3.Жаратылысты-ғылыми зерттеу бағыттары мен тәсілдері Методология және тәсіл ұғымдары

Қазіргі уақытта методологияны ұғыну – іс-әрекеттің құралдары мен әдістері, құрылымы туралы ілім, логикалық ұйымдастыру мағлұматтарын қамтиды.

Жекелеген жағдайда жаратылыстанудың методологиясы-бұл құрылымдық қағида туралы ілім, жаратылысты-ғылыми танымның әдістері мен формалары.

Тәсіл- тәжірибелік және теориялық іс-әрекеттің көрініс беру дағдыларының жиынтығы.

Тәсіл теориямен тығыз байланысты: кез-келген обьективті білім тәсіл бола алады.

Тәсілдің теориямен тығыз байланысы жаратылысты-ғылыми заңдылықтардың методологиялық ролінде көрініс береді.Мысалы, жаратылыстану білімін сақтау заңдылығы методологиялық қағида, бұл нақты теоритикалық қағиданы қатаң сақтағанда; адам мен жануарлардың іс-әрекеттің зерттегеулердің бірінде жоғары жүйке қызметінің рефлекторлық теориясы көрініс береді.Тәсіл жаратылысты-ғылыми зерттеуде толық жетістікке қол жеткізбейді, бірақ жақсы тиімді тәсіл де қолдану шеберлігі де маңызды болып саналады. Мысалы, физикалық және химиялық тәсілдерді биологияда қолдану обьектілердегі материяның қозғалыс формасы физикалық және химиялық форма түрінде болғандығымен негізделеді.

Ертедегі ойшылдар салыстыру танымның негізі деп есептеді.

Халық мақалдарда салыстыру жақсы бейнелейді: «Қайғыны білмей, қуанышты білмейсің».Жаманды білмей,жақсы білмесің, көпті көрмей азды түсінуге болмайды.Барлығы салыстыру арқылы танылады.

Салыстыру обьектілердің ұқсастырқтар мен айырмашылықтарын айқындайды.

Салыстыру жаратылысты-ғылыми өлшеудің негізінде жатыр және кез-келген эксперименттің ажырамас бөлігі.

Салыстыру жаратылыстанудың әр саласын танудағы салыстырмалы тәсіл болып саналады. Оны игеру үшін біз обьектілерді бөліп қарастыруымыз керек.

Анализ (талдау)-обьекті құрайтын бөліктердің шынайы және ойша таралуын сипаттайды.

Анализ- таным процесінің элементтерінің бірі.

Анализ көмегімен мәліметтер мңгеріліп, танымның келесі кезеңі басталады-синтез- анализ элементтерін біртұтастық ретінде біріктіру.

Анализ бір-бірінен ерекшеленетін спецификалық негізін айқындайды, синтез жекелеген бөліктердегі ұқсастықтарды біріктіріп, біртұтас етеді.

Анализ бен синтез өзінің бастауын адамның еңбек қызметінен алады.

Анализ бен синтез – ойлаудың негізгі қабылдауыштары: бөліну және қосылу процестері, жойылу және жетілуі, таралуы және қосылу: дененің тебуі және тартылуы;химиялық элементтер байланысқа түсіп таралады;тірі ағзада үздіксіз ассимиляция және диссимиляция процестері жүреді; өндірісте қоғам керек қандай да бір еңбек өнімі қалыптастыру жүреді.

Абстрагирлеу, идеализация және кіріктіру

Абстрагирлеу - әлдебір затты ойша бөліп алып,өзге заттармен байланысын, қасиеттерін, аталған зат басқа заттардың қатыстылығын айқындау.

«Абстрактылы» – «tagere» (жылжыту, қозғау) және «ab» жалғауы ( бір бағытқа қарай).

Абстрагирлеу кез-келген ғылымның дамуы мен адамзаттың жалпы танымының туындауына қажетті жағдайды құрайды.

Идеализация – шындыққа келмейтін,бірақ шынайы әлемдегі ұқсастықтарын негізге алып абстрактылы обьектілерді ойша елестету.

Жаратылысты-ғылыми процесті зерттеуде обьектілерді идеализациялы енгізу нақты процестің жүру заңдылығын тереңірек игеруіп, шынайы процестерлің сызбасын құруға мүмкіндік береді.

Жаратылысты-ғылыми танымның маңызды міндеті бірлікті жалпы, кішігірім жалпылайдың ауқымды көлемдегі жалпыға біріктіру процесі болып табылады.

Кішігірім жалпылайдың ауқымды көлемдегі жалпыға біріктіру процесі

Жалпы ауқымды көлемдегі кішігірім жалпы ауқымды көлемдегі ойша өту процесі шектеулі. Бірігу және шектеулі процесс өзара ажырамайтын байланыс.Бірігусіз теория болмайды. Теория нақты тапсырманы тәжірибе жүзінде шешу үшін құрылады.