық картада жасы мен құрамы бейнеленген жыныстардың физикалық қасиеттерi түрлi түстi бояулар мен штрихтар көмегiмен көрсетiледi.

Пайдалы қазындылар картасы геологиялық картаға əртүрлi форма жəне түстi шартты белгiлермен немесе табиғи контур төрiнде осы ауданда таралған пайдалы қазынды кен орындары, минерализация көздерi, учаскiлерi көрсетiледi. Бейнеленетiн картада пайдалы қазындылар топтарға(жанғыш,

гидрогеологиялық, төрттiк шөгiндiлер, үгiлу қабаттары) болып бөлiнедi. Геологиялық карталар масштабына байланысты ұсақ масштабты, орта

масштабты, iрi масштабты жəне дəлдiктi болып төрт типке бөлiнедi.

Ұсақ масштабты карталар(1:500 000 жəне одан да ұсақ) iрi

аймақтардың, жеке мемлекеттердің, тұтас материктiң немесе дүниежүзiнiң геологиялық құрылысы жайлы жалпы мағлұматтар бередi. Мұнда масштаб көлемiнде негiзгi топографиялық элементтер (iрi өзендер, елдi мекендер мен теңiздер нобайы) ғана көрсетiледi. Мысалы Қазақстан аумағының 1: 1500 000 жəне 1:1000 000 масштабты карталары (В. Ф. Беспалов (1965)), (Н. А. Афоничев (1981), (Г. Р. Бекжанов (1996)).

Орта масштабты карталар(1:200 000-1:100 000) топографиялық планшеттiң жеке беттерiне сəйкестендiрiле құрастырылады. Ол сол аймақтың геологиялық құрылысының iнегiзгерекшелiктерi мен пайдалы қазындыларының болашағы жайлы мағлұматтар бередi. Бұл картаның топографиялық негiзiнде горизонталдар сиретiледi, негiзгi емес қатынас жолдары, елдi мекендер, жəне т.б. алынып тасталынады.

Iрi масштабты карталар (1:50 000-1:25 000) жоғарыда аталған сияқты жеке беттер түрiнде, нақтылы топографиялық негiзде орындалады.

құрылысы туралы да мəлiметтер бере алады. Бұл картаны ауылшаруашылық, құрылыс, өндiрiс қажеттерiне де пайдалануға əбден болады.

10

Бөлімнің индекстері жүйеге берілген əріппен беріледі(үлкен əріппен), ол бөлімнің төменгі, ортаңғы, жоғарғы екендігін көрсетеді. Мысалы: J2 - Юра жүйесінің ортаңғы бөлімі; K2 - Бор жүйесінің жоғарғы бөлімі.

11

Егер бір жүйеде екі жікқабаттың аты бір əріппен басталса, онда екі əріп қолданылады. Сонда көне жікқабаттың бірінші əріпі бір əріп болып бірінші жазылады, ал жас жікқабаттың екі əрпі жазылады(біріншісі жəне ең жақын

12

Стратиграфиялық бірліктер біреуден көп болып кетсе, онда индексте атаулар арасына тире қойылады. Мысалы: K1b-g - төменгі бордың берриас, аланжин жəне готерив жікқабаттары.

Егер индексте əртүрлі бөлімдер болса, онда индексте бөлімдер көрсетіледі. Мысалы: Kal+s - бор жүйесінің төменгі бөлімінің альб жікқабаты жəне жоғарғы бөлімінің сеноман жікқабаты.

Егер картада жас онша анықталмаған болса, онда оның жанына сұрақ белгісін қоюға болады. Мысалы: T3-J1? - жоғарғы триас жəне төменгі юраның

(?) құрылымы.

Масштабы 1:50 000 (1:25 000) карталарда төрттік жүйенің гентикалық типі, оның сол жағына символдардың қосылуымен қарастырылады. Мысалы:

Мысалы: aQ1 - төменгі төрттіктің аллювилік жынысы; pdQIII - жоғарғы төрттіктің пролювий-делювилік жынысы. Төрттікті жыныстардың жасын көрсету үшін араб цифрлары қолданылады. Мысалы: gIQII жəне g2QII - төрттіктің мұздық жəне оны басып жатқан мұз-көлдік жынысы. Жатыстарда террас деген ұғым бар. Оны белгілеу үшін: егер террасаның аты беймəлім болса, онда араб сандарымен белгіленеді; ал аты белгілі болса, онда оның

делювиаль жатысы. Төрттік звенода терраса болады, егер терраса аты бізге беймəлім болса, онда араб сандарымен белгілейміз; ал егер аты белгілі болса, онда бірінші əрпімен көрсетеміз. Мысалы: a3QII - ортаңғы төрттіктің аллювиальдік жатысының үшінші террасасы, жоғарғы төрттіктің теңіздік жатысының хвалын террасасы.

Индекстер картада қара тушпен анық болып жазылуы тиіс.

Штрихты белгiлер - таужыныстар құрамын, ал бiртүстi геологиялық карталар үшiн қосымша жасы мен құрамын да көрсетедi.

индекстер арқылы, кейде краптар арқылы көрсетіледі. Бояулары магмалық жыныстардың құрамын айқындайды. Əр петрографиялық топқа өзінің түсі беріледі (1-кесте).

13

(1-кесте)

Интрузивтік жыныстардың бояулары

Бір-біріне жақын немесе бір кұрамды интрузивтік жыныстар əртүрлі түстермен боялады, жынысы жас болған сайын түсі де ашық бола бастайды.

Стратифицияланбаған вулканогенді құрылымның экструзивті-субвулкандық фациялары өзіне сай түспен белгіленеді, бірақ масштабы 1:50 000 геологиялық карталарда индекс жəне қара түсті краптармен ажыратылады(эффузивті жəне вулканогенді жыныстарға сай келеді) (2-сурет); ал масштабы 1:200 000 карталарда негатифті (ақ) штрихтармен жəне индекстермен, желілер мен дайкалар сəйкес түсті сызықтармен беріледі. Бір петрографиялық топтың дайкалары (мысалы, аплит, микрогранит, гранит-порфир) картада бір түспен сызылады, ал олардың жасы мен құрамы индекстермен көрсетіле. Гидротермальдық (кварцті, баритті, кальцитті жəне т.).б желілер қара сызықтармен жəне минерал түзуші минералдардан тұрады. Мысалы, кварц желісі -индексі q.

Стратифицияланбаған магмалық жыныстардың индекстері оның заттық кұрамын, жасын көрсетіп, дененің комплекстерге жəне комплекс ішіндегі фазаларға кіретіндігін көрсетеді.

Магмалық жыныстардың заттық құрамын грек əріптерімен жəне оны жыныс топтарымен көрсетеді (2-кесте).

2-кесте

14

Стратифицияланбаған ультраметаморфты кристалдық жыныстар мен метаморфтық ортожыныстар магмалықтар сияқты белгіленеді; яғни түсі

(болжамдар) нүкте-сызық болып келеді.

Нақты анықталған жарылымдар қалың қара сызықпен, болжамдысы үзілмелі сызықпен ьеріледі.

Жарылымдардың түрлері (лықсыма, ығыспа, ысырма) бергштрихтер (бастырмалар) жəне тістер (жамылғылар) көмегімен көрсетіледі. Жанында жазылған сандар олардың еңістену бұрышын көрсетеді.

2 - суретте геологиялық картатүсірулерде жиі қолданылатын шартты белгілер келтірілген.

15

2-сурет. Геологиялық карталардың шартты белгілері

16

Геологиялық картаға тек басты-басты палеонтологиялық ашылымдар жəне ұнғымалар, геологиялық құрылымда ерекше рөл атқаратын нүктелер кіргізіледі.

Шөгінді жыныстар: 1 - шойтастар, 2 - қойтастар мен малтатастар, 3 - тасшақпа, 4 - гравий, 5 - тасқиыршық, 6 - құмтастар,7 - құмайтастар, 8 - саздар, 9 - конгломераттар, 10 - шойтасты брекчиялар, 11-гравелитгер, 12 - құмдар, 13 - құмайтастар, 14 - сазтас, 15 - əктастар, 16 - доломиттер, 17 - əксаздар, 18 - фосфориттер, 19 - трепел, диатомит, 20 - опока, 21 - яшмалар, радиоляриттер, 22 - гипс, 23 - ангидрит, 24 - тастұз, 25 - калиймагнезийлі тұз, 26 - шымтезек, 27 - қоңыр көмір, 28 - тас көмір, 29 - ірі түйірлі құмтастар, 30 - ірі-орта түйірлі құмтастар, 31 - бокситтер, 32 - əктасты туф, 33 - оолитті əктастар, 34 - құмды əктастар, 35 - органогенді əктастар, 36 - лесстер, 37 - ленталы саздар, 38 - саздақтар, 39 - құмдақтар, 40 - мору қыртысы жəне оның жасы.

Эффузивті, вулканокластикалық, вулканогенді-шөгінді жыныстар: 1-

базальттар, 2 - андезиттер, 3 - дациттер, 4 - риолиттер, 5 - трахиттер, 6 - сілтілі трахиттер, 7 - пикриттер, 8 - тефралар, 9 - цементтелген (туфтар), 10 - эффузивті-сынықты, 11 - андезит кұрамды вулкандық құмдар, 12 - риолит құрамды лапилді туфтар, 13 - қышқыл құрамды құмайт тасты туф, 14 - андезит құрамды агломератты туфолава. 15 - вулканогенді-шөгінді жыныстар,16 - пирокласты шөгінділер (цементтелмеген, цементтелген), 17,18 - шөгінді пирокластық, 19 - цементгелген туфогенді материалы бар құмтас, 20 - қойтасы туфогенді конгломерат, 21 - туфоқұмтас, 22 - псамитті цементтелмеген туфиттер, 23 - пелитті туфтар.

Интрузивті жыныстар: 1- периодиттер, 2 - дуниттер, 3 - габбро, 4 - диориттер, 5 - гранитгер, 6 - гранодиориттер, 7 - сиениттер, 8 - нефелинді сиенит, 9 - анортозит, 10 - габбро-диорит, 11- гранит-порфирлер.

Метаморфты жыныстар: 1 - кристалдық тақтатастар, 2 - амфиболиттер, 3 - гнейстер, 4 - эклогиттер, 5 - кварциттер, 6 - мəрмерлер, 7 - эпидот-хлоритті тактатастар, 8 - гранитогнейстер, 9 - порфиритоидтар, 10 - гранулиттер, 11- гранит-гнейстер, 12 - биотитті жыныстар.

Қосымша шартты белгілер: Бір əр жасты бөлімшелердін шекараларыстратиграфияланған, стратиграфияланбаған (интрузивті, метаморфогенді): а - нақты, б - болжамды; 3 - стратиграфияланған, стратиграфияланбаған ішінде жатқан бір жасты құрылымдар. Жарылымдар: 4 - басты: а - нақты, б - болжамды; 5 - қосымша: а - нақты, б - болжамды; 6 - жас құрылымдардың астында жатқан жарылымдар: а - нақты, б - болжамды; 7 - тереңдік жарылымдар, 8 - лықсымалар, 9 - ысырмалар, 10 - ығыспалар, 11 - бастырмалар, 12 - ажыраулар, 13 - тектоникалық жамылғылар.

Стратиграфиялық бағанада көрсетілетін шартты белгілер: 14 -

үйлесімді жатыстар, 15 - стратиграфиялық үйлесімсіздіктер, 16 - бұрыштық үйлесімсіздік, 17 - анықталмаған (тектоңикалық жапсарлар, т.б.) - Қабаттар жатысының элементтері: 18 - көлденеңді, 19 - көлбеу, 20 - тік, 21-

17

аударылған. Магмалық жыныстардың тектоникалык элементтері: 22 - 24 - сызықтық құрылымдар, 22 - көлденеңді (0-9°), 23 - еңісті (10-170 24 - тік (8090°); 25 - 27 -жазықтық ағысты құрылымдар, 25 - көлденеңді (0-9°), 26 -

көлбеу, 27 - тік (80-90°); 28,29 - бастапқы жазықтар (28 - еңіс, 29 - тік), 30-32-

кристаллизацияланған тактатастар (30 - көлдененді, 31 - еңіс, 32 - тік), 33 - қатпар шарнирінің бағыты, 34 - қазба ұңғымалары, 35, 36 - қимадағы қазба ұңғымалары (35 - қима жазықтығында жатқандары, 36 - қима жазықтығында ойластырған жерлері), 37-39 - органикалық қазындылар (37 - қаңқасыздар, 38 - қаңқалылар, 39 - флоралар), 40 - тектоникалық меланж, 41 - олистостром (шөгінді меланж).

1.3 Геологиялық қималар мен стратиграфиялық бағана

Зерттелетiн ауданның терең қабаттарының геологиялық құрылысын, қабаттардың жасын, қалыңдығын, бiр-бiрлерiмен арақатынастарын бiлу үшiн

тектоникалық күрделi, магмалық дене таралған аймақ арқылы өткенi жөн болады, сол себепте оның бағыты түзу ғана емес сынған сынықты болуы да

жасалынады. Стратиграфиялық бағанада картадағы бөлiнген барлық тау жыныстары (төрттiк жəне интрузивтiктен өзгелерi) көрсетiледi. Олар бағана бойында жас ретiмен, геологиялық қимадан алынған қабат қалыңдықтарымен үйлестiрiле орналастырылады.

Бағанада арнайы шартты белгiлер арқылы стратиграфиялық бөлiмдер арасындағы байланыс (үйлесiмдi, үйлесiмсiз, параллельдi, бұрыштық, құрылымдық) көрсетiледi.

Бағанада тау жыныстары картадағыға сəйкес стратиграфиялық бөл-iм демелерге бөлшектенедi. Бағаналар масштабы аудандағы жыныстардың жалпы қалыңдығына байланысты əртүрлi болып келедi. Негiзiнде бағананың биiктiгi картаның меридиàналдық биiктiгiне сəйкес болғандығы жөн. Ал стратиграфиялық бөлiмдерiнiң қалыңдығы жайлы мəлiметтер қабаттар созылымын тiк қиып өтушi қимадан алынады. Сондықтан да, бағанадағы

Геологиялық карта, шартты белгiлер, қима мен стратиграфиялық бағананың жалпы орналасу схемасы (3-суретте) көрсетiлген.

18