Қол жетерлік (оңтайлық)

Қол жетерлік (оңтайлық) - саналы уақыт ішінде керекті ақпараттық қызмет алуға болатын мүмкіндік. Ақпараттың қол жеткізерлігі - ақпараттың, техникалық құралдардың және өңдеу технологияларының ақпаратқа кедергісіз (бөгетсіз) қол жеткізуге тиісті өкілеттілігі бар субъектілердің оған қол жеткізуін қамтамасыз ететін қабілетімен сипатталатын қасиеті.

Тұтастық

Тұтастық - ақпараттың бұзудан және заңсыз өзгертуден қорғанылуы. Ақпарат тұтастығы деп ақпарат кездейсоқ немесе әдейі бұрмаланған (бұзылған) кезде есептеу техника құралдарының немесе автоматтандырылған жүйелердің осы ақпараттың өзгермейтіндігін қамтамасыз ететін қабілетін айтады.

Жасырындылық

Жасырындылық - заңсыз қол жеткізуден немесе оқудан қорғау.

1983 жылы АҚШ қорғаныс министрлігі қызғылт сары мұқабасы бар «Сенімді компьютерлік жүйелерді бағалау өлшемдері» деп аталатын кітап шығарды.

Қауіпсіз жүйе

Қауіпсіз жүйе - белгілі бір тұлғалар немесе олардың атынан әрекет жасайтын үрдістер ғана ақпаратты оқу, жазу, құрастыру және жою құқығына ие бола алатындай етіп ақпаратқа қол жеткізуді тиісті құралдар арқылы басқаратын жүйе.

Сенімді жүйе

Сенімді жүйе - әр түрлі құпиялық дәрежелі ақпаратты қатынас құру құқығын бұзбай пайдаланушылар тобының бір уақытта өңдеуін қамтамасыз ету үшін жеткілікті ақпараттық және программалық құралдарды қолданатын жүйе.

Жүйенің сенімділігі (немесе сенім дәрежесі) екі негізгі өлшемі бойынша бағаланады: қауіпсіздік саясаты және кепілділік.

5.Криптотүрлендіру ауыстыру шифры, біралфавитті, цезарь шифры.Симмертриялы криптожүйеде шифрлау және дешифрлау үшін де бір ғана кілт қолданылады.Ашық кілтті криптожүйеде математикалық тұрғыдан бір-біріне байланысқан екі кілт қолданылады – ашық және жабық Ақпарат бәріне белгі ашық кілтпен шифрленеді, алайда дешифрациялау жабық кілтпен, яғни ешкім білмейтін кілтпен түрлендіріледі.Электронды қол таңба жүйесі деп текстке криптографиялық түрлендіргішті қосуы, яғни басқа пайдаланушы тексті алғанда бұл хаттың растығын және авторын тексеру үшін қолданылады.

Кілттерді басқару ол пайдаланушылар арасында кілттерді тарату және ұйымдастыру кіреді. Шифрлау және шифрды анықтау үшін сізге шифр алгоритмі және кілт керек. Көптеген шифрлау алгоритмдері бар, соның ішінде Деректі шифрлау стандарты(DES), Rivest/Sharmir/Adleman (RSA) шифрлары, RC2 және RC5. Осы параметрлердің әрқайсысында кілт жай мәтінді (оқуға болатын) шрифтелген мәтінге (кодталған және оқуға мүмкін емес) түрлендіру үшін алгоритммен сәйкес қолданылады.DES, RC2, және RC5 симметриялық кілт технологиясы немесе құпия кілт криптографиясы ретінде белгілі, себебі деректі шифрлауға қолданылған кілт оның шифрын анықтауға да бірдей қолданылады. Сол себепті, кілт деректі шифрлайтын топ пен оның шифрлауын анықтайтын топ арасында құпия түрде ортақ болуы керек. RSA ортақ кілт криптографисы немесе ассиметриялы криптография ретінде танымал, себебі ол екі кілт түрін қолданады: ортақ және жеке кілт. Кілттер өзара математикалық қатысты, бірақ олардың бірін білмесеңіз, екіншісін шығара алмайсыз. Жеке кілт құпия сақталады — тек қана криптографиялық жұпты жасағандар ғана оған кіре алады. Ортақ кілт Интернет сияқты қауіпсіз емес орталарда пайдаланылады. Ортақ кілт жүйелерін қолдану кезінде екі тарап арасында ортақтастырылған құпия болмайды. Егер ортақ кілт деректі шифрлау үшін пайдаланылса, онда оның шифрын тек жеке кілт қана шеше алады. Сол сияқты егер жеке кілт деректі шифрлау үшін пайдаланылса, онда оның шифрын тек ортақ кілт қана шеше алады. Цезарь шифрлеуі. Юлий Цезардің (б.з.д.100-44 ж.ж..) Цицерономен (б.з.д

106-43 ж.ж. ) хат алмасу шифрлесу факті анықталды. Цезардің шифрлау әдісі

осы алфавиттің әріптерінің ауысуымен жүзеге ауысады, ол алфовиттегі

берілген әріптен берілген сандағы әріпке ауысады. Цезарь өз шифрлау

әдісінде ол ауыстырылатын әріпті , сол әріптен кейінгі үш позицияға алға

жүретін әріппен алмастырған.

Цезарь шифрлауы айналымды деп аталады, ауыстыру кезінде, алфовит

әріптері айналым бойынша орналасқан деп алынады: соңғы әріптің артынан ең

алғашқы алфовиттің әріпі жүреді.. Цезарь шифрлауы қалай шифрланатының

көрсетейік:

АБВГДЕЁЖЗ

АБВГДЕЁЖЗИ

Ауыстыру нәтижесінде ЁЖЗ ГДДГ шифрограммасы пайда болады

6. Криптотүрлендіру көпалфавитті шифр; плейфейра шифры.Бір қарағанда файлдар шифрлауды хабарламаларды шифрлауға ұқсатуға болады. Мұнда жіберуші де қабылдап алушы да бір адам, ал жіберу ортасы болып мәліметтерді сақтаудың компьютарлік құрылғысы табылады. Бірақ мұның бәрі өте күрделі жүйе. Криптография үлкен құпияны кішкентай құптяға айналдыруға көмектеседі. Күрделі құрылымды файлды жаттап жүрйдің орнына, оны шифрлап, кілт жадысына сақтауға болады. Хабарламаларға қарағанда шифрланған файлдар көптеген жылдар бойы сақталып жата алады. Ол үшін кілтті ұмытпай, құпияда ұстау керек. Ең тиімдісі, әобір файлға жеке кілттер шифрлап, содан кейін барлық кілттерді кілттер ұстасы көмегімен бірге орналастыруға болады. Мұндай криптожүйенің тұрақтылығы, басқа барлық файлдарға бір кілт пайдалануға қарағанда жоғары. Барлық бар криптографиялық әдістерді мынандай түрлендіру кластарына бөлуге болады:  Көп алфавитті ауыстыру- бастапқы мәтіннің символдарын басқа күрделі ережеге сай түрлендірудің қарапайым түрі. Жоғарғы крипто тұрақтылыққа ие болу үшін күрделі кілттерді пайдалану керек. Орын ауыстыру- критографиялық түрлендірудің аса күрделі емес әдісі. Әдетте, басқа әдістермен бірігіп пайдаланылады. Гаммерлеу- бұл әдіс кілт негізінде генрацияланған алғашқы мәтінге бірқатар жалған кездейсоқ тізбек қоюмен пайдаланылады. Шифрлар блогы шифрланатын мәтіннің блогына пайдаланылатын түрлендірудің негізгі әдістерінің жүйелілігін көрсетеді. Шифрлар блогы ”таза ” блогының түрлендіруге немесе жоғары крипто тұрақтылыққы сәйкес басқа да кластарға қарағанда, тәжірибеде жиі кездеседі. Россиялық және американдық шифрлау стандарты тек осы кластарға негізделген.

7. WINZIP WINRAR мұрағаттаушы бағдарламалары жұмыс жасау принциптері.

Архивтеу жүмысын бұл күндері кең тараған WinRAR

архивтеу программасы арқылы қарастырайық. WinRAR - алдыңғы қатарлы архивтеуге және оларды басқаруға арналған Windows-тың RAR архиваторының 32-разрядты нұсқасы. Әр түрлі операциялық жүйелерге арналған біреше RAR нүсқасы бар, мысалы, DOS, OS/2, Windows (32-разрядты), UNIX (linux,BSD, SCO, Spare, HP-UX) және BeOS. Windows-қа арналған RAR-дың екі нүсқасы бар:WinRAR.exe - графикалық интерфейсті қолдану (GUI) нүсқасы; Rar.exe -мәтіндік режимде қатарлар арқылы командаларды пайдалану тәсіліне арналған нүсқасы. WinRAR-дың мүмкіндіктері: RAR және ZIP архиваторларын сүйемелдеу жұмыстарын атқару; мәліметтерді қысудың өте тиімді алгоритмін пайдалану; арнайы мультимедиалық-қысу алгоритмін қолдану; алып бару-және-қойып кету (drag & drop) технологиясының қоршауын пайдалану;- басқа форматтағы (CAB, ARJ, LZH, TAR, GZ, ACE,UUE) архивтерді басқару; - бірнеше үқсас файлдарды қысуда қарапайым әдістерге қарағанда қысу деңгейі 10-50%-ке көбейетін үзіліссіз архивтердісүйемелдеу;- бірнеше томдық архивтерді жасау;- стандартты және қосымша SFX модульдер көмегімен өздігінен қысылатын қарапайым және бірнеше томды архивтер жасау; - физикалық түрде бүлінген архивтерді қалпына келтіру; - басқа да қосымша функциялар, мысалы, шифрлау, архивтік түсініктемелер қосу (ANSI жүйесінің ESC-тізбегін __ _сүйемелдеу), қателер хаттамасын жүргізу және т.б. WinRAR-ды екі түрде қолдануымызға болады: Windows стандартты интерфейстің графикалық қоршауы режимінде және командалар қатарында. WinRAR-ды қоршау режимінде қолдану үшін, WinRAR белгішесіне тышқанмеи екі рет шертіңіз. Бұдан соң файлдарды архивтеуге және оларды шығаруға батырмалар мен менюді пайдаланамыз.

WinRAR-ды командалық қатарда қолдану үшін "Іске қосу" менюіькн "Орындау..." жолын вемесе "Программалар\ MS-DOS Сеансы" деген жолды таңдап, керек команданы енгізуіміз қажет. Файлдарды архивтеу және шығару командасының қарапайым мысалдары төменде көрсетілген. Егер WinRAR-ды параметрсіз командалық қатардан іске қосатын болсақ, онда екпінді күйде болатындығына көңіл аударыңыздар. WinRAR-ды орнатқан кезде "WinRAR-ды программалық қоршау ішіне енгізу" опциясын іске қоспаған болсаңыз, онда файлдарды архивтеу және шығарып алуды тікелей Windowsортасында (Сілтемеден немесе Жұмыс столынан) жасайаласыз

8.КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІ ТҮСІНІГІ. АЖӘ СТАНДАРТТЫ МОДЕЛІ. Екі немесе бірнеше компьютерлерді физикалық қосқанда компьютерлік желі құрылады. Адамдардың ақпарат пен жабдықтарды бірігіп қолдануын қамтамасыз ететін қандай да бір әдіспен біріктірілген компьютерлердің тобы компьютерлік желі деп аталады. Бір бөлмедегі, бір ғимараттағы, қаланың немесе әлемнің әр түрлі бөліктеріндегі компьютерлер біріктірілуі мүмкін. Жалпы жағдайда компьютерлік желілердің құрылуына арнайы аппараттық қамтыма (желілік жабдықтау) және арнайы программалық қамтыма (желілік программалық құралы) қажет. Ақпарат алмасу үшін екі компьютердің қарапайым қосылуы тікелей қосылу деп аталады. Windows XP операциялық жүйесінде жұмыс істейтін компьютерлерді тікелей қосу үшін арнайы аппараттық та, арнайы программалық қамтыма да талап етілмейді. Бұл жағдайда енгізу/шығару стандартты порттары (тізбекті немесе параллельді) аппараттық құралдар болып табылады, ал программалық қамтыма ретінде операциялық жүйе құрамында болатын стандартты құралдар қолданылады. Жергілікті және ауқымды желілер Қолданатын протоколдарына сәйкес компьютерлік желілерді жергілікті (LAN -Iocal Area Network) және ауқымды (WAN-Wide Area Network) деп бөлу қабылданған. Жергілікті желі компьютерлері барлық қатысушылар үшін протоколдардың бірыңғай жинағын қолданады. Олар бір қабаттағы, ғимараттағы немесе тұтас орналасқан ғимараттар тобындағы компьютерлерді біріктіре алады. Ауқымды желінің географиялық мөлшері үлкен болады. Олар жеке компьютерлерді, сол сияқты әртүрлі протоколдарды қолданатын жеке жергілікті желілерді біріктіре алады.

Желілердің типтері. Компьютерлерді біріктірудің көптеген түрлі әдістеріне қармастан, компьютерлік желілердің екі түрін ажыратады: бір рангілі желі (Peer-to-Peer Network) және клиент-сервер желісі (Client/Server Network). Бір рангілі желі (Peer-to-Peer Network) – бұл тең мүмкіндікті компьютерлердің бірігуі. Әдетте бір рангілі желі 10-нан көп емес компьютерлерді біріктіреді және ол үйде немесе кішігірім офистерде ұйымдастырылады. Компьютерлер бір-бірімен өзара әсерлеседі.

Желілер үшін құрамына кабельдер кіретін, мәселен, желілік адаптерлер сияқты ажыратқыштардың бірнеше типтері бар (network interface cards). Желілік адаптер, немесе NIC, - бұл сізге компьютеріңізді желіге қосуға мүмкіндік беретін қондырылған құрылғы. Сіз кабельді желілік адаптерге қоясыз немесе ол сізде өткізгішсіз желі бар болған жағдайда белгіні тасымалдайды. Әр компьютерге оған басқа компьютерлермен байланысуға мүмкіндік беретін программалық жабдықтама қондырылған. Компьютерлер бір-бірімен қатынаста бола алады, өйткені оларға бірін бірі түсінуге көмектесетін ережелер жиынтығы мен хаттамалары бар. Хаттамалар байланыс үрдісі қатесіз өту үшін қажет. Хаттамалар ақпараттың қалай жіберілетінін және қабылданатынын анықтауға жәрдемдеседі. Интернет желісі Компьютерлік желілер. Бір – бірімен мәлімет алмаса алатын бірнеше компьютерлердің байланыс құралдары көмегімен қарым – қатынас жасауына арналған ақпарат өңдеудің тармақталған жүйесі. Кез келген компьютерлік желі жұмысы топология, хаттама (протокол) интерфейс, желілік программалық және техникалық құралдар тәрізді сипаттамалармен көрсетіледі. Желі топологиясы оның негізгі функционалдық элементтерінің бір-бірімен байланысу құрылымын анықтайды. Негізгі желілік топологиялар. Компьютерлерді біріктірудің геометриялық схемасы – желі топологиясы деп аталады. Желінің атқаратын қызметіне байланысты топологиялардың үш түрі болуы мүмкін, олар: 1. Шиналық топология. 2. Жұлдыз тәрізді топология. 3. Сақиналық топология. Желі түрлері Компьютерлік желілер жергілікті, аймақтық және ауқымды болып түрлі түрге бөлінеді.

1.Жергілікті желі (LAN - Local Area Network) – бір бірімен шамалы ғана қашықтықта орналасқан және біртұтас желіге біріктірілген абоненттік жүйелер.

2. Аймақтық таратылған желілер (АТЖ) – WAN (Wide Area Network – широкомасштабная сеть). АТЖ – жергілікті желілер жасай алатын барлық жұмыстарды өте қашықта орналасқан бір компания компьютерлері арасында атқарыла алады.

3. Қалалық масштабтағы желі – MAN (Metropolitan Area Network);

4. Ауқымды (глобальдық) желі – GAN (Global Area Network) – бұған желілердің желісі болып келетін Интернет желісі жатады. Интернеттің артықшылығы – ол түрлі көлемде әр алуан тақырып бойынша өзінде сақтаулы мәліметтерді экран бетінде көрсетіп бере алады.

9. Internet глобальды ақпараттық жеісі.Интернеттің қайсыбір қызметті пайдалану үшін компьютерге осы қызмет хаттамасы бойынша жұмыс істей алатын программаны орнату керек. Олар клиенттік программалар немесе жай клиенттер деп аталады.

Мысалы, Интернетте файл тасымалдау үшін арнайы қолданбалы хаттама FTP (File Transfer Protocol) қолданылады.Қазіргі Интернеттің ең көп тараған қызметі – World Wide Web (WWW) қызметі.World Wide Web – Web-серверлерде сақталған, өзара байланысқан миллиондаған электрондық құжаттардан тұратын біртұтас ақпараттық кеңістік. Web кеңістігін құрайтын жеке құжаттарды Web-беттер деп атайды. Тақырыптың біріктірілген Web-беттер топтарын Web-тараптар (Web-сайт) деп атайды.

Web- беттерді қарауға арналған программаларды броузерлер (толушылар ) деп атайды . Броузер құжатты экранға құжаттың авторы оның мәтініне енгізген бұйрықтарды басшылыққа алып шығарады . Ол бұйрықтар тегтер деп аттайды. Тегтерді жазу ережелері гипермәтіндерді теру тілі – HTML (Hyper Text Markup Language) –нұсқауларында қарастырылған .HTML тегтері көмегімен жүзеге асырылатын Web-беттердің ең маңызды бөлігі – гипермәтіндік сілтемелер . Мәтіннің кез-келген фрагментімен немесе, мысалы, суретпен, тегтер көмегімен басқа Web-құжатты байланыстыруға, яғни гиперсілтеме орнатуға болады. Бұл жағдайда гиперсілтеме болып табылатын мәтінді немесе суретті тышқанның сол жақ бастырмасымен шерткенде жаңа құжатты жеткізуге (бейнелеуге) сұраныс жіберіледі. Бұл құжат құрамында да өз кезегінде , басқа құжаттарға нұсқайтын гиперсілтемелер болуы мүмкін.

Жүз миллиондаған құжаттар арасындағы гипермәтіндік байланыс әрбір құжаттың өз жеке-дара адресі болуына негізделген . Кезкелген файлдың адресі дүниежүзілік маштабта ресуртардың біріңғайланған адресі –URL-арқылы анықталады.

URL- адресі үш бөліктен тұрады:

1. Аталған ресурсқа қол жеткізетін қызметті көрсету (әдетте осы қызметке сәйкес қолданбалы хаттаманың атымен белгілемелері. Мысалы www қызметі ұйым жасалған қолданбалы хаттама HTTP (Hyper Text Transter Protocol-гипермәтінді тасымалдау хаттамасы). Хаттаманың атынан кейін қоснүкте (:) мен екі «/» (қисық сызық) белгісі қойылады:

http://...

2. Аталған ресурс сақталған компьютердің (сервердің) домендік атын көрсету:

http://www.abcde.com…

3. Сол компьютердегі файлға қол жеткізетін толық жолды көрсету. Ажыратқыш ретінде «/» (қисық сызық) символы қолданылады:

http://www.abcde.com/Files/New/abcdefg.zip

URL-адресті тергенде символдардың регистрін сақтаған жөн. Интернетте Бас әріптер мен жай әріптер әр түрлі деп саналады.

Броузерлердің негізгі қызметі мыналар:

• құжат сақталған Web-сервермен байланыс орнату және қысқа құжаттардың барлық компоненттерін жүктеу;

• HTML тілі тегтерін талдау, Web-бетті браузер жұмыс істейтін компьютердің мүмкіндіктеріне сәйкес пішімдеп, бейнелеу;

• Web-беттер құрамындағы мультимедиалық және басқа нысандарды бейнелеу жабдықтарын, сондай-ақ, программаны жаңа түрпаттарға нысандармен жұмыс жасауға баптау мүмкіндіктерін беретін кеңейту механизмдерін ұсыну;

• Web-беттерді іздеуді автоматтандыруды қамтамасыз ету және бұрын қаралған Web-беттерге қол жеткізуді жеңілдету;

• Интернеттің басқа қызметтерімен жұмыс істеу үшін жасалған ішкі және автономды жабдықтарға қол жеткізу;

10. Глобальді Internet желісіндегі Браузер бағдарламасы. Web-беттердің қарапайым мәтіндік құжаттардан айырмашылығы,олар нақты тасығышқа байланбай өрнектелген. Бейнелеу олардың клиенттің компьютерінде шақырғанда , шолушы программаның баптауларына сәйкес орындалады .

Web- беттерді қарауға арналған программаларды броузерлер (толушылар ) деп атайды . Броузер құжатты экранға құжаттың авторы оның мәтініне енгізген бұйрықтарды басшылыққа алып шығарады . Ол бұйрықтар тегтер деп аттайды. Тегтерді жазу ережелері гипермәтіндерді теру тілі – HTML (Hyper Text Markup Language) –нұсқауларында қарастырылған .

Броузерлердің негізгі қызметі мыналар:

• құжат сақталған Web-сервермен байланыс орнату және қысқа құжаттардың барлық компоненттерін жүктеу;

• HTML тілі тегтерін талдау, Web-бетті браузер жұмыс істейтін компьютердің мүмкіндіктеріне сәйкес пішімдеп, бейнелеу;

• Web-беттер құрамындағы мультимедиалық және басқа нысандарды бейнелеу жабдықтарын, сондай-ақ, программаны жаңа түрпаттарға нысандармен жұмыс жасауға баптау мүмкіндіктерін беретін кеңейту механизмдерін ұсыну;

• Web-беттерді іздеуді автоматтандыруды қамтамасыз ету және бұрын қаралған Web-беттерге қол жеткізуді жеңілдету;

• Интернеттің басқа қызметтерімен жұмыс істеу үшін жасалған ішкі және автономды жабдықтарға қол жеткізу;

11. Internet адрестері. Сайттар мен беттер. Гиперсілтемелер.

URL-адресті тергенде символдардың регистрін сақтаған жөн. Интернетте Бас әріптер мен жай әріптер әр түрлі деп саналады.

Броузерлердің негізгі қызметі мыналар:

• құжат сақталған Web-сервермен байланыс орнату және қысқа құжаттардың барлық компоненттерін жүктеу;

• HTML тілі тегтерін талдау, Web-бетті браузер жұмыс істейтін компьютердің мүмкіндіктеріне сәйкес пішімдеп, бейнелеу;

• Web-беттер құрамындағы мультимедиалық және басқа нысандарды бейнелеу жабдықтарын, сондай-ақ, программаны жаңа түрпаттарға нысандармен жұмыс жасауға баптау мүмкіндіктерін беретін кеңейту механизмдерін ұсыну;

• Web-беттерді іздеуді автоматтандыруды қамтамасыз ету және бұрын қаралған Web-беттерге қол жеткізуді жеңілдету;

• Интернеттің басқа қызметтерімен жұмыс істеу үшін жасалған ішкі және автономды жабдықтарға қол жеткізу;

Электрондық пошта (E-mail). Интернетте бұл қызметті қамтмасыз етумен арнайы пошта серверлері айналысады. Сервер туралы айтылғанда, ол арнайы бөлінген компоненттері деп ұғуымыз керек. Сервер деп программалық жабдықтарды түсінуіміз мүмкін. Интернеттің бір тораптық компьютер бірнеше сервердің жұмысын атқарып, Интернеттің әр түрлі қызметтерінің жұмысын қамтамасыз ете алады. Ол сонымен бірге есептеу техникасы құралдарына тән басқа да есептеулер жүргізетін әмбебап компьютер болып та қала береді.

Пошталық серверлер клиенттердің жолдама қабылдап оларды тізбек бойынша бұл жолдамалар жинақталатын адресаттардың пошталық серверлеріне тасымалдайды. Адресат пен оның пошталық сервері арасындағы байланыс орналасқан сәтте келіп жеткен барлық жолдамалар адресаттың компьютеріне автоматты түрде бірден жіберіледі.

Тарату тізімі (Mail List). Бұл белгілі бір тақырып бойынша ақпарат жинайтын және оларды жазылушыларға электрондық пошта хабарламалары түрінде тарататын арнайы тақырыптық серверлер.

Телеконференциялар қызметі (Usenet). Телеконференциялар қызметі электрондық поштаны циркулярлық таратуға ұқсас, оның барысында бір хабарламала бір ғана корреспондентке емес, үлкен топқа (осындай топтар телеконференциялар немесе жаңалық топтары деп аталады) жаңалық топтары серверіне жолданған хабарламалар онымен байланысқан барлық серверлерге жіберіледі (егер оларда бұл хабарлама болмаған жағдайда). Соан соң үдеріс қайталанады.

Келіп түскен хабарлама әрбір серверде шектеулі уақыт (әдетте бір жеті) сақталады , және керек қылғанда онымен осы уақыт ішінде таныса алады.

Телеконференциялар жүйесі тақырыптық топтарға бөлінген.

Жаңалық тораптарын пайдаланудың негізгі амалы бүкіл әлемге сұрақ қойып, осы сұрақты шешкендерден жауап немесе кеңес алу. Әлемнің көптеген білікті мамандары олардың қызмет аясына қарасты топтардағы телеконференциялардың хабарламаларын ұдайы қарап отырады.Мұндай шолулар ақпарат мониторингі деп аталады.

IRC. IRC (Internet Realy Chat) (кейде чат-конференциялар немесе жай чат деп аталады) қызметі бірнеше адамдардың нақты уақыт режимінде тікелей хабарласуына арналған.Қатынасушылар арасындағы қатынас бүкіл әлемге ашық телеконференциялар жүйесінен айырмашылығы, IRC жүйесінде араласу тек бір канал шеңберінде жүреді. (Оның жұмысында әдетте бірнеше адам қатысатындықтан).

Әрбір тұтынушы өз каналын құрып, оған “әңгімеге” қатысушыларды шақыра алады және осы сәтте ашылған каналдардың біріне қосыла да алады.

ICQ. Бұл қызмет осы сәтте Интернетке қосылған желілік IP – адресті (әрбір дүниежүзілік желіге қатысушының жеке- дара адресін) іздеуге арналған.Мұндай қызметке қажеттілік тұтынушылардың көпшілігінің тұрақты IP – адрестерінің болмауынан туындайды. Бұл қызметті пайдалану үшін оның орталық серверінде (http://www.ciq.com) тіркеліп UIN(UNIVERSAL INTERNET NUMBER) дербес біркелкілеу номерін алу керек.

12.Жергілікті желі. қолданбалы хаттамалар

Компьютерлік желі дегеніміз – ресурстарды (дискі, файл, принтер, коммуникациялық құрылғылар) тиімді пайдалану мақсатында бір-бірімен байланыстырылған компьютерлер тізбегі. Компьютерлік желілер: жергілікті, аумақты, аймақты және корпаративті деп бөлінеді. Бүкіл әлемдік желіде әр сервердің өзіндік ерекше аты бар, ол домендік есім деп аталады. Негізінен домендер екі әріп қосындысынан тұратын географиялық аймақтарды қамтиды. Мысалы, Қазақстан- kz, Ресей- ru, бұрынғы КСРО- su, Франция- fr, АҚШ- us деп белгіленеді. Жергілікті желіден кейінгі ане иморынды масштабы бойынша корпоративті есептеуіш желілер алады. Бұл жүйелерді үй мекемелерді, банктер мен олардың филиалдары, сақтандыру компаниялары, бұқаралық ақпарат құралдары құрады.

Компьютерлік желілер жергілікті, аймақтық және ауқымды болып түрлі түрге бөлінеді.

Жергілікті желі (LAN - Local Area Network) – бір бірімен шамалы ғана қашықтықта орналасқан және біртұтас желіге біріктірілген абоненттік ж‰йелер. Олар мекеме ішіндегі немесе қатар орналасқан ғимараттардағы компьютерлерді бір бірімен және сервермен байланыстырады.

Желі өміршең болуы үшін оның компьютерлері арасындағы мәлімет алмасу ісі қабылданған жалпы стандарттар негізінде жүргізілуі тиіс.

Әр түрлі құрылғылар мен программалар арасында мәлімет алмасу қалай және қандай түрде атқарылатыны жайлы ережелер жиыны хаттама деп аталады. Түрлі-түрлі компьютерлер мен операциялық жүйелер үшін әр түрлі авторлар жазған программалардың өзара сәйкесті түрде дұрыс жұмыс істеуін осы хаттамалар жүзеге асырады.

қолданбалы хаттамалар жоғары деңгейде боп есептеледі, бұлар Интернеттің арнайы қызмет баптарының – HTTP (Hyper Text Transfer Protocol – гипермәтінді тасымалдау хаттамасы) хаттамасының, FTP (File Transfer Protocol – файлдарды тасымалдау хаттамасы) хаттамасының, TELNET (алыстан қатынасу) хаттамасының, электрондық поштаның SMTP және POP 3 тәрізді хаттамаларының, т.б. жұмысын қамтамасыз етеді. FTP компьютерлер арасында екілік және мәтіндік файлдарды тасымалдау мүмкіндігін береді. Ол ең «ежелгі» қолданбалы хаттамаға жатады, өйткені ДК тұтынушыларының ең алғашқы талаптарының бірі – осындай қызықты программалар мен құжаттар алмасу болатын. Осы әрекетті FTP хаттамасы атқарады

13-сұрақ. Аймақтық-таратылған (WAN) желілері.

Жергілікті және аймақтық таратылған желілер.

Жергілікті желі (LAN) бір ғимарат ішіндегі немесе қатар орналасқан ғимараттардағы дербес компьютерлер мен принтерлерді бір-бірімен байланыстырады.Аймақтық таратылған желілер (WAN) географиялық тұрғыдан алғанда бір-бірінен қашықта орналасқан,бірақ бір компанияға немесе фирмаға,мекемеге қатысты бірнеше жергілікті желілерді байланыстырады.

Жергілікті желілер – дербес компьютерлерді бір-бірімен немесе оларды желі сервері рөлін атқаратын қуатты компьютермен байланыстырып тұратын желіні ең қарапайым түрі.

Жергілікті желінің барлық компьютерлері серверде жазылған қолданбалы программаларды және принтер,факс тәрізді шеткері құрылғыларды ортақ пайдалана алады.Желідегі әрбір дербес компьютер жұмыс станциясы немесе желі түйіні деп аталады.

Жеогілікті жері әрбір тұтынушыға бір-бірімен өте жылдам қатынасуға мүмкіндік жасайды.Оның мынадай ерекшеліктері бар:

• құқжаттарды бірге пайдалану;

• құжат айналымын жеңілдету:тұтынушы жұмыс орнынан тұрмай-ақ,жиналыс жасамай-ақ әртүрлі құжаттарды оқуға,түзетуге,түсініктеме беруге мүмкіндік алады;

• компьютер дискісіндегі орынды тиімді пайдаланып,өз жұмыс нәтижелерін серверде сақтау және архивтеу;

• сервердегі қодлданбалы программалармен оңай байланысу;

• қымбат тұратын қорларды – принтерлерді,CD-ROM мәлімет жинақтауыштарын,қатты дискілерді және ортақ пайдалануға болатын көлемді қолдданбалы программаларды бірігіп пайдалануды жеңілдету т.б.

Аймақтық-таратылған желілер жергілікті желілер жасай алатын барлық жұмыстарды өте қашықта орналасқан бір компания компьютерлері арасындла атқара алады.Әдетте ол үшін модем немесе жоғары жылдамдықты цифрлы желі арналарын ортақ пайдалануға арналған кешендік қызмет көрсете алатын байланыстық телефон арналары қолданылады.Мұнда ISDN арналары графикалық бейнелер жазылған үлкен скөлемді файлдары тасымалдау үшін жиі қолданылады.

14. Программалау тілдері және оның классификациясы.

Программалу тілдері және негізгі классификациясы 

Қазіргі кезде 3500-ден жоғары әр түрлі программалау тілдері бар және осылардың ішінен шектелген саны ғана программалық бөлімді құруға жаппай  қолданылады. Программалау тілдерінің саны көп болуына байланысты олардың біршене классификациясы бар. Оның ішінде негізгі 2 түрге: фукционалдық мәніне (қызметі) және қолданылатын программалау технологиясына байланысты бөлінеді. Программалау тілдері фукнционалдық мәніне байланысты 4 үлкен классқа бөлінеді:

1)     программалауға үйретуші;

2)     жалпы мәнді;

3)     проблемалық-бағытталған;

4)     параллель программалаушы.

Қазіргі жоғары деңгейлі тілдерді осы классикацияға сәйкес қарастырамыз.

Программалауға үйретуші тілдер қатарына жататын жоғарғы деңгейлі тілдердің негізгілері Logo, Basic және Pascal. Logo тілі 60-шы жылдардың аяғында С.Пейперттің басшылығымен құрылды және ЭЕМ жаңа  қолданушыларға, балаларға программалаудың негізін үйретуге бағытталған. Үйретуге арналған жоғары деңгейлі тілдердің ішіндегі кең тарағаны 1965 жылы Д.Кемени мен Т.Курц құрған Basic тілі. Дербес компьютерлерге бірінші қолданылған жоғарғы деңгейлі тіл және операциялық ортасы – Basic тілі. 60-жылдардың ортасынан бастап мамандар арасында құрылымдық программалау  мәселесі көтеріле бастады. 1971 жылы Н.Вирт құрылымдық технологияға үйретуші Pascal тілін құрды.  

Жалпы мәнді жоғары деңгейлі тілдер қатарына әр түрлі класс есептерін тиімді программалауға бағытталған тілдер жатады. Бұл классқа жататын тілдердің негізгілері C, Modula, Ada тілдері. Бұл тілдердің негізі 1966 жылы құрылған,  ғылыми, пәндік облыстағы есептерді программалауға мүмкіндік  беретін PL/1 тілі. PL/1 тілі ЖС ЭЕМ сериялы модельдерде кеңінен қолданылды.  Си тілін 1972 жылы Д.Ритчи құрды  және Unix операциялық жүйесі осы тілде жазылды. Си тілі ассемблер тілінің де және жоғары деңгейлі тілдің де мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін болғандықтан орта деңгейлі тіл деп атайды. Pascal тілінің идеологиясын тарату мақсатымен Н.Вирт 1980 жылы Modula–2  тілін құрды. Бұл программалау тілінің негізі – программа бір-біріне тәуелсіз модульдерден тұрады.  

1978 жылы қазіргі АҚШ-та әскери қаруды басқаруға қолданылатын қосымшаларды программалуға арналған Ada тілі құрылды. Ada тілі құрылымды программалау тілі болып табылады және параллель программалау мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді. 

Проблемалық–бағытталған жоғары деңгейлі тілдер деп нақты пәндік облыс есептерінің мәселесін түгел қамтитын тілдерді атаймыз. Бұл классқа жататын бірінші жоғары деңгейлі тіл – Fortran тілі. Fortran-I тілін 1956 жылы IBM фирмасы құрды және ғылыми-техникалық есептерді шешуге 

Программалау процесін жақсартатын және кең қолданылатын әдістердің бірі – құрылымдық программалау. Құрылымдық программалаудың 3 бөлігі (құраушысы) бар:

1.  Модульдік программалау

2.  Құрылымдық кодтау

3.  Жоғарыдан төменге қарай жобалау 

Модульдік программалау дегеніміз – программаны логикалық бөліктерге бөлу процесі. Программа бірнеше модульдерге бөлінеді және мына 2 мақсат орындалуы тиіс:

1)  Модулдің дұрыс болуы және оның контекстерден тәуелсіз болуы қажет;

2)  Модулдің ішкі жұмыстарын білмей тұра әр түрлі модулдерден программа құру мүмкіндігінің болуы қажет. 

15. Жасанды интеллект жүйесі

Жасанды интеллект жүйесі – жұмысы жасанды интеллектіні пайдалануға негізделген автоматтық немесе автоматтандырылған жүйе. Жасанды интеллект бойынша зерттеулердің нәтижелері интеллектілік жүйелерде (немесе жасанды интеллект жүйелері) қолданылады. ЖИЖ үш негізгі құрауыштан тұрады: білімдер қоры, логикалық нәтижені қалыптастыру программасы (шешуші немесе шығару механизмі) және интеллектілік интерфейс. Прагматикалық бағыт – осы уақытқа дейін адам ғана шешеді деп саналған есептерді шешуге мүмкіндік беретін ЭЕМ-дағы алгоритмдерді көрсетуден құралады. Жасанды интеллект мамандарының ұсынған моделдері:

-лабиринттік іздеу моделі, мұнда есеп қандай да бір күйлер кеңістігін бейнелейтін граф түрінде көрсетіп, осы графта кіретін мәліметтерден нәтижелерге дейінгі тиімді жол ізделеді;

-эвристикалық программалау, эвристика – теориялық негізделмеген, бірақ іздеу кеңістігіндегі таңдау санын азайтатын ереже;

-математикалық логиканың әдістерін қолдану, яғни алғашқы аксиомалар бар жағдайда теоремаларды автоматты дәлелдеуге мүмкіндік берген резолюциялар әдісі негізінде 1973 жылы құрылған Пролог тілін қолдану. Жасанды интеллект– бұл адам ойын компьютерде бейнелейтін (имитирующий) программалық жүйе.Бұндай жүйені жасау үшін белгілі бір облыста шешім қабылдайтын немесе нақтылы есептерді шешетін адамның ойлау процесін зерттеу қажет және осы процестің негізгі қадамдарын бөліп көрсетіп , оларды компьютерде іске асыратын программалық жабдықтарды жасау қажет. Адам іс-әрекетінің негізінде ойлау қабілеті жатады.Адам ойлау процесінің соңғы нәтижесі мақсат деп аталады.Әдетте барлық белгілі фактілерді қолдану ережесі негізінде мақсатқа жетеміз. Жасанды интеллект жұмысы екі бағытқа бөлінеді Сонымен бірінші бағыт адамның интеллектуальды әрекетінің өнімін қарастырады , оның құрылысын меңгереді(есептерді шешу, теоремаларды дәлелдеу ,ойындар) және бұл өнімдерді қазіргі техника көмегімен жасайды. Жасанды интеллектінің екінші бағыты интеллектуальды іс- әрекетінің нейрофизиологиялық және психологиялық механизмі туралы мәліметтерді , дәлірек айтқанда адамның саналы іс-әрекетін қарастырады. жасанды интеллект–бұл адам ойын компьютерде бейнелейтін программалық жүйе. Бұндай жүйені жасау үшін белгілі бір облыста шешім қабылдайтын немесе нақтылы есептерді шешетін адамның ойлау процесін зерттеу қажет және осы процестің негізгі қадамдарын бөліп көрсетіп , оларды компьютерде іске асыратын программалық жабдықтарды жасау қажет. Пролог программалауда дәстүрлі түрде қолданылатын тілдерден кәдімгідей өзгеше. Бейсик, Алгоритм және Паскаль тілдерінде программалау әдісі есепті дискретті қадамдарға бөлу және оларды тізбекті түрде сипаттау болып табылады.

16. Алгоритмнің түрі, қасиеттері, құрылымы.

Алгоритм атауы атақты араб математигі Әбу Жафар Мұхамед ибн Мұса әл-Хорезми(763-850ж)есімінің латынша Algorithmi болып жазылуынан шыққан.Әл-Хорезмидің ұсынған тәсілін жақтаушыларды алгоритидіктер деп,ал «алгоритм»ұғымын бірқатар қасиеттері бар ережелер жүйесі деп атаған.Алгоритм ұғымы тек матиматикалық есеп шешу әдісімен ғана шектелмейді.Алгоритмді реттелген амалдар жиыны,кезекпен орындалатын операциялар тізімі.Алгоритм-берілген есептің шығару жолын реттелген амалдар тізбегі түріне келтіру.Алгоритмді компьютерде орындау үшін оны программа түрінде жаэып шығу керек.Алгоритмді орындаушының рөлін,негізінен,адам н/e автоматтандырылған құрылғы,яғни компьютер, робот т.б. атқарады.Алгоритмдіенгізу үшін оны белгілі бір заңдылықпен мәтін түрінде жазу қажет.Ал алгоритмнің компьютерде орындалуын жүзеге асыру үшін қолданылатын бірыңғай ж/e дәл жазуға арналған ережелер жүйесі программа б.т.Алгоритм мен программаға байланысты компьютердің мынадай жұмыс ерекшіліктері бар.1.есеп шығару жолы аогоритм түрінде өрнектелуі қаж.2.алгоритм программа түрінде жазылуы тиіс.3.программа ретімен орындалуы керек.Алгоритм инфарматика мен есептеу техникасының іргелі ұғымдарының бірі.Квадрат теңдеудің түбірін табу ережесі,үшбұрыштың ауданын есептеу жолдары алгоритмдердің мысалдары б.т.Алгоритм-есеп шығару тәсілі, яғни белгілі бір нәтижеге жету үшін қолданылатын амалдардың реттелген жиыны.Күнделікті тіршілікте мектепке бару,ас әзірлеу,ағаш отырғызу,нан пісіру сияқты көптеген алгоритмдерді атқарамыз.Алгоритм атқарушы-көрсетілген тізбегін бұлжытпай орындай отырып,керекті нәтиже алуды жүзеге асыратын машина,құрылғы немесе адам бола алады.Алға қойған мақсатқа жету немесе берілген есепті шешу бағытында атқарушыға қандай әрекеттер жасау қажеттілігін әрі түсінікті,әрі дәл көрсететін нұсқаулар ретін алгоритм деп атайды.

Алгоритм қасиеттері.

1.Алгоритмнің айқын,дәл қасиеттері.Алгоритмде келтірілген барлық іс-әрекеттерді мағнасы айқын,нақты анықталған болуы керек.Онда қандай қадамдар көрсетілсе,тек солар орындалуы қажет.

2.Алгоритмнің үздіктілік қасиеті.Алгоритмнің үздік модульдерге бөлінуі,яғни үлкен алгоритмді бірнеше кішкене алгоритмдерге жіктеу мүмкін.Бұл қасиет б/ша алгоритм аралық нәтиже беретіндей бірнеше ықшам бөліктерге,ал олар одан да кіші қадамдарға бөлінеді,яғни мәселені шешу процесінің тізбегі жеке-жеке әрекеттерге жіктеледі.Алгоритмдік процестің құрлымы үзікті(дискреттік),яғни бір-бірінен бөлек командалар біріктіріліп командалар тобын құрайды.Атқарушы алғашқы әрекетті-қадамды аяқтамай,келесі әрекетке көше алмайды және алгоритмнің әрбір қадамын жеке нақты нұсқау ретінде орындайды.Белгілі бір командалар негізінде,алгоритмнің тізбекті қадамдарға бөлініп атқарылуын-оның үзіктілік қасиеті деп атайды.

3.Алгоритмнің нәтижелік қасиеті.Кез келген алгоритмнің нәтижесі болуы керек.Әрбір алгоритм белгілі бір бастапқы мәліметтерді пайдаланады және олар нәтиже алуға жеткізеді.Алгоритмде құрастырылған нұсқаулардың шектеулі саны орындалғаннан кейін,егер есептің шешуі болса,оның шешуін,ал шешуі болмас<шешуі жоқ>деген нәтиже беруі қажет.Мысалы,сандарды қосу алгоритмі үшін бастапқы мәліметтерге қосылғыштар мәні жатады,ал нәтижесі қосынды болады. 4.Алгоритмнің жалпылық немесе ортақтық қасиеті.Алгоритмнің бұл қасиеті,бастапқы мәліметтер мәнінің бір жиыны бір ғана нәтиже беретініне кепілдік бере алады.Егер берілген мәліметтер өзгерсе,нәтижеде өзгереді.Бір алгоритм бір типтес есептердің әр түрлі алғашқы мәліметтері үшін әр түрлі нәтиже беруі тиіс.Мысалы,квадрат теңдеуді шешу алгоритмі кез келген a,b,c,мәндері үшін оның түбірін дұрыс табу керек.Егер а-ны өзгертсек,түбірі де өзгереді,яғни жалпы квадрат теңдеулер тек бір алгоритммен шығарылып,дұрыс нәтиже береді.5.Алгоритмнің формальді орындалуы.Алгоритмнің әр командасы орындаушының нақты бір әрекетті орындауын талап етеді.Орындаушының алгоритм командаларында көрсетілген әрекеттерді дұрыс орындауы үшін командалар орындаушының білім деңгейіне сәйкес болуы қажет.Мысалы,Х санын квадратта деген команданы бастауыш сынып оқушылары түсінбейді,ал оны Х санын Х санына көбейт деп айтсақ онда бұл команданы олар орындай алады.Демек алгоритм белгілі бір орындаушыға арналып құрылуы керек.Орындаушы өзі атқарып отырған әрекеттердің мағынасын түсінбесе де,алгоритм командаларын орындай отырып,белгілі бір нәтиже алады,яғни орындаушы формальдім түрде әрект етеді,мұны формальді орындалуы деп атайды.

Алгоритм құрылымы.

1.Сызықты немесе тізбекті алгоритм.Сызықтық алгоритм тізбектеле орналасқан командалардан, ал блок-схемалар бір сызық бойына орналасқан тізбекті блоктардан тұрады.Әрекеттердің тізбектей орындалуын сипаттайтын алгоритм-сызықтық деп аталады. 2.Тармақталу алгоритмі.Тармақталу алгоритмінде көбінесе арифметикалық теңсіздік түрінде берілген логикалық шарт тексеріледі.Егер ол орындалса,онда алгоритм бір тармақпен,ал орындалмаса екінші тармақпен жүзеге асырылады да,соңында екі тармақ қайта бірігеді.Мұнда алгоритмдерде шартты тексеру тармақталу командасы д.а.Оны алгоритмдік тілде өрнектегенде егер,әйтпесе,онда,бітті түйінді сөздері пайдаланады. Орындалу тәсіліне байланысты тармақталу командасы таңдау,және аттап өту болып 2ге бөлінеді.Тармақталу алгоритмдерінің толымды түрі екі серияның бірін ғана таңдауды іске асырады,мұнда берілген шарт тексеріледі,егер ол шарт орындалса,онда 1-серия жүэеге асырылып.содан кейін келесі амалдарға көшеді.Күрделі тармақталу.Кейбір есепте үш және одан да көп тармақ,яғни шығу сызықтары бар шарттарды тексеру.

3.Циклдік алгоритм.Көптеген алгоритмдерде белгілі бір әрекеттерді тізбегі бірнеше рет қайталанып орындалып отырады.Математикада есеп шығару кезінде бір теңдеуді пайдаланып,ондағы айнымала мәннің өзгеруіне байланысты оны бірнеше рет қайталап есептеуге тура келеді.Осындай есептеу процесі бөліктерінің қайталап орындалуын цикл деп атайды, ал қайталанатын бөлігі бар алгоритмдер тобы циклдік алгоритмдерге жатады.Циклдік процесті қамтамасыз ететін алгоритм бөлігін қайталану командасы құрайды.Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу үшін әзірше,цикл басы және цикл соңы түйінді сөздер қолданылады.Қайталану саны алдын ала белгілі цикл-арифметикалық цикл деп,ал орындалу саны белгісіз цикл-қадамдық цикл деп аталады.

17 Сызықты, тармақталған, қайталау алгоритмдердің бейнелену.

Алгоритм ұғымы тек матиматикалық есеп шешу әдісімен ғана шектелмейді.Алгоритмді реттелген амалдар жиыны,кезекпен орындалатын операциялар тізімі.Алгоритм-берілген есептің шығару жолын реттелген амалдар тізбегі түріне келтіру.Алгоритмді компьютерде орындау үшін оны программа түрінде жаэып шығу керек.Алгоритмді орындаушының рөлін,негізінен,адам н/e автоматтандырылған құрылғы,яғни компьютер, робот т.б. атқарады.

1. Сызықты немесе тізбекті алгоритм.Сызықтық алгоритм тізбектеле орналасқан командалардан, ал блок-схемалар бір сызық бойына орналасқан тізбекті блоктардан тұрады.Әрекеттердің тізбектей орындалуын сипаттайтын алгоритм-сызықтық деп аталады.

2.Тармақталу алгоритмі.Тармақталу алгоритмінде көбінесе арифметикалық теңсіздік түрінде берілген логикалық шарт тексеріледі.Егер ол орындалса,онда алгоритм бір тармақпен,ал орындалмаса екінші тармақпен жүзеге асырылады да,соңында екі тармақ қайта бірігеді.Мұнда алгоритмдерде шартты тексеру тармақталу командасы д.а.Оны алгоритмдік тілде өрнектегенде егер,әйтпесе,онда,бітті түйінді сөздері пайдаланады. Орындалу тәсіліне байланысты тармақталу командасы таңдау,және аттап өту болып 2ге бөлінеді.Тармақталу алгоритмдерінің толымды түрі екі серияның бірін ғана таңдауды іске асырады,мұнда берілген шарт тексеріледі,егер ол шарт орындалса,онда 1-серия жүэеге асырылып.содан кейін келесі амалдарға көшеді.Күрделі тармақталу.Кейбір есепте үш және одан да көп тармақ,яғни шығу сызықтары бар шарттарды тексеру.

3.Циклдік алгоритм.Көптеген алгоритмдерде белгілі бір әрекеттерді тізбегі бірнеше рет қайталанып орындалып отырады.Математикада есеп шығару кезінде бір теңдеуді пайдаланып,ондағы айнымала мәннің өзгеруіне байланысты оны бірнеше рет қайталап есептеуге тура келеді.Осындай есептеу процесі бөліктерінің қайталап орындалуын цикл деп атайды, ал қайталанатын бөлігі бар алгоритмдер тобы циклдік алгоритмдерге жатады.Циклдік процесті қамтамасыз ететін алгоритм бөлігін қайталану командасы құрайды.Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу үшін әзірше,цикл басы және цикл соңы түйінді сөздер қолданылады.Қайталану саны алдын ала белгілі цикл-арифметикалық цикл деп,ал орындалу саны белгісіз цикл-қадамдық цикл деп аталады.

18-сұрақ. Программалау тілдерінің қолданылуы. Программалау тілі

Америка Құрама Штаттарында 1960 жылы пайда болған программалау тілі. Ең алғашында BASIC-ті қарапайым программаларды программалау үшін қолданды. Осыдан кейін BASIC МикроЭВМ стандарты болып есептелді, ненің арқасында осындай жетістікке жетті?Өйткені BASIC ұғуға да, және программалауға да жеңіл болды. Бірақ та осы жетістіктерге жету мақсатында бірнеше шешімдер қабылданды. Қазіргі замандық BASIC (Visual Basic) тілінде біршама қателіктер кездеседі. Pascal программалау тілі — атақты теоритик — Н.Виртом-ның арқасында жасалған программалау тілі. Pascal-ді жасауға Алгола-68 идеясы қолданданылған болатын. Pascal тілі — программалауды үйрену үшін жасалған құрал еді. Бұл жоғарыда айтылып кеткен принцип бойынша жұмыс істеп, қатал тәртіптерді қолданатын. Осы тілдің қазіргі кездегі атақты түрі — Turbo/Borland Pascal болып саналады.Алгоритм және талдау.

Алгоритм атауы атақты араб математигі Әбу Жафар Мұхамед ибн Мұса әл-Хорезми(763-850ж)есімінің латынша Algorithmi болып жазылуынан шыққан. Әл-Хорезмидің ұсынған тәсілін жақтаушыларды алгоритидіктер деп,ал «алгоритм»ұғымын бірқатар қасиеттері бар ережелер жүйесі деп атаған.Алгоритм ұғымы тек матиматикалық есеп шешу әдісімен ғана шектелмейді.Алгоритмді реттелген амалдар жиыны,кезекпен орындалатын операциялар тізімі.Алгоритм-берілген есептің шығару жолын реттелген амалдар тізбегі түріне келтіру.Алгоритмді компьютерде орындау үшін оны программа түрінде жаэып шығу керек.Алгоритмді орындаушының рөлін,негізінен,адам н/e автоматтандырылған құрылғы,яғни компьютер, робот т.б. атқарады.Алгоритмдіенгізу үшін оны белгілі бір заңдылықпен мәтін түрінде жазу қажет.Ал алгоритмнің компьютерде орындалуын жүзеге асыру үшін қолданылатын бірыңғай ж/e дәл жазуға арналған ережелер жүйесі программа б.т.Алгоритм мен программаға байланысты компьютердің мынадай жұмыс ерекшіліктері бар.1.есеп шығару жолы аогоритм түрінде өрнектелуі қаж.2.алгоритм программа түрінде жазылуы тиіс.3.программа ретімен орындалуы керек.Алгоритм инфарматика мен есептеу техникасының іргелі ұғымдарының бірі.Квадрат теңдеудің түбірін табу ережесі,үшбұрыштың ауданын есептеу жолдары алгоритмдердің мысалдары б.т.Алгоритм-есеп шығару тәсілі, яғни белгілі бір нәтижеге жету үшін қолданылатын амалдардың реттелген жиыны.Күнделікті тіршілікте мектепке бару,ас әзірлеу,ағаш отырғызу,нан пісіру сияқты көптеген алгоритмдерді атқарамыз. Алгоритм атқарушы-көрсетілген тізбегін бұлжытпай орындай отырып,керекті нәтиже алуды жүзеге асыратын машина,құрылғы немесе адам бола алады.Алға қойған мақсатқа жету немесе берілген есепті шешу бағытында атқарушыға қандай әрекеттер жасау қажеттілігін әрі түсінікті,әрі дәл көрсететін нұсқаулар ретін алгоритм деп атайды.

19. Есептеулерді блок-схема арқылы бейнелеп көрсету.

Блок-схема - арнайы геометриалық фигуралар, нұсқамалар арқылы орындалатын әрекеттер мен олардың орындалуы ретін көрсететін графиктік схемалармен берілетін алгоритм. Алгоритмнің әр пункті геометриялық фигура - блоктың ішінде бейнеленеді. Орындалатын іс-әрекеттердің түріне қарай оларға әртүрлі геометриялык фигуралар сәйкес келеді. Геометриялык фигуралар арасындағы байланыс жолдары нұсқама арқылы көрсетіледі.

Екі бүтін санның ең үлкен ортақ бөлгішін (ЕҮОБ) табу керек.

20 Қолданбалы мультимедиялық бағдарламалар.

Мульмиедия – информацияны бейнелеудің ең жана түрі. Ол экранға түрлі түсті мәтіндік, дыбыстық мүмкіндіктерді біріктіре отыра шығып ЭЕМ-нің барлық жылжыту, сөйлеу, муз беру жақтарын толық пай-ды. Мұндай мүмкіндікті комп-дің қосымша дыбыстық құрылғысымен СД – РОМ дискісі бар ж\е онда бейне фильмдерді, фонаграммаларды, түрлі түсті гаммаларды көрсету жақтары толық қамтылған.М-лық комп-тер фороаппараттарды, бейнемогнитафондарды, бейнекамереларды қосуға арналған арнаулы бейнелік суреттерді өңдегенде қажет болаы. Бірақ онын арзан тұратына өз-өзіне белгілі.

ЭЕМ-ң мулт-лық мүмкіндігі – ақпаратты бейнелеудің еғ керек түрі. Ол экранга мәліметтерді түрлі-түстік мәтіндік, графикалық мүмкіндіктрді біріктіру.

DCI (дейплеймен басқару интерфейсі) – бұл дисплей дарйвермен жұмыс атқаратын интерфейс. Оған сәйкес келетін драйверлер комп-лік ойындар мен ж\е толық экранды ведио аппараттарды қасу туралы әр түрлі бағдарламалармен қол-ды ж\е тікелей экрандық буферді ақпараттарды жоғалтуға мүмкіндік береді.

Бұл интерфейс сонымен қатар казіргіт ведиокаталарда таралған ақпараттар қатарын қамтиды, оған қоса:

Ақпараттық маштабтау. Егер осы мүмкіндік ведиоаппарат арқылы орындалатын болса, ендеше көлемін өзгерту үшін ортвлық процессор ресурстқа жет болмайды Видио аппаратты жақсы қабылдауды қамтамасыз ету үшін IUV-RQB түстерін қайта құру Екі есе буферлеу. Ол істерді өшңру кезінде экрандық буферлерді ақпараттық ауыстыру үшін қол–ды. Оссенхронды бейне. Екі есе буферлеумен бірге экрандық буферге ақпараттық шешімнің аса жылдамдығын қамтамасыз етеді.

Қолданбалы мультимедиядық бағдарлама. Қолданбалы бөліміне мульт–қ комп–дің қарапайым тұтынушысы қолданылатын мультимедиялық қосымшаларды жатқызамыз.

Комп–дің программалық бөлігі –ең жетілген комп–дің өзі программалық қамтаммыздандырусыз қызмет етпейді.

Қазіргі мультимедиялық программалар түрлері.

Ең жетілген компьютердің өзі программалық қамсыздандырусыз қызмет етпейді. Сол себепті бұл бөлімді нақтырақ қарастырған жөн.

Операциялық жүйе

Операциялық жүйе – компьютердің барлық басты әрекеттерін (пернелер тақтасын, экранды, дискжетектерді пайдалануды), сондай-ақ қатар операциялық жүйенің басқаруымен іске қосылатын басқа программалардың жұмысын басқаратын, көбінесе тұрақты сақтауыш құрылғыда тұратын, машиналық кодта жазылған программа.

MCI – Media Control Interface

MCI Windows 9x маңайында жұмыс атқаратын мультимедиялық қолданбалы программаларға әртүрлі құрылғыларды басқаратын аппаратты дербес интерфейстерді таныстырады. Берілген интерфейс өздеріне жіберілген MCI-командаларды (play, pause, stop және т.б.) интерпретациялайтын және орындайтын құрылғы драйверлер деңгейінде сүйемелденеді. MCI командасында көптеген мультимедиялық компьютерлер үшін базалық командалар жинағы бар. Компрессионды менеджерлер Мультимедиялық ақпараттарды (кескін, анимация, дыбыс) сақтау үшін үлкен талап етіледі. Көптеген жағдайларда ақпараттар комрессирленген түрде сақталады. Егер құрылғы аппараттық түрде компрессия мен декомпрессияны ұстамаса, бұл мәселені арнайы компрессионды менедюжерлер орындайды. Кодек Windows 9x аудио және виео ақпараттарды декомпрессия және компрессиялау үшін колектермен қатар қойылады. Сонымен қатар қосымша кодектерді орнату мүмкін. DСI – Display Control Interface DСI (Display Control Interface – дисплеймен басқаруинтерфейсі) – бұл дисплей драйверімен жұмыс атқаратын интерфейс. Бұл Microsoft және Intel фирмаларымен бірлесе отырып құрастырылған. DCI – сәйкес келетін драверлер компьютерлік ойындармен және толық экранды видеақпараттарды қосу туралы әртүрлі бағдарламалармен қолданылады және тікелей экрандық буферден ақпарттарды жоғалтуға мүмкіндік береді. Бұл интерфес сонымен қатар қазіргі видеокарталарда таралған аппараттар қатарын қамтиды, оған қоса:

• Ақпараттық масштабтау. Егер осы мүмкіндік видеапарат арқылы орындалатын болса, ендеше көлемін өзгерту үшін орталық процессор ресурсы қажет болмайды.

• Видеоақпаратты жақсы қабылдауды қамтамасыз ету үшін YUV-RGB түстерін қайта құру.

• Екі есе буферлеу. Ол беттерді өшіру кезінде экрандық буферлерді аппараттық ауыстыру үшін қолданылады.

• Асинхрондық бейне. Екі есе буферлеумен бірге экрандық буферге ақпараттар шешімінің аса жылдамдығын қамтамасыз етеді.

21-сұрақ. Мультимедиялық құрылғылар және олардың қызметі. Мульмиедия – информацияны бейнелеудің ең жана түрі. Ол экранға түрлі түсті мәтіндік, дыбыстық мүмкіндіктерді біріктіре отыра шығып ЭЕМ-нің барлық жылжыту, сөйлеу, муз беру жақтарын толық пай-ды. Мұндай мүмкіндікті комп-дің қосымша дыбыстық құрылғысымен СД – РОМ дискісі бар ж\е онда бейне фильмдерді, фонаграммаларды, түрлі түсті гаммаларды көрсету жақтары толық қамтылған.М-лық комп-тер фороаппараттарды, бейнемогнитафондарды, бейнекамереларды қосуға арналған арнаулы бейнелік суреттерді өңдегенде қажет болаы. Бірақ онын арзан тұратына өз-өзіне белгілі.

ЭЕМ-ң мулт-лық мүмкіндігі – ақпаратты бейнелеудің еғ керек түрі. Ол экранга мәліметтерді түрлі-түстік мәтіндік, графикалық мүмкіндіктрді біріктіру. DCI (дейплеймен басқару интерфейсі) – бұл дисплей дарйвермен жұмыс атқаратын интерфейс. Оған сәйкес келетін драйверлер комп-лік ойындар мен ж\е толық экранды ведио аппараттарды қасу туралы әр түрлі бағдарламалармен қол-ды ж\е тікелей экрандық буферді ақпараттарды жоғалтуға мүмкіндік береді. Бұл интерфейс сонымен қатар казіргіт ведиокаталарда таралған ақпараттар қатарын қамтиды, оған қоса: Ақпараттық маштабтау. Егер осы мүмкіндік ведиоаппарат арқылы орындалатын болса, ендеше көлемін өзгерту үшін ортвлық процессор ресурстқа жет болмайды Видио аппаратты жақсы қабылдауды қамтамасыз ету үшін IUV-RQB түстерін қайта құру Екі есе буферлеу. Ол істерді өшңру кезінде экрандық буферлерді ақпараттық ауыстыру үшін қол–ды.

Оссенхронды бейне. Екі есе буферлеумен бірге экрандық буферге ақпараттық шешімнің аса жылдамдығын қамтамасыз етеді. Қолданбалы мультимедиядық бағдарлама. Қолданбалы бөліміне мульт–қ комп–дің қарапайым тұтынушысы қолданылатын мультимедиялық қосымшаларды жатқызамыз.

Комп–дің программалық бөлігі –ең жетілген комп–дің өзі программалық қамтаммыздандырусыз қызмет етпейді.

22.Компьютерлік желілер топологиясы.Жергілікті желі мен ауқымды желілерді кіріктіретін программалық жабдықтар бар. Мұндайда жергілікті желінің бір компьютері телефон бағдарлауыш (бірнеше модемі бар) арқылы ауқымды желіге қосылады. Осындай желінің кез келген компьютері телефон бағдарлауыштарында орнатылған модем арқылы ауқымды желімен байланысып жүмыс істей береді. Сонымен, әрбір жүмыс станциясын модем арқылы бөлек телефонға жалғаудың да қажет емес екші осыдан көрініп тұр.Компьютерді ауқымды желімен байланыстыру үшін модем сатып алып, оны кез келген бір телефонға жалғау жеткілікті, бірақ оны қалай пайдаланамыз? Дүние жүзінде көптеген ауқымды компьютерлік желілер бар. Бірақ олардың арасында ең белгілілері болып Internet, Sprint, Relkom, Fidonet есептеледі. Бүлардың кейбірі тек өз елдері маңында жүмыс істесе, кейбірлері бүкіл дүние жүзін қамтиды. Бірақ барлық желілер бір-бірімен байланысқан, сол себепті. мысалы, Glanet желісіндегі біреудің адресін білсеңіз, оған басқа желіден де хабар бере аласыз.

Ауқымды желі топологиясын қарайтын болсақ, ол күрделі граф тәрізді деуге болады, ал оның түйіндерінде компьютерлер орналасқан. Жалпы желі құрамында почта сервері ретінде арнайы пайдаланылатын компьютерлер болуы тиіс. Мұндай

компьютерлер бірден бірнеше телефон каналдарымен қосылған, сондықтан олардың құрамында да бірнеше модем болады Әрбір адам да өз компьютерін жалпы желіге модем арқылы жалғайтынын айтқан болатынбыз. Жергілікті желі мен ауқымды желілерді кіріктіретін программалық жабдықтар бар. Мұндайда жергілікті желінің бір компьютері телефон бағдарлауыш (бірнеше модемі бар) арқылы ауқымды желіге қосылады. Осындай желінің кез келген компьютері телефон бағдарлауыштарында орнатылған модем арқылы ауқымды желімен байланысып жүмыс істей береді. Сонымен, әрбір жүмыс станциясын модем арқылы бөлек телефонға жалғаудың да қажет емес екші осыдан көрініп тұр.