Ұсынылатын әдебиеттер

1. Ә.Әубәкіров, Б.Б.Байжұмаев, Ф.Н. Жақыпова, Т.П.Табеев. Экономикалық теория. Оқу құралы. Алматы. Қазақ университеті. 1999.

2. Әкімбеков С., Баймухаметова А., Жанайдаров У. Экономикалық теория. Оқу құралы. Алматы. 2001.

3. Экономикалық теория. Оқулық. Алматы. Қазақ университеті. 2002.

4. Қашықов Ш., Нұрғалиев Ө. Экономикалық негіздері. Қарағанды. Оқулық.

5. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов У.С., Жунісов Б.А., Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория. Оқулық. Алматы-Ақтөбе.2002.

6. С.С.Мәуленова, С.Қ.Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов Экономикалық теория. Оқу құралы. Алматы, Экономика, 2004.

СДЖ арналған бақылау жұмысы

1. Ұлттық экономика жүйе ретінде.

2. Ұлттық есеп жүйесі.

13 Тақырып. Экономикалық тепе-теңдік және экономикалық өсу.

1. Макроэкономика тепе- теңдікдіктің ролі мен мәні.

2. Экономикалық өсу, оның типтері, қарқыны және модельдері.

3. Экономикалық өсу факторлары.

1) Макроэкономикалық тепе-теңдік- қоғамдық ұдайы өндірістің негізгі мәселесі, экономикалық процестердің теңділігін сипаттайттын категория. Тепе-теңдік- қоғамның жағдайы, бұл жағдай оның барлық мүшелерін қанағаттандырады.

Тепе-теңдік жағдайы тек жетілген бәсекенің идеалды жағдайларында ғана мүмкін.

Тепе-теңдік жартылай және жалпы болады:

Жартылай тепе-теңдік- жеке нарықта қалыптасады, ол тауар, қызмет, өндіріс факторлері нарығындағы тепе-теңдік.

Жалпы тепе-теңдік- барлық нарықтарды бір уақытта жиынтық сұраныс сұраныс пен жиынтық ұсыныс тепе-теңдікгі орнаған ұлттық экономика жағдайы.

Жиынтық ұсыныс (АS) - бағаның әр түрлі деңнейлерінде ұсынылатын тауарлар мен қызметтердің жалры көлемі, оған келесі бағалық емес факторлер әсер етеді: табиғи және еңбек ресурстарының саны және сапасы, негізгі капитал қоры, технология деңгейі.

Жиынтық сұраныс (AD) - тұтынушылар, кәсіпорындар мен мемелекет бағаның әр түрлі деңгейлерінде сатып алуға дайын ұлттық өндірістің шынайы көлемі, оған келесі бағалық емес факторлер әсер етеді: еңбек ақы, мемлекеттің фискалды саясаты –салық және несие саясаты, тұрғындардың жинақтауға бейімділігі.

Тұтас экономикалық жүйедегі тепе-теңдік- макроэкономикалық тепе-теңдік деп аталынады, ол келесі пропорциялар түрінде көрініс алады:

1. өнімді өндірумен тұтыну арасында;

2. айналымға салынған капиталмен оның пайдаланылуы арасынды;

3. тауар ұсынысымен сұранысы арасында;

4. материалды және қаржылық ағымдар арасындағы.

Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныс қисықтарының қиылысу нүктесі жалпы экономикалық тепе-теңдік жағдайы. Жоғары баға жиынтық ұсыныстың өсуін ынталандырады (өндіріс кеңейеді) және сол уақытта жиынтық сұраныстың көлемін азайтады.

2) Жүйенің жалпы экономикалық тепе-теңдігі – қоғамдық өндіріспен (жиынтық ұсыныс) қоғамдық тұтыну (жиынтық сұраныс) балансталған экономика жағдайы. Осы теңдікке жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстан бөлек жиынтық тұтыну және инвестиция да әсер етеді.

Тұтыну – жиынтық шығындарлың басты құраушысы, оның қайнар көзі қолдағы табыс болып табылады. Табыстың қалған бөлігі жинаққа жіберіледі.

Жинақ- тұтынуға жұмсалмайтын табыс бөлігі.

Табыс= жинақ+тұтыну.

Инвестиция- табыс табу мақсатымен ел ішінде және оның сыртында мемлекеттік немесе жеке капиталдың ұзақ мерзімді салымдары.

Экономикалық өсу- барлық елдер алдында тұрған орталық экономикалық мәселе. Экономикалық өсу динамикасы бойынша ұлттық экономиканың даму деңгейін, тұрғындардың өмір сүру жағдайын сипаттайды.

Экономикалық әдебиеттерде экономикалық өсудің ортақ анықтамасы жоқ. Кейбір экономикстер ЭӨ-ді екі әдіспен есептеуге болады дейді:

• ЖҰӨ есептеу арқылы.

• ЖҰӨ-ң жан басына шаққандағы өсімін есептеу арқылы.

Экономикалық өсу екі түрлі болады:

Интенсивті өсу- ұлттық өнімді техника мен технологияны жэетілдіру арқылы ұлғайту.

Экстенсивті өсу- қосымша өндіріс факторлерін пайдаланғаннан ұлттық өнімнің артуы.

Аралас өсу (нақты)- өндіріс факторлерін азайту және жаңа техникамен технологияны еңгізу арқылы өндірістік қуаттылықты арттыру.

Экономикалық өсу жылдық өсу қарқынымен %- пен есептелінеді.

Экономикалық өсудің мақсаты тұрғындардың өмір сүру жағдайларын жақсарту болы табылады. Экономикалық өсудің жағамсыз салдады да бар:

• қоршаған ортаның ластатуына әкеледі;

• кейбір тұрғындарда болашаққа деген сенімсіздікті тудырады;

Экономикалық өсу көптеген факторлермен анықталады: ұсыныс факторлері, сұраныс факторлері және бөлу факторлері.

Ұсыныс факторлері: жиынтық ұснысқа әсер ететін факторлер.

Сұраныс факторлері: жиынтық сұранысқа әсер ететін факторлер.

Бөлу факторлері: ресурстар өнім артуын қамтамасыз ететіндей бөлінуі тиіс.

Өсу факторлеріне экономикалық өсудің екі моделі қарастырылады:

Көп факторлы модель: аталған факторлерінін барлығының әсерінен болған экономикалық өсуді көрсетеді. Бұл модельді өндірістік мүмкіндіктер қисығы сипаттайды.

Екі факторлы модель: еңбек және капитал арқылы болған экономикалық өсуді сипаттайды.