15. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі ў пачатку 20 ст. Сталыпінская аграрная рэформа.

Буйныя памешчыкі валодалi дзесяткамі i сотнямі тысяч дзесяцінамі зямлi, а сялянскія надзелы былi значна менш. Перах. да капiталiст. земляроб. на Бел. адбыв. паступ.. На змену прыгон. спач. прыйш. змеш. сiст. гасп.. Пасля рэформы 1861 г. с\г Беларусі ўсе шырэй уцягвалася ў рыначныя сувязi. Шмат памешчыцкіх гаспадарак перайшло на капiталісцкі шлях развiцця. Разам з тым, многiя памешчыкі самi не вялi гаспадарку i сдавалi зямлю ў арэнду. У першыя два дзесяцігоддзі пасля рэформы важнейшай галiной гандлёвага земляробства заставалася вытворчасць збожжа. Аднак у выніку сусветнага аграрнага крызiсу 80–90-х гг. цэны на яго рэзка панiзiліся. Гэта прымусiла беларускіх памешчыкаў пераходзiць на вытворчасць такiх прадуктаў, якiя давалi большы прыбытак. Спецыялiзацыя памешчыцкіх гаспадарак праявiлася ў пашырэнні вытворчасці тэхнічных культур. Сярод iх першае месца займала бульба. Значнае месца ў канцы ХIХ ст. у беларускіх губернях займала прамысловая садавіна i агародніна. У прамысловасцті Беларусі iшоў працоўны пераход ад ручной працы да машыннай. Рамяство i мануфактуры паступовы выцясніліся капiталiстскай фабрыкай. Значна адставала Беларусь ад Расii па ўзроўню канцэнтрацыйнай вытворчасці. Дробныя прадпрымальнікі складалi на Беларусі асношную частку усiх фабрык i заводаў. Значнае развiццё на Беларусі атрымалi запалкавая i папярова-кардонная вытворчасць. Вельмi шмат было прадпрыемстваў, звязаных з перапрацоўкай с\г сыравіны. Iснавалi таксама кафляныя i шклозаводы. Значнае павелічэнне тэмпаў развiцця прамысловасці Беларусі спрыяла стварэнне густой сеткi чыгуначных дарог. Важную ролю ў эканоміцы Беларусі адыграваў рачны транспарт. Дробная вытворчасць паступова трапляла пад уплыў буйнога капітала. У с\г капіталізм праяўляўся у развіцці таварнай вытворчасці. Вядучую ролю у эканоміцы адыгрывалі банкі. Дваранства на Беларусі - 175 тыс., рускія памешчыкі займалі пазіцыю захавання дзяржаўнай улады, польскія стаялі на адраджэнні РП 1772 г. Дваране – фальваркоуцы і засцянковая шляхта – станавіліся на шлях капіталістычнай гаспадаркі, арыентаванай на адраджэнне РП, выступалі супраць беларускага нацыянальна-вызваленчага руху. Паскарэнне развiцця капiталізму ў с\г i сацыяльнае расслаенне вёскi садзейнiчалі Сталыпінскай рэформе. Яе мэта – умацаванне сацыяльнай апоры самадзяржаўнага ладу i стварэнне ўмоў для фармiравання аграрнага капіталізму. Меркавалася, што рэформа будзе дасягнута шляхам лiквiдацыі сялянскай абшчыны з уласцівай ёй сiстэмай земляробства i землеўладання, i стварэннес шырокай праслойкі сялян-уласнiкаў, арыентаваных на прадпрымальніцкую рыначную гаспадарку. Рэформа атрымала развiццё ў шэрагу законаў буржуазнага характара, якія былi прыняты напрацягу 9 лістапада 1906—1912 гг.

Сталыпінская рэформа на Беларусі мела шэраг асаблівасцей. Асноўныя мэты рэформы:

1) забяспечыць умовы для больш хуткага развіцця капіталізма на вёсцы, а значыць – для развіцця эканомікі ў краіне ў цэлым;

2) раскалоць вёску, стварыўшы клас сельскай буржуазіі, прыцягнуць яго на бок царскага ўрада і такім чынам, паставіць перашкоду на шляху рэвалюцыйнага руху.

Сталыпінская рэформа мела наступныя накірункі:

1) разбурэнне сялянскай абшчыны і перадача зямлі ў асабістую сялянскую ўласнасць;

2) стварэнне водрубаў і хутароў;

3) перасяленчая палітыка. У заходніх раёнах Сталыпін імкнуўся ўзняць палітычную ролю заможнага сялянства ў сістэме мясцовых органаў кіравання, для чаго былі свораны земствы, с\г гурткі. Вынік: заможная частка насялення павялічылася да 1912 г. да 12%, бедната складала менш 68% двароў, галоўная гаспадарка,як і раней - памешчыцкая. Рэформа насіла кампрамісны характар і не зняла аграрнае пытанне, што садзейнічала наспяванню расійскай рэвалюцыі; гаспадарка сялян засталася адсталай, унутраны рынак застаўся абмежаваным, не змагла прадухіліць сацыльныя супярэчнасці, але ж і аказала моцны ўплыў на развіццё капіталістыных адносін.