- •1 Психология пәні, мақсаты, міндеті мен әдістерін сипаттаңыз
- •2. Психологияның даму тарихын кесте түрінде бейнелеңіз
- •3. Психология ғылымның негізгі салаларының өзара байланысын талдаңыз
- •4 Психология ғылымының дамуындағы негізгі кезеңдеріне сипаттама беріңіз
- •5.Психологиялық зерттеудің негізгі әдістерінің өзарабайланысын көрсетіңіз.
- •6. Тұлғаның қалыптасуы мен дамуына әсер етуші факторларды айқындаңыз
- •7. Тұлға дамуының концепцияларының негізгілерін сипаттаңыз
- •8. Түйсік және оның түрлерінің өзарақатынасына анықтама беріңіз
- •9 Түйсіктің заңдылықтарының табиғатын көрсетіңіз
- •10.Түйсіктердің қандай негізге сүйеніп жіктелетінің атаңыз.
- •11. Қабылдау түрлері мен заңдылықтарының өзарабайланысын орнатыңыз
- •12. Қабылдаудың негізгі ерекшеліктері табиғатын сипаттаңыз
- •13. Қабылдаудың түрлерi: кеңiстiктi, уақытты және қозғалысты қабылдау өзарақатынасын көрсетіңіз
- •14Естің негізгі процестерінің ерекшеліктеріне анықтама беріңіз
- •Арнайы мақсат қою, оны меңгеруге ұмтылу;
- •15.Естің түрлері мен процестерінің өзарабайланысын көрсетіңіз.
- •16 Естің психологиялық теорияларын анықтаңыз
- •17. Естің индивидуалды ерекшеліктері және дамуын сипаттаңыз
- •18. Есте сақтау мен жаттау ережелерін сипаттаңыз
- •19 Ойлау түрлері мен формаларының табиғатын талдаңыз
- •20.Ойлаудың қасиеттері мен ерекшеліктерінің айырмашылығын көрсетіңіз.
- •21 Сөйлеу және оның түрлерінің өзарақатынасына мысал келтіріңіз
- •22. Ауызша және жазбаша сөйлеу ерекшеліктерін салыстырмалы түрде талдаңыз
- •23. Сөйлеу және оның қызметтеріне сапалық талдау жасаңыз
- •24 Зейін қызметтері мен түрлерінің арақатынасын анықтаңыз
- •25.Зейіннің психологиялық теорияларын интерпритациялаңыз.
- •26 Қиял және оның психикалық іс-әрекеттегі рөлін айқындаңыз
- •27. Қиял және оның түрлеріне мысал келтіріңіз
- •28. Қиял және шығармашылық өзарабайланысын айқындаңыз
- •29 Эмоция түсінігіне толық сипаттама жасап, анықтаңыз
- •30.Эмоцияның негізгі түрлеріне салыстырмалы талдау жасаңыз.
- •31 Эмоцияның негiзгi қызметтерiне талдаңыз
- •32. Жоғары деңгейдегі сезімдер табиғатын түсіндіріңіз
- •33. Еріктің негізгі қызметтеріне болжам жасаңыз
- •34 Адамның еріктік қасиеттері мен дамуы жолдарын көрсетіп, дәлелдеңіз
- •35.Темперамент өзгермейді деген тұжырымды сыни бағалаңыз.
- •36 Гиппократтың темперамент туралы теориясы туралы көзқарасыңызды көрсетіңіз
- •37. Ойлауды дамытуға арналған әдістерді сипаттама беріңіз
- •38. Павловтың темперамент туралы теориясын түсіндіріңіз
- •39 Темперамент типтерінің кәсіби әрекетке әсерін айқындаңыз
- •41 Мінездің қалыптасуына әсер ететін заңдылықтарын дәлелдеңіз
- •42. 47. Мінездің тұлғалық ерекшеліктері туралы көзқарасыңызды беріңіз
- •43. Темперамент пен мінездің айырмашылықтарын сызба түрінде көрсетіңіз
- •44 Мінез туралы Кречмер мен Шелдонның теориясын сыни бағалаңыз
- •46 К.Леонград бойынша мінез типтерінің сипаттамасын жасаңыз
- •49 Қарым-қатынаста комплимент айтудың қажеттілігін дәлелдеңіз
- •50.Өмір қиындықтарын жеңуде көмектесетін тұлғалық еріктік сапаларды қарастырыңыз.
- •55.Мінездің өзгеруіне себеп болатын факторларды анықтаңыз.
- •56 Логикалық ойлауды дамытуға арналған әдіс-тәсілдерді қарастырыңыз
- •59 Адам қабілеттерін дамыту жолдары туралы баяндаңыз
59 Адам қабілеттерін дамыту жолдары туралы баяндаңыз
Кез келген бейімділік, ең әуелі қабілетке айналу үшін дамудың үлкен жолынан өтуі тиіс. Көптеген адам қабілеттері үшін бұл даму адамның туған кезінен басталады және егер ол қабілеттілігіне сәйкес дамитын әрекеттің сол түрімен шұығлдануын жалғастырса, өмірінің соңына дейін ол тоқталмайды.
Қабілеттің дамуын шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады. Әрбір адам өзінің даму барысында қандай да бір әрекет түрін меңгеруге, сол немес басқа да ықпалға көтеріңкі сезімталдылық кезеңінен өтеді. Мысалы, баланың екі-үш жас шамасында сөйлеу тілі қарқынды дамиды, бес-жеті жасында ол оқуды меңгеруге дайынырақ болады. Мектепке дейінгі жастағы орта және аға буынды балалар рөлдік ойындарды ойнауға құмартады және рөлге жаттығып, түрленуі төтенше қабілетті жария етіп жатады. Ерте ме, кеш пе аяқталынатын арнайы әрекет түрлерін игеруге ерекше дайындық осы кезең екенін атап өту керек, және де қандай да бір қызмет қолайлы кезеңде өз дамуын иемдене алмаса, онда мұның салдарынан оның дамуында төтенше қиыншылықтар болады. Сондықтан баланың қабілетін дамыту үшін тұлғалық сияқты оның барлық кезеңдері маңызды. Бала есейген сәтте жібертіп алған толықтырып алады деп ойлауға болмайды.
Кез келген қабілетті дамытудағы бірінші кезең ол үшін қажетті органикалық құрылымның жетілуімен немесе олардың негізінде қажетті функционалдық мүшелердің қалыптасуымен байланысты. Әдетте бұл туғаннан бастап алты жас аралығында өтеді. Барлық анализаторлар жұмысының жетілдіріліуі, ми қабығының жекелеген бөліктерінің функционалдық дифференциациясы және дамуы осы кезеңде өтеді. Бұл балада арнайы қабілеттердің келешекте дамуы үшін алғы шарт ретінде көрінетіндердің белгілі дейгейін, жалпы қабілеттілікті қалыптастыру мен дамытуды бастау үшін қолайлы жағдайлар туғызады.
Осы сәтте арнайы қабілеттің қалыптасуы және дамуы бастау алады. Арнайы қабілетті дамыту сосын мектеп, әсіресе, бастауыш және орта сыныпта жалғасады. Арнайы қабілеттің дамуына бастабында әр түрлі балалардың ойыны көмектеседі, сосын барып оқу мен тәрбие әрекеті мәнді әсер ете бастайды.
Біздің көріп білгеніміздей, балалардың ойыны ерекше қызмет атқарады. Қабілеттің дамуына бастапқы түйткіл болатын ол ойын. Ойын барысында көптеген қозғалыс,құрылғыштық, ұйымдастырушылық, көркем-суретшілік және басқа шығармашылық қабілеттердің дамуы болады. Сонымен қоса ойынның маңызды ерекшелігі онда бір ғана емес, қатарынан қабілет жиынытығы дамуы болып табылады.
Бала шұғылданатын барлық әрекеттің түрлері ойын, жапсыру және сызу болсын, қабілетті дамыту үшін бірдей мәнге ие екенін атап өту қажет. Қабілеттің жақсырақ дамытатын балаларды ойландыратын шығармашылық әрекет. Мұндай әрекет әрқашан өзіне жаңа мүмкіндіктер ашқанда, өзі үшін жаңа білім ашқанда, кез келген жаңаны құрумен байланысты. Бұл пайда болған қиыншылықтарды жеңуге бағытталған қажетті күштерге қосымша, онымен шұғылдануға күшті және мәнді ынта болып табылады. Оынмен қоса, шығармашылық әрекет өзіне қол жеткізген жетістіктерінен қанағаттылықты сезінуге және өзіне сенімділікті туғызып, талаптылық деңгейін көтеріп, өзін-өзі бағалауын бекіндіреді.
Егер орындап жатқан әрекеті оңтайлы қиындықта тұрса, яғни, баланың шамасынан тыс болса, онда ол Л.С.Выготский жақын даму аймағы деп атаған дамуды іске қоса отырып, өзінің қабілетін дамытады. Бұл аймақта орналаспаған әрекет қабілеттіліктің соншалықты төмен деңгейде дамуына тірейді. Егер ол өте қарапайым болса, онда ол барлық қабілетті ғана жүзеге асырады; егер де ол төтенше күрделі болса, онда орындалынбайды, ал мұның салдары жаңа іскерлік пен дағдының қалыптасуын жасамайды.
Қабілетті дамыту елеулі көлемде бейімділіктерді іске асыруға мүмкіндік беретін шарттарға тәуелді екенін білесіздер. Сондай шарттардың бірі жанұялық тәрбиенің ерекшілігі болып табылады. Егер ата-аналар балаларының қабілеттілігінің дамуына қамқаорлық жасаса, онда балаларда өздерінің кішкентай кезінде өздігінен анықталынған кез келген қабілетінің жоғары дамуына мүмкіндік болады.
Қабілетті дамыту шарттарының басқа топтарын көбінесе макроорта анықтайды. Макроорта деп адамның туып-өскен қоғамының ерекшелігін есептейді. Макророртаның неғұрлым позитивті факторы қоғамның өз мүшелерінің қабілетін дамытуына қамқаорлық жасаған жағдайлары болып табылады. Қоғамның бұл қамқорлығы білім беру жүйесінің тұрақты жетілдірілуінде, сонымен қатар өскелең ұрпақтың кәсіби бағдарын дамыту жүйесінің дамуында көрініп отыр.
Кәсіби бағдарланудың қажеттілігі әрбір адам тап келетін - өмірлік жолын таңдау және кәсібін анықтаудағы мәселелер, төтенше өзекті мәселелермен шарттастырылған. Кәсіби бағдарланудың француз психологы А.Леон диагностикалық және тәрбиелік деп атаған екі тұжырымдамасы тарихи қалыптасқан. Бірінші – диагностикалық - жеке тұлғаның кәсіби жарамдылығын анықтауға таңдау жүргізеді. Кеңесші тест көмегімен адамның қабілеттілігін өлшейді және кәсіпке қойылатын талаптармен оларды жинастыру жолымен оның аталмыш кәсіпке жарамдылығы немесе жарамсыздығы туралы қорытынды жасайды.