2011-2012 оқу жылы

9-сыныпқа арналған билеттер

№ 1 билет

Манаш Қабашұлы Қозыбаев

М.Қ.Қозыбаев 1931 жылы 16 қарашада қазіргі Қостанай облысы Меңдіқара ауданының Тазкөл басындағы ауылда дүниеге келген.

1947 жылы Меңдіқара педагогика училищесін, 1953 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік университетінің тарих факультетін бітірді.

М.Қозыбаев – тарих ғылымының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының академигі, Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, ҚР Президентінің «Бейбітшілік және рухани келісім» сыйлығының лауреаты.

М.Қозыбаев 800-ден астам ғылыми және ғылыми - көпшілік еңбектерінің, соның ішінде 30 монографияның, 50-ден астам ұжымдық еңбектердің, оқулықтар мен оқу құралдарының авторы.

Академик Манаш Қозыбаев 2002 жылы қайтыс болды. Ұлы ғалымның есімін мәңгілік сақтауға байланысты 30 мамыр 2003 жылдан ҚР Үкіметінің қаулысы бойынша Солтүстік Қазақстан Мемлекеттік университетіне академик Манаш Қозыбаевтың аты берілді.

№ 2 билет

Қонақасы.

Қонақасы –салт. Халқымыздың тарихи, әлеуметтік тұрмыстық жағдайындағы ерекше бір қымбат дәстүрі – осы қонақжайлық. Үйіне келген қонақты құрметпен қарсы алып, мал сойып, қонақасы беру – жомарттықтың, елдіктің үлкен белгісі. Қазақ қашанда семіз қойын, басқа да тәтті тағамдарын әдейі сақтап, «қонақ келеді» деп күтіп отырған. Қонақ та кез-келген үйге түспейді, қонақжай, дастарқаны мол,таза, өнегелі ұл-қызы бар үйді таңдайды. Халық дәстүріне қонақ шақырмау, қонақты үйге түсірмеу үлкен айып болып саналады. Қазақ оларды арнайы қонақ, құдайы қонақ деп бөледі. Қыдырма қонақ деген де бар. Бірақ ол сыйлы қонақ емес.

№ 3 билет

Домбыра.

Қазақ халқының ежелгі халық аспаптарының саны 40-қа жуық. Олар негізінен шекті, ысқышты, үрмелі, соқпалы болып бөлінеді. Ежелгі халық аспаптарының біріне домбыра жатады. Домбыра мына бөлшектерден тұрады: құлақтары, мойыны, пернелер, ішектер, тиектер, тегеріш.

Домбыра халқымыздың саз өнерінің ажырамас бөлшегіне айналды. Ол қазақтың ғасырлар бойғы жан серігі. Еліміздің қай түпкіріне барсаңыз да, әр үйдің төрінен домбыра көруге болады. Соңғы кезде домбыраға қобыз, скрипка, гитара қосып, эстрада сахнасының сәнін келтіріп жүрген топтар мен ансамбльдер көбейіп келеді.

№ 4 билет

1.Мәтінді оқып, аударыңдар, сұрақ қойыңдар. Әңгімелеу

Әбілхан Қастеев.

Әбілхан Қастеев 1904 жылы Талдықорған облысы Жаркент қаласында дүниеге келген. Ол 1929-1936 жылдары Алматыда және Мәскеудің көркемсурет студиясында оқыды. Ол сурет салуды өнер қылған, өзінің өмірінің өзегіне айналдырған дара туған жан. Әбілхан Қастеевтің қаламынан туған «Жайлауда», «Медеу» атты шығармалары туған жерге деген махаббатын, қазақ ауылының өмірін және әсем табиғатын бейнелейді. Оның азамат соғысына арнаған көркем туындылары көпшілікке танымал. Ә.Қастеевтің адам таңқаларлық портреттерінің бірі – Абай, Амангелді, Жамбылдың портреттері. Әбілханның әр жанрдағы жүздеген туындылары -қазақ сурет өнерінің алтын қазынасы.

№ 5 билет

Мұражайға саяхат.

Петропавл қаласында қазақтың басын біріктірген ұлы ханы – Абылай ханның мұражай - үйі бар. Ол қаланың Ой қала атты ықшамауданында орналасқан. Мұражай - екі қабатты, бес бөлмелі ғылыми-мәдени орталық. Мұражайда ханның заманында қолданылған үй жабдықтары, төсек-орын, ыдыс- аяқтары жиналған, әйгілі Аңырақай шайқасынан көрініс панносы жасалған. Бұл мұражайда жиналған деректер ханның өмірі мен өткізген саясатынан толық мағлұмат беретін мәдени мекеме.Мұражай-үйінде қала тұрғындары, қонақтар жиі болып тұрады.

№ 6 билет

Астанадағы археологиялық мұражай

Астанадағы археологиялық мұражайда көптеген құнды ескерткіштер сақтаулы. Мысалы, «Алтын адам» ескерткіші. Ол 1970 жылы Есік қорғанынан табылды. Оны қазақ археологі Кемел Әкішев тапты. «Алтын адамды» ғалымдар біздің заманымызға дейінгі 5-6 ғасырлар ескерткіші дейді. Оның киімі алтыннан жасалған. Ескерткіштен төрт мыңнан аса алтын бұйымдар табылды. «Алтын адам» ескерткішінің көшірмесі Алматыда Орталық мемлекеттік мұражайда тұр. «Алтын адам» ескерткішінен көптеген ыдыстар, қару-жарақ, әшекей бұйымдар табылды.

№ 7 билет

Облыстық тарихи-өлкетану мұражайы.

Патша заманында салынған көне ғимараттар алпысыншы жылдары қиратылғанда аман қалған ескі қоныстардың бірі – Т.Аркель деген көпестің екі қабатты үйі, осыдан 35 жыл бұрын облыстық өлкетану мұражайы орналасқан тамаша ғимарат. Екі қабатты бұл қоныстың пішіні әжептәуір күрделі. Ол 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың бас кезіне тән эклетика стилімен салынған. 19 ғасырдың соңында осы үйге жапсарлас салынған Стрелов деген көпестің бұрынғы дүкені де қазір мұражай кешенінің бір бөлігіне жатады. Өлкетану мұражайы барлығы 2,7 мың шаршы метр алаңды алып жатыр. Бұл қоныс Қызылжардың ескіні еріксіз елестететін бір бұрышы болып табылады.

№ 8 билет