Ббббббббббб
Байланыс каналының үздіксіз және дискретті моделі.
Егер САУ дискреттілерде дәреже бойынша квантталған процесстер түрленсе, онда олар релейлы деп аталады. Уақыт және дәреже бойынша квантталған жүйелер сандық деп аталады. Релейлы және сандық жүйелер сызықтық емес болып табылады. Егер сигналдардың барлығы дискретті жүйе болса, онда олар таза дискретті деп аталады, егер сигналдардың бір бөлігі үздіксіз болса, онда олар дискретті үздіксіз деп аталады. Таза дискретті жүйедегі барлық сигналдар және процесстер бірдей дискретті құрлымды болады, онда бұндай жүйе теориясы салыстырмалы жеңіл болады. Дискретті үздіксіз жүйе үздіксіз және таза дискретті арасында аралық жағдай болып табылады, сондықтан оларды зерттеу әдісі қиындау, өйткені үздіксіз және таза дискретті жүйесінің теориялық элементтері қоса болады. Осыдан дискретті жүйесінің теориясын таза дискреттіден бастап зерттеу керек, кейін дискретті үздіксіз жүйелерінің алынған нәтижелерін тарату керек. Арналардың енуі және шығауындағы сигналдардың сипаты бойынша дискретті, үздіксіз және дискретті-үздіксіз арналарды бөліп қарастыруға болады.
C арнасының өткізу қабілеттігі төмендегідей анықталады
C=VmaxH, (1)
мұндағы V – электрлі кодты сигналдарды беру жылдамдығы, H – хабарлама энтропиясы.
Арнаны пайдалану коэффициенті
η=V/C, 0≤η≤1, (2) себебі 0≤V≤C.
Байланыс каналының және хабарлама көзінің статистикалық қасиеті.
Кодтаудың бұл түрі дискретті сигналда, оны байланыс каналдарынан жіберу кезінде пайда болатын қателерді іздеу және/немесе түзету үшін қолданылады.
Кедергіден қорғау кодтауына түскен базалық код ретінде тұрақты ұзындықтың екілік коды қолданылады. Мұндай шығын коды модификацияға түскендіктен алғашқы деп аталады.
Сұрақтың мәнін түсіну үшін алдымен байланыс каналдарындағы бөгеттердің бар болудың кодтау комбинацияларын іздеу қалай пайда болатынын қарастырайық.
Байланыс желісінің өткізу қабілеттілігі.
Жүйелік талдау үшін көп дамығаны сызықтық бағдарламалау әдістері болып табылады. Олар қорларды, рационалды орналастыру жүйелерін, шешімдерді қабылдау жүйелерін, экономикалық жүйелерді және т.б. модельдеу жолымен өндірістік, коммерциялық және басқа шешімдерді шешу кезінде қолданылады.
Бүтіндей алғанда, жүйелердің жұмысына ықпал ететін көрсетушілердің және параметрлердің көп санына байланысты тек сезім ғана жеткілікті емес. Ақпаратты қолмен өңдеу көп еңбек шығынын талап етеді және адамдық қорлармен шектелген.Сызықтық бағдарламалық модельдер коммерциялық және өңдірілген жүйенің эффектілі және терең талдауын жүргізуге мүмкіндік береді.
Жжжжжжж
Жүйелік талдау.
Осы таңда «жүйе» түсінігінің анықтамаларында бірлік жоқ. Жүйе деп, обьекттің құрылымының дискретті элементтерінен құрылған құрылымының қалдықсыз болмауын түсінеміз. Жүйенің интегративті құрылымы жүйенің тұтастығын қамтамасыз етеді, оның құралған бөліктеріне қарағанда сапалы жаңа білім. Жүйенің жұмыс жасауы мен құрылуын мінездемелейтін негізгі түсініктерді қарастырамыз.
Элемент. Элемент деп көбінесе жүйенің бөлінбейтін жәй бөлігін түсінеміз. Мұндай бөлік не деген сұрақ жауабына, бір мағналысыз және мақсатқа байланысты обьекті жүйе тәрізді қарастыру. Яғни, элемент – бұл алға қойған мақсат және нақты есепті шешу көз қарасынан қарағандағы жүйені бөлшектеудің шегі болып табылады. Жүйені элементтерге бөлшектеудің бірнеше тәсілдері қалыптастыру мақсаты және оның зерттеу барысына тәуелді. Ішкі жүйе. Жүйе элементтерге бірден бөліне алмауы мүмкін, яғни бірінші элементтерге қарағанда әлдеқайда ірі, сонымен қатар тұтас жүйеге қарағанда толық әр түрлі ішкі жүйеге бөлінеді. Жүйені ішкі жүйелерге бөліну мүміндігі өзара байланысқан, тәуелсіз функцияларды орындауға мүмкіндігі бар элементтердің шешуіне байланысты. Осымен ішкі жүйе ішкі мақсаты қисындастырымаған және тұтастық қасиеті орындалмайтын элементтердің қарапайым топтарынан айрықшаланады. (мұндай топ үшін «компоненттер» аты қолданылады). Мысалы, АЖБ-ның ішкі жүйесі, ірі қаланың жолаушылар көлігінің ішкі жүйесі. Құрылым. Бұл мағына латынның structurе құру, орналастыру, ретке, келтіру сөзінен шыққан. Құрылым жүйе өзгеруінде аз өзгеретін және жүйенің өміріне жауапты элементтер мен оның топтары арасындағы байланыстарды қамтамасыз етеді Құрылым – бұл элементтердің жиыны мен олардың арасындағы байланыс. Құрылым графикалық,, теоретикалық-жинақтылық сипаттама түрінде, матрица, графа және құрылымды модельдеу тілдерінде көрсетіледі. Құрылымды көбіне иерархия түрінде көрсетеді.
Иерархия – бұл компонентердің қажеттілік сатысы (көпсатылылық, қызметтік саты) бойынша реттеу. Иерархиялық құрылмның төменгі сатылы компоненттері мен жоғары сатыдағы компоненттері арасында қатаң бағыныштық болуы мүмкін, яғни ағаш тәріздес реті бойынша. Мұндай иерархины әлді немесе ағаш тәріздес иерархия деп атайды. Бұлар басқару жүйесі құралдарын ыңғайлы етіп жасап, ерекше қатарда иеленеді. Бірақ байланыс иерархияның бір сатысымен ғана шектеледі. Төменгі сатыдағы бір түйін бір уақытта жоғарғы сатыдағы бірнеше түйінге бағынышты болуы мүмкін. Мұндай құрылымдарды «әлсіз байланысы бар» иерархиялық құрылым деп атайды. Иерархиялық құрылымның сатылры арасында әлде қайда қиынырақ байланыс болуы мүмкін, мысалы, «страттар», «қабаттар», «эшелондар» деген сияқты. Иерархиялық құрылымдардың мысалдары: энергетикалық жүйелер, АЖБ, мемлекеттік аппарат. Байланыс. «Байланыс» түсінігі «элемент» түсінігімен қатар жүйенің кез-келген анықтамасына ене алады және де құрылымның пайда болуы мен сақталуына және жүйенің қасиетінің тұтастығын қамтамасыз етеді. Бұл түсінік жүйенің құрылуын (статикасын), жұмыс жасауын бір уақытта сипаттайды. Байланыс бағытымен, күшімен, және сипатымен (немесе түрімен) сипатталады. Байланысты бірінші екі белгісімен бағытталған және бағытталмаған, әлді және әлсіз деп, ал мінезі бойынша – бағыну байланысы, генетикалық, тең құқылықты (немесе парықсыздар) басқару байланыстары болып бөлінеді. Жүйеде басты рөлде «кері байланыс» түсінігі ойнайды. Бұл түсінік техникалық құрылғылар мысалдарынды оңай көрсетілген, ал ұйымдық жүйелерде әр қашан қолданылмайды. Кері байланыс жүйенің өзін басқару және даму негізі болып табылады, бұлардың бар болу шарттарының өзгеруіне үйренуі. Тепе-теңдік – бұл жүйенің сыртқы қарсы болушылардың әрекеттерінің жоқ боуынан (немесе тұрақты әрекеттердің) өзінің күйін қалауынша сақтап қалуын айтады. Тұрақтылық. Тұрақтылық деп жүйенің тепе-теңдік күйінен сыртқы қарсыланышылардың әсерінен өзгеріп, қайта орнына келуін айтады. Мұндай үйреншіктік әдетте жүйелерге ылғи қарсыланушылардың әсерінен болады, бірақ егер кейінге қалдру шектен шығып кетпесе.
Жүйенің тепе-теңдік күйіне қайта оралуын,анлогиялық- техникалық тұрғыдағы жағдайды тұрақты тепе-теңдік деп атайды. Экономикалық және ұйымдық жүйелерде тепе-теңдік және тұрақтылық түсінігі – техникадағыға қарағанда әлде қайда қиынырақ, және де жүйе туралы сипаттама беру үшін бұларды осы уақытқа дейін пайдаланып келді. Кейінгі уақытта параметрлерін көрсету үшін көмектесетін күрделі ұйымдық жүйелерде осы процестердің формалдық елестету әректтері пайда болды.
Жүйені үйрену нәтижелерін пішіндеу. Жүйе функциясы.
Жүйе байланысы іске асырылды, мақсатқа қол жеткізілді. Байланыс арналары туралы, жүйе байланысы туралы айтқанда, көп жағдайда мысал ретінде телеграфты алады. Бірақ байланыс арнасы –өзіне көптеген әр түрлі жүйелерді қосатын өте көлемді түсінік. Операцияларды зерттеу ғылыми қағидалар, әдістер мен құралдарды аталмыш жүйелерді басқаруға жауап беретіндерге қойылған мәселелердің тиімді шешімдерін ұсыну мақсатымен жүйенің қызмет етуімен байланысты мәселелерге қолданудан тұрады.Жүйе үшін келесі негізгі қасиеттер сәйкес: күрделілік, бөлінгіштік, бүтіндік, элементтердің әртүрлілігі және олардың табиғатының айырмашылығы, құрылымдылық.Жүйе күрделілігі оған кіретін элементтер жиынына, олардың құрылымдық әрекеттесуіне, сонымен қатар сыртқы және ішкі байланыс күрделілігіне қатысты. Кәсіпорын немесе мекеменің маркетинг қызметі осындай элемент мысалы болып табылады, яғни күрделі сыртқы және ішкі байланыстарды өндіреді.
Жіберу үрдісінің моделі.
Жіберу үрдісінің генераторы ретінде сипаттауға болатын бірнеше қолданбалы программалар үшін қолдануға болады. Жіберу үрдісіне генерациясы ену ақпарат ағындарын шығыс ақпарат ағындарына түрлендіреді. Жіберу ақпараттар тобынан, қорытынды шығарулардан құралады. Нәтижесі мамандардың қолдауына ыңғайлы болатындай етіп жіберу түрінде қалыптасады. Генератор үшін қажет жіберу үрдісіне ену ақпарат пен есеп берулер құрылымын сипаттау, сонымен қатар жіберу моделі кезінде оларды есептеп шығару жұмыстары соңғы қолданушылармен (мекеме немесе кәсіпорын мамандары) атқарылады.
Телефондық жіберуде хабар көзі – сөйлейтін болады. Микрофон - сөздер дыбысын электрлік импульске өзгертіп кодтайтын құрал. Телефон сымы – ақпарат жіберілетін арна. Тұтқаның құлағымызға апаратын бөлігі декодтау құрал рөлін атқарады, Мұнда электрлік сигналдар дыбысқа қайта өзгереді. Сөйтіп ақпарат қабылдағыш құралға түсіп, – адамның құлағы сымның келесі аяғында болады. Ал арна байланысы өзгеше, яғни тіріжүйке. Мұнда барлық хабар жүйке импульсімен жіберіледі. Бірақ, техникалық арналарда ақпаратты жіберуде байланыстың бағыты өзгеріп ал, жүйке жүйесінде жіберілу бір бағытпен жүреді. Тағы бір мысал ол – есептеуіш машинасы. Мында да сол сипаттамалар. Есептеуіш машинаның бөлек жүйелері басқа ақпартаттарды сигналдардың көмегімен жібереді. Себебі, есептеуіш машина–ақпаратты өңдеудегі автоматты құрылғы, металды өңдеу құрылғысының станогы сияқты. Машина «ештеңе жоқтан» ақпаратты құрмайды, ол тек Машина ақпаратты ештеңе жоқтан құрмайды, ол тек өзіне еңгізілгеннен құрады.
Жоғалту мен жоғалтусыз ақпаратты сығу әдістері.
Кейбір ақпарат көзіне ақпарат хабар түрінде байланыс арналары арқылы қабылдағышқа беріледі. Ақпарат беруші берілетін сигнал ретінде кодталатын хабарды жібереді. Бұл сигнал байланыс арналары арқылы жіберіледі. Нәтижесінде қабылдағышта қабылданатын сигнал пайда болады, яғни декодталады және қабылдау хабары болады. Байланыс арналары арқылы жіберілетін ақпаратты жоғалтуға әкелетін кедергі әрекетмен жиі шығарылады. Бірақ кейбір дестелер жоғалып кетуі мүмкін, қалай болған күнде де хабар адресатқа жеткізіледі.
Интернеттің дамуының алғашқы кезеңінен бастап әртүрлә байланыс каналдары қарастырылады. Олар радио, телефон, белгіленген және т.б. желілер. Кез – келген оқиға немесе пайда болу түрлі әдіспен, алфавитпен әр түрлі көрсетілуі мүмкін. Ақпаратты байланыс арналары арқылы неғұрлым нақты және тиімді жіберу үшін, оны сәйкесінше кодтау керек.
Ақпарат материалдық тасығышсыз, энергияны жіберусіз бола алмайды. Кодталған хабар сигнал–ақпарат тасығыш түріне ие болады. Ал олар арна арқылы жүреді. Қабылдағышқа шыққанда, сигналдар жалпы түсінік түріне қайта ие болу керек.
Абонентке ыңғайлы қалыпқа ие болып, осы мақсатпен сигналдар декодтайтын құралға келеді. Жүйе байланысы іске асырылды, мақсатқа қол жеткізілді. Байланыс арналары туралы, жүйе байланысы туралы айтқанда, көп жағдайда мысал ретінде телеграфты алады. Бірақ байланыс арнасы –өзіне көптеген әр түрлі жүйелерді қосатын өте көлемді түсінік.
Телефондық жіберуде хабар көзі – сөйлейтін болады. Микрофон - сөздер дыбысын электрлік импульске өзгертіп кодтайтын құрал. Телефон сымы – ақпарат жіберілетін арна. Тұтқаның құлағымызға апаратын бөлігі декодтау құрал рөлін атқарады,
Мұнда электрлік сигналдар дыбысқа қайта өзгереді. Сөйтіп ақпарат қабылдағыш құралға түсіп, – адамның құлағы сымның келесі аяғында болады. Ал арна байланысы өзгеше, яғни тіріжүйке. Мұнда барлық хабар жүйке импульсімен жіберіледі. Бірақ, техникалық арналарда ақпаратты жіберуде байланыстың бағыты өзгеріп ал, жүйке жүйесінде жіберілу бір бағытпен жүреді.
Тағы бір мысал ол – есептеуіш машинасы. Мында да сол сипаттамалар. Есептеуіш машинаның бөлек жүйелері басқа ақпартаттарды сигналдардың көмегімен жібереді. Себебі, есептеуіш машина–ақпаратты өңдеудегі автоматты құрылғы, металды өңдеу құрылғысының станогы сияқты.
ҚҚҚҚҚҚҚҚҚ
Қазіргі кездегі ақпараттық жүйенің ерекшеліктері.
ЭАЖ көптеген аспектілер бойынша кластарға жіктеледі. Бұл топтастыру кеңейтілген болып табылады. Біз функционалдық белгі, ЭАЖ жұмыс істеу режимдері және есептеу ресурстарын тарату тәсілдерінің топтамасын қарастырамыз.
ЭАЖ арасында басқаратын ақпараттық жүйелер (кәсіпорындағы технологиялық процестерді басқару үшін) және кәсіпорынды басқару жұмыстарын атқаратын мамандар тобына қызмет көрсететін әкімшілік-ұйымдасқан түрдегі жүйелер ерекше көзге түседі.
Біз қарастыратын ЭАЖ әкімшілік-ұйымдасқан жүйеге жатқызуға болады. Қызметіне қарай ЭАЖ мыналарға бөлуге болады: деректерді өңдеу жүйесі, басқарудың автоматтандырылған жүйесі және ақпараттық іздеу жүйелері. Іс жүзінде қызмет ететін көптеген ЭАЖ аталған класстардың сипатын ие. ЭАЖ басты қызметі болып ақпаратты жинау, беру, сақтау және өңдеу, енгізу, іріктеу, түзету және ақпарат беру операциялары табылады. Жоғарыда аталған қызметтермен атқарылмайтын ену ақпаратын шығу ақпаратына түрлендіру қызметі қолданбалы программалар жасауды талап етеді.
Әртүрлі мақсаттағы қолданбалы программалармен жабдықталған ЭАЖ деректерді өңдеу жүйесін түзеді. ДӨЖ-нің қолданбалы программалары үшін экономикалық объекті басқару процесін оңтайландыру тәсілдерін қолданбай-ақ, ену ақпараттарының белгілі мәндері бойынша шығу ақпараттарының мәндерін есептеуге мүмкіндік беретін математикалық арасалмақ тән. Мысал ретінде кәсіпорын қызметкерлерінің еңбек ақысын есептеу, статистикалық есеп беруді құру және т.б. программаларын атауға болады.
ДӨЖ басқару шешімін қабылдайтын басқару объектісі органының мамандарына ақпараттық қызмет көрсетеді. Ұсынылған ақпарат негізінде қабылданған шешім ДӨЖ-нен тыс басқару объектісіне беріледі. ДӨЖ-ін ену ақпараттар ағынын шығу ақпараттар ағынына түрлендіретін жүйе ретінде қарастыруға болады. Негізінде мынадай шығу ақпараттарының ағындары қолданылады:
басқару объектісінен және сыртқы ортадан (басқа мекемелер мен ұйымдардан) келіп түсетін ену ақпараты, өңделмейтін ақпарат, яғни ену ақпаратының бір бөлігі өңдеуден тыс тікелей басқару органына беріледі; нормативтік-анықтамалық ақпарат; шығу ақпараты, яғни жүйемен өңделген және басқару органы мен сыртқы ортаға берілетін ақпарат; аралық ақпарат, келесі уақыт кезеңінде есептеулерді орындау үшін ДӨЖ-не қажет шығу ақпаратының бңр бөлігі.
Егер ДӨЖ басқару шешімдерін таңдауды орындай алуға (өз бетімен немесе маманның қатысуымен) бейім болса, онда ол басқарудың автоматтандырылған жүйесі – БАЖ айналады. Жүйенің шешім қабылдауы экономикалық-математикалық тәсілдер негізінде немесе маманның басқару шешімін қабылдау бойынша әрекеттерді модельдеу арқылы іске асады. Басқару шешімін түзетін БАЖ қолданбалы программалары оңтайлы шешімді таңдау үшін экономикалық-математикалық тәсілді қолданады. Тапсырманы (мысалы, оңтайлы өндірістік программаны есептеу үшін өнімнің өзіндік құны) оңтайландыруға арналған бастапқы мәліметтер деректерді өңдеу жүйесі режимінде есептелінеді. Маман арқылы шешім қабылдауды модельдеу жасанды интеллект және білімдер базасы принциптері бойынша құрылған сараптық жүйелер деп аталатын жүйеде іске асады.
БАЖ-і үшін материалдар қорын және кәсіпорын қоймасындағы полуфабрикаттарды оңтайлы басқару мәселелері тән. БАЖ материалдардың келіп-түсіун, оларддың кәсіпорын негізіндегі шығындарды болжайды, материалдар қорының нормасын қадағаламаған жағдайда жабдықтаушы кәсіпорынға мәлімдеме жасайды. Ақпараттық іздеу жүйелері (АІЖ) қандай да бір құжаттар жиынында тақырыптың ақпараттық сұранысында көрсетілген немесе қажет мәліметтерден тұратын деректерді іздеуге арналған. АІЖ қызмет атқару схемасы 1.2 суретте кескінделген. АІЖ енгізу кезінде әрбір құжат индекстеледі. Индекстеу деп екі кезеңнен тұратын процесті атаймыз: берілген құжатта кескінделген тақырыптарды анықтау; тақырыптарды ақпараттық іздеу жүйесінде қабылданған тілде және жазбаларды құжатпен байланысатын іздеу үлгісінде өрнектеу (жазу).
Қандай да бір ақпараттық сұранысқа сәйкес келітн құжаттарды АІЖ арқылы іздеу үшін сұраныстың өзі индекстелу керек. Іздеу процесі іздеу үлгісі бар сұраныспен құжаттарға шолу жасау арқылы орандалады. Толық немесе аздап ұқсасқтықтары бар құжаттар сұранысқа сәйкес деп танылып, қолданушыға беріледі.
Құрылымның тиімдеу есептері.
Жүйелік талдауға синтезді талдауға қажетті жүйенің белгілік үлгісін құруға мүмкіндік беретін процедуралар жиынтығы жатады.
Үлгінің құрылымдық синтезі жүйенің құрылуы мен қызмет етуін бейнелейтін математикалық үлгілерді таңдаудан тұрады. Көбінесе алгоритмдік және имитациялық үлгілер таңдалады. Онда үлгі синтезі сандық параметрлер белгісіз болып қалатын таңдалған тілдегі бағдарламаларды жазуға үйлестіріледі.
Параметрлер идентификациясы олардың сандық мәндерін құрудан тұрады. Ол объектідегі активті немесе пассивті тәжірибелер барысында алынған мәліметтерді компьютерлік немесе эксперттік өңдеумен жүзеге асырылады.