Дзеяслоў

Практыкаванне 1. Ад наступных дзеясловаў утварыце неазначальную форму.

Вырашаю, справіў, жаць, лью, плыву, чытаю, паведамляю, пя-ку» гудзе, прыходзіў, берагу, сцвярджаю, узнімай, дапамагаю, абу-джан цвіту, зраблю, рашу, выйду, сеяў, калышу, вывезі, нясу, па-казваўся, нашу.

Практыкаванне 2. Запішыце спачаігку дзеясловы незакончанагатрывання* по-тым — закончанага. Вызначце спосаб утварэння трывання гзтых дзеясловаў.

Адрозніваць, убачыць, назваць, абгрунтаваць, браць, адроз-ніць_г пакласці, збегчыся, надзяваць, спыняць, натхняць, памно-

жыць, даць, раскідаць, гаварыць, даказаць, шукаць, пазычыць, прайграць, весці.

Практыкаванне 3. Ад наступных дзеясловаў утварыце формы абвеснага, загад-нага і ўмоўнага ладу.

Выканаць, аддаць, лічыць, планаваць, абясцэньваць, выскачыць, ганарыцца, абедаць, пачынаць, запісаць, адрамантаваць, здаць.

Практыкаванне 4. Пастаўце наступныя дзеясловы ў форме 1-й і 2-й асобы множнага ліку цяперашняга часу.

Жаць, берагчыся, запрэгчы, апранацца, пячы, секчы, паднесці, прайсці, прызнавацца, прасіць, грузіць, месці, спадзявацца, бара-ніць, біць.

Практыкаванне 5. Ад дзеясловаў закончанага трывання, карыстаючыся суфік-самі -ва , -аеа-(-ява-), -ыва-, -іва , утварыце дзеясловы незакончанага трьшання і запішыце іх у формах: неазначальнай, прошлага і цяперашняга часу. Растлумачце правапіс суфіксаў (вусна).

Атрымаць, запланаваць, разбіць, адрозніць, заклеіць, прыслу-хацца, ушанаваць, загаіць, падкрэсліць, падвоіць, заваяваць, ус-пыхнуць, падлічыць, вылавіць, падсініць, выпраменіць, высадзіць, адшчапіць, паспець, засвоіць.

Практыкжвааве 6. Раскрыйце дужкі і запішыце прыклады.

(Яе) дагаварыў да канца, (не) навідзець, (неда) саліць, (не) ад-мовіцца, іне) здаровіцца, (цеда) ацаніць веды, (не) шкадуе, (ме) да-вязаць камізэльку, (не) заблытаўся, іне) вывучыў, (неда) рабіць.

Дзеепрыметнік. Дзеепрыслоўе

Практыкаванне 1. Ад наступных дзеясловаў утварыце, дзе можна, уласцівыя беларускай мове формы дзеепрыметнікаў, запішыце, выдзеліце іх суфіксы.

Утварыць, сцерці, абараніць, упрыгожыць, не злічыць, разве-яць, збудаваць, раніць, усвядоміць, купіць, кіраваць, пачаць, выву-чыць.патушыць, вымыць, пабяліць, разгарнуць, ссохнуць, паружа-вець, пазнаць.

Практыкаванне 2. Перакладзіце наступныя словазлучэнні на беларускую мо-ву, выкарыстоўваючы магчымыя формы замены дзеепрыметнікаў.

Воспронзводяіцнйся фактор; сведення, помеіцаемые в обьявленн-ях; соответствуюіцнй налог; своевременно предотвравденное банкротство; хозяйствуюіцнм субьект; получаемые доходы; стнмулнруювднй аппарат; ннформнруюіцнй о вложеннях; находяіцнеся в обрагценнн деньга; доход, выплачнваемый держателям акцнй; продукцня, пронз-веденная предпршггаем; сложнвшнеся обстоятельства; располагацш сведеннямн; регулнруюшдя функцня; органы, осуіцествляюіцне государственную полнтгасу; реалнзуемое через торговую сеть; устано-внвшнеся цены; разрешнмая задача; обслужнваюшнй персонал; крм-плектуюццш отдел.

Практыкаванне 3. Выпішыце дзеепрыметнікі. Растлумачце, ад якіх асноў і як утвораны гэтыя дзеепрыметнікі, вызначце іх дзеяслоўныя адзнакі.

1. Раялці — неабкладаемая падаткамі на тэрыторыі адной з дзвюх дзяржаў, што заключылі паміж сабой пагадненне, частка да-ходаў ад рэнты і іншых сум, атрыманых за выкарыстанне аўтарскіх правоў у розных відах інтэлектуальнай дзейнасці.

2. Фонды абарачэння прадпрыемства уключаюць у сябе наступныя элементы: гатовую, але яшчэ нерэалізаваную прадукцыю на складзе прадпрыемства; адгружаную, але яшчэ неаплачаную прадукцыю; рэсурсы, неабходншя для рэалізацыі гатовай прадукцыі, яе захавання, давядзешш да якасці, якая адпавядае патрабаванням спажыўца; сродкі, якія выкарыстоўваюцца для абслугоўвання збыту прадукцыі. У вартаснай форме фонды абарачэння ўяўляюць сабой авансаваную ў іх частку абаротных сродкаў.

3. Падаўленая інфляцыя — інфляцыя, якая не выражаецца ў росце ўзроўню цэнтралізавана ўстаноўленых і фіксуемых дзяржавай цэн, але суправаджаецца павелічэннем нездавальняючага попыту і грашовых зберажэнняў насельніцтва, што не знаходзяць рэалізацыі.

Практыкаванне 4. Праскланяйце наступныя дзеепрыметнікі з назоўнікамі.

Будуемая фабрыка, парыжэлы стог, змолатая мука, кіруючы апарат, фіксаваны даход, спажыты тавар, вырабленая прадук-цыя, гаспадарчы аб'ект, ваяўнічы нацыяналізм, ссохлы буль-боўнік.

Практыкаваняе 5. Ад наступных дзеясловаў утварыце ўсе магчымыя формы дзеепрыслоўя, выдзеліце суфіксы.

Арганізоўваць, жаць, казаць, вывучаць, чытаць, успомніць, піць, збалансаваць, выяўляць, забяспеЧыць, устанавіць, будаваць, дагаварыць, выканаць, бегчы, падпісаць, спрачацца, сагрэцца, ад-навіць, пачаць.

Практыкаванне 6. Спішыце сказы. Падкрэсліце ў іх дзеепрыметнікі і дзее-прыслоўі. Вызначце стан, трыванне, час дзеепрыметнікаў і трыванне дзеепры-слоўяў, а таксама іх ролю ў сказе.

1. I неба, і сонца, пераліваючыся вясёлкавымі колерамі, адбіва-ліся ў незлічоных, буйных кроплях, што былі шчодра рассыпаны на пожні. (І.М.) 2. Снежны пыл, падхоплены ветрам, узнімаўся над зямлёй, круцячыся варонкамі. (Мік.) 3. Высока ў небе, распус-ціўшы крылы, павольна пльгў вялізны, пазалочаны промнямі сон-ца, каршун. (А.Сав.) 4. На праяснеўшым небе дагаралі пабя-леўшыя зоры. 3-за лесу налыхаў ужо чырвань узыходзячага сонца. Шестпр.) 5. Песняй вясны лебядзінаю, скінуўшы зімнія чары, шэп-чуцца явар з калінаю ў сумнай даліне над ярам. (Куп.) 6. Ля берага, аброслага густым алешнікам, на цёмнай, амаль чорнай вадзе, неру-хома ляжалі, нібы вылешіеныя з воску, белыя лілеі. (Стпах.) 7. Сапраўднью пачуцці, прыйшоўшы раз, ужо не разлучаюцца з на-мі, як памершыя зоры. Оіуж.) 8. Там, знайшоўшы густыя купкі яшчэ не стаптанай за ноч травы і сунуўшы ў росную зеляніну мок-рыя пысы, задаволена фыркалі коні, спяшаючыся наскубсціся на цэлы дзень; падняўшы высока галовы, задумліва жавалі жуйку сіл-тыя ўжо каровы і, не варушачыся, глядзелі на дарогу, нібы спрабу-ючы ўявіць, ці дужа цяжкім для іх будзе сённяшні пераход. (.Сіп).

Практыкаваане 7. Перакладзіце на беларускую мову, залішыце. ЗвярМце ўва-гу на ужыванне суфіксаў дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у беларўск^ і рускай

мовах.

Однажды завндел я в стороне заброшенный сад. (Г.) В застав-ленной цветамн комнате было дупшо. ІШол.) В небе неподвшкно стоЯлн ястребы, распластав крылья н устремнв глаза свон в тра-ву. (М.Г.) Месяц, золотясь, спускалсякстепн. (Л.Т.) Моренграло маленькнмн волнамн, рождая н украшая бахромой пены, сталкнвая друг с другом н разбнвая в мелкую пыль. (М.Г.) Тесно торчалн на грядах бурые прутья, перепутанные засохшнм горохом. (Т.) Чер-ные, давно не езженные колен едва проступалн втраве. (Фед.)

Практыкаванне 8. Раскрыйце дужкі. Не, ня са словамі пішыце разам ці асобна.

Конь (не) накормлены, {не, ня) значны, (не) пакрытая галава, (мв)адрамантаваны матор, (ме, ня) вымытыя рукі, (не) абгрунтава-нае абвінавачанне, выключна (не) абдуманы ўчынак, гаспадарка (не) дагледжана, (не_ў ня) мытая падлога, іяе, ня) зжатая паласа, (не) асветлены сонцам лес, іне, ня) ведаючы дарогі, (не, ня) прыб-ранае лісце, (не) азіраючыся назад, (не) пралазны гушчар, {не) ап-рануўшыся як след, (не, ня) знаная радасць, {не) уцішавая трыво-га, кніга (не) здадзена.