75.Новыя тэндэнцыи у грамадска-пал1тычнай думцы пасля Вял1кай Айчыннай вайны.

Вайна сфарм1равала новы тып асобы 1 грамадзян1на. Яго адрозн1вала высокая самаацэнка, неардынарнасць, здольнасць прымаць самастойныя рашэнн1, адчуваць сябе "свядомым г1старычным дзеячам". У беларускай грамадска-пал1тычнай думцы другой паловы 1940-х гг. адносна новай стала тэндэнцыя нак1раваная на адраджэнне нацыянальнай свядомасц1 1 абарону нацыянальных правоу 1 дэмакратычных свабодау, за-хаванне 1 разв1ццё беларускай мовы 1 культуры. Пасля вайны яна атрымала разв1ццё пераважна на тэрыторы1 Заходняй Беларус1 1 нас1ла характар сты-х1йнага пратэсту супраць распачатай у гэтым рэг1ёне пал1тык1 рус1ф1кацы1 у гал1не культуры 1 адукацы1. Носьб1там дэмакратычных тэндэнцый у гра-мадска-пал1тычнай думцы з'яулялася у асноуным студэнцкая 1 школьн1-цкая моладзь.

Имкненне да рэфармавання грамадска-пал1тычнага жыцця праяулял1ся не тольк1 у моладзевым асяроддз1, але 1 сярод прадстаун1коу вышэйшых партыйных, савецк1х, гаспадарчых структур, куды пасля вайны было вылу-чана нямала неардынарных, таленав1тых людзей.

Незадавальненне аф1цыйнай пал1тыкай праяв1лася пры выбарах у Вярхоуны Савет БССР (сак. 1947 г.) 1 мясцовыя Саветы (1948 г.). Так, на-прыклад, пратаколы выбарчых сходау заф1ксавал1 крытычныя зауваг1 адно­сна прымусовага характару выбарау, адсутнасц1 альтэрнатыуных канды-датур. Праяуленне у пэунай частк1 беларусау пачуцця нацыянальнага гона-ру, дэмакратычных, антытатал1тарных настрояу абвастрыла ахоуную рэак-цыю рэжыму. Пачалося узмацненне 1дэалаг1чнай апрацоук1 свядомасц1 лю-дзей. Стал1нск1 рэжым 1мкнууся прапагандна-рэпрэс1уным шляхам закан-серваваць 1снуючую с1стэму грамадск1х аднос1н. 3 верасня 1947 г., згодна з указаннем Галоул1та СССР, па усёй кра1не праводз1лася цэнзурная праверка б1бл1ятэчных фондау. Выемцы, у першаю чаргу, падлягал1 трафейныя выданн1, як1я был1 завезены у СССР у час вайны з заходн1х кра1н. Разам з замежнай кантралявалася 1 айчынная л1та-ратура. 3 б1бл1ятэк был1 канф1скаваны 1 адпраулены у спецсхов1шчы кн1г1, аутары як1х был1 рэпрэсаваны,

Наступ на творчую 1нтэл1генцыю не абмяжоувауся тольк1 папрокам1. Усяго у Беларус1 у пасляваенны перыяд было рэпрэс1равана 238 п1сьменн1-кау. У 1947 г. з падачы ЦК УКП(б) пачалася барацьба з навуковай эл1тай кра1ны. Рэжым 1мкнууся 1заляваць яе ад кантактау са сва1м1 калегам1 за мя-жою.

Але, нягледзячы на рэпрэс11, большасць народа заставалася зачара-ваная мудрасцю люб1мага "правадыра", "бацьк1 1 настаунжа" I. В. Сталина. З 1м звязвал1 перамогу у Вял1кай Айчыннай вайне, пасляваеннае аднаулен-не народнай гаспадарк1.

Так1м чынам, дэмакратычныя тэндэнцы1 у разв1цц1 грамадства у па-сляваенны перыяд блак1равал1ся савецк1м пал1тычным рэжымам, як1 пра-цягвау идэалагичны 1 рэпрэс1уны уциск"

76.Кансерватыуны 1 дэмакратычны напрамк1 у пал1тычнай думцы паслястал1нскай пары.

"Пасля смерц1 Стал1на у кра1не был1 зроблены першыя спробы дэма-кратызацы1 грамадскага жыцця. Был1 пашыраны правы мясцовых Саветау. Прымал1ся меры па умацаванню законнасц1 1 правапарадку: была скасава-на асобая нарада пры м1н1стэрстве унутраных спрау СССР, л1кв1даваны ва-енныя пракуратуры 1 трыбуналы. Аднак з другой паловы 1950-х гадоу пачауся 1 новая хваля рус1ф1ка-цы1, якая, па сутнасц1, была 1н1цыявана Першым сакратаром ЦК КПСС М. Хрушчовым.

У грамадска-пал1тычнай думцы таго часу адлюстроувауся складаны 1 супярэчл1вы працэс барацьбы двух тэндэнцый - дэмакраты-чнай, якая 1мкнулася да вызвалення ус1х сфер грамадскага жыцця ад ска-жэнняу стал1нскай эпох1, 1 кансерватыунай якая асабл1ва узмацн1лася пасля 1964 г., кал1 М. С. Хрушчоу быу адлучаны ад улады..

Правадн1ком дэмакратычнай 1дэалог11 аднаулення выступала, перш за усё, творчая 1нтэл1генцыя, якая увайшла у г1сторыю як пакаленне "ша-сц1дзесятн1кау". У межах гэтай тэндэнцы1 1дзе спроба асэнсаваць прычыны 1 маштабы пал1тычных 1 маральных дэфармацый эпох1 стал1н1зму 1 вывесц1 грамадства на шлях дэмакратычных пераутварэнняу. 3 беларуск1х дзеячау культуры да "шасц1дзесятн1кау" можна аднесц1 праза1ка А. Кулакоускага Н1ла Г1лев1ча,; Их творчыя здабытки выкл1кал1 рэзка адмоуную рэакцыю партыйных структур. У другой палове 1960-х гадоу у пастановах ЦК КПБ таксама падвя-ргаюцца крытыцы творы беларуск1х п1сьменн1кау, як1я рэал1стычна адлю-строувал1 рэча1снасць: "Дабрасёлы" А. Кулакоускага, "Мёртвым не бал1ць" В. Быкава Як водгук на адыход ад пал1тычнай адл1г1 1 спробу рэстаурацы1 неа-стал1н1зму у крайне пачауся дыс1дэнцк1 рух.

Татальны кантроль парты1 за сродкам1 1нфармацы1, друку, культу­рным жыццём 1 г.д. не выключау, аднак, таго, што людз1 магл1 знаходз1ць 1 иншыя шлях1 для абмену думкам1 1 1дэям1. Напрыклад, з дапамогаю вы­пуску самавыдавецкай л1таратуры, распаусюджвання 1нфармацыйных л1-стоу 1 пракламацый, нарэшце шляхам асаб1стых кантактау 1 сустрэч.

Неабходна адзначыць 1 тое, што пад барацьбу з 1ншадумствам саве-цкай дзяржаве была падведзена прававая аснова. У крым1нальныя кодэксы саюзных рэспубл1к был1 уведзены адпаведныя артыкулы.

Змагаючыся з дыс1дэнтам1, юраунщтва камун1стычнай партыи 1 савецкага урада 1мкнулася стварыць уражанне аб шырокай падтрымцы на­родам унутранай 1 знешняй пал1тык1 Савецкага Саюза, у аснове якой ля-жала маркс1сцка-лен1нская 1дэалог1я.

У грамадска-пал1тычнай 1 навуковай думцы пасляваеннага часу шы-рока абмяркоувал1ся зробленыя на партыйных з'ездах заключэнн1, як1м на-давалася значэнне г1старычных.

Апошняя выснова была зроблена спачатку у асаб1стай прамове Л. I. Брэжнева, а потым 1 на XXIV з'езде КПСС (1971г.). Было заяулена, што у кра1не ужо "узн1кла новая г1старычная супольнасць людзей - савецк1 народ

Ц1кавыя думк1 наконт перспектыу разв1цця беларускай нацы1 был1 выказаны исторыкам-дысидэнтам А. Каукам у «П1сьме рускаму сябру» якое было надрукавана за мяжой у 1979 г. Аутар звяртау увагу на вял1кую шкоду пал1тык1 рус^фшацыи, якая праводз1лася у Беларуси Яе аргашзатары, на думку вучонага, 1гнаруюць элементарную 1сц1ну аб тым, што кожны на­род прынос1ць у агульначалавечую скарбн1цу "сваё 1мя 1 годнасць, непау-торны букет свайго разумення 1сц1ны 1 прыгажосц1

Так1м чынам, адсутнасць дэмакратычных свабодау у кра1не, таталь-ны кантроль з боку наменклатурнай улады за ус1м, што датычылася гра-мадска-пал1тычнага жыцця, у рэшце рэшт стал1 прычынаю шырока распау-сюджанай у грамадстве апаты1 1 абыякавасц1 да пал1тык1 1 1дэалог11, права-вога н1г1л1зму"