3. Бюджетке салықтық түсімдерді болжауда кездесетін мәселелер және оны шешу жолдары мен дамыту бағыттары

Бюджетке салықтық түсімдерді болжауда және оның орындалуын жүзеге асыруда қазіргі кезде бірқатар проблемалық мәселелер туындауды. Бұл мәселелерді болжанған салықтың орындалмай қалу проблемаларында салықтық әкімшілікті жүргізу арқылыда шешуге болады.

Бюджетке салықтық түсімдерді болжаудың және жоспарлаудың экономикалық мағынасы барлық қаржылық жүйенің әр түрлі буындары арасында қоғамдық өнім құны мен ұлттық табысты орталықталындырылған түрде бөлу мен қайта бөлу бойынша мәнерленеді және әр деңгейдегі бюджеттерді жасау мен атқару процестерінде көрінеді.Бюджеттік жоспарлаудың негізі болып елдің мемлекеттің әлеуметті-экономикалық даму бағдарламасы табылады.

Бюджеттік құралдардың қалыптасу, бөлісу және пайдалану процестерін басқару бюджеттік жоспарлау мен болжамдау арқылы іске асырылады. Бюджеттік жоспарлау мен болжамдаудың рөлі мен бюджеттік құралдарды қалыптастыру мен оларды негізгі мақсаттарда, яғни әлеуметтік реформаларды дамыту мен әрі қарай тереңдетуге,білім мен денсаулық сақтауды дамытуға, аграрлық сектордың дамуына, пайдаланудағы мемлекеттің мүмкіншіліктерін анықтайтын адресті қаржылық жоспар- бюджетті құрғанда көрінді.

Жалпы қаржылық жоспарлау және оның маңызды құрамалы буыны- бюджеттік болжау, яғни бюджетті құру мен атқаруына байланысты жоспарлау, барлық халықшаруашылығын жоспарлаудың органикалық бөлшегі болады. Сонымен қатар, қаржы ресурстарын басқарудағы рөлі өте зор, себебі ол тек қана бюджеттің кірістері мен шығындарының жоспарын құруы және оларды атқаруы, яғни төлемдер бойынша міндеттемелерді тағайындау мен бюджеттік қаржыландыру көлемің анықтаумен шектелмейді.

Бюджеттің басқа қаржы болжаулары ішінде алатын ерекше ахуалы бюджеттік жоспарлауға жалпымемлекеттік мән береді. Ол мемлекеттік басқаруды реформалау мен биліктік өкілеттілікті орталықсызданудың барлық бюджеттік процеске қатысушылар арасындағы қаржылық және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру байланысында және мемлекеттік шығындарды, олардың формалары мен қаржыландыру әдістерін ұтымдылауда білінеді.

Бюджеттік болжау қаржылық жоспарлаумен, бюджеттік арнаулардың мақсаттық сипаттарымен, резервтердің барлығымен және кірістері мен шығындардың теңгерушіліктерімен өзара байланыс талаптарына сәйкес болуы тиіс. Жоспарлау мен болжау процесінің негізгі мақсаты- ол төлемдердің әрбір түрі бойынша салықтар мен басқа да салықтық кірістердің жылдық түсімін анықтау және әр түрлі деңгейдегі бюджеттер арасында кірістерді дәйекті бөлісін қамтамасыз ету. Кірістер мен шығындарды басқарудың мағынасы тиісті өкілетті органдардың мемлекеттік бюжетке салықтар мен төлемдердің түсуін болжамдау, талдау мен бақылау жөніндегі жұмыстарын ұйымдастыру мен басшылық ету, бюджеттік құралдарды тиімді жұмсау және мемлекеттік бюджеттің кіріст пен шығын бөлімдерін атқару жөнінде есеп дайындаумен тұжырымдалады.

Бюджетке салықтық түсімдерді болжау кезінде келесі негізгі мақсаттар шешіледі:

• орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қаржылық жоспар арасындағы қажетті арақатынас пен жалпы қаржылық қатынастарды анықтау;

• бюджет процесінің әрбір қатысушыларының елдің дамуын қаржылық қамтамасыз етудегі қатысу дәрежесін тағайындау;

• қаржы ресурстарының жалпы көлемін тағайындау мен оларды мемлекеттік мекемелер мен бюджеттік бағдарламалар әкімшілері бойынша бөлу;

• салалар, іс-әрекет салары мен экономика секторларының қаржы жоспарлары негізінде мемлкеттік бюджет кірістерін жалпы көлемі мен әр түрлі көздер арқылы түсетін кірістер көлемін анықтау;

• бюджеттің жалпы және шығын түрлері бойынша шығындар көлемін анықтау.

Бюджеттік жоспарлау процессінде осы мақсаттарды шешу бөлек бюджеттер арасында мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығындарын тиімді бөлуді, әрбір бюджеттің нақты теңгерушілігін, жыл бойы кірістердің бірқалыпты түсуін және қарастырылған шараларды уақытында қаржыландыруды қамтамасыз етеді. Сонымен бірге мемлекеттік материалды және қаржы резервтер, жоспарды орындау мен атқару барысында қаржылық бақылау қарастырылады.

Бюджетті жоспарлау мен бюджеттік болжамдау тығыз байланысты. Бюджеттік болжамдау маңында бюджеттің кірістік және шығыстық бөлімдерінің дамуынының ықтимал бағыттарына нақты бағаларын анықтау процесі түсіндіріледі. Бұл экономика дамуын болашақ жоспарлауына негізделеді, себебі натуралды көрсеткіштердің болашақ өсуінің сесепсіз бюджеттік ресурстарды сапалы ғылыми болжамдау мүмкін емес.

Бюджетке салықтық түсімдердің болжаудың негізгі мақсаты - ол экономикада қазіргі кезеңде пайда болған тенденцияларды, нақты әлеуметті- экономикалық шарттарды және олардың өзгерістерінің болашақ бағалауларын есепке ала отырып, бюджеттің оңтайлы дамуын жасау мен дәйектемелеу. Мұндай болжамдау нәтижесіде мемлекеттің бюджет-салық саясатында, яғни салықтық түсімдердің болжауға сәйкес келмеген жағдайда тиімді шаралар қабылдауда өте маңызды мәні бар.

Бюджетке салықтық түсімдерді жоспарлау мен болжау келесі үш маңызды бағыттарда жұмыс істеуді қарастырады:

• салықтық түсімдер бойынша салықтардың барлық түрлерінің болжамдық мөлшерін анықтау;

• қызмет етіп отырған заңнамаларға сәйкес салық жүйесіндегі салықтардың деңгейлері бойынша реттеуші кірістердің бөлісі;

• қаржылық жәрдем мен бюджеттік қамсыздандыруды теңестіру себебінен жоғары және төмен тұрған бюджеттер арасында арақатынасты тағайындау.

Мемлекеттің әлеуметті-экономикалық мақсаттарын іске асырудағы бюджеттің құрал ретіндегі рөлі өте маңызды болғандықтан, сол рөлді атқаруға сәйкес арнайы бюджеттендіру әдістері негізіндегі орта мерзімді бюджеттік жоспарлауды қолдану қажет. Бағдарламалы-арнайы бюджеттемелеу әдіс маңында бағдарламалық даму стратегия мен қолда бар бюджет ресурстары базасы және бюджеттік бағдарламалар жоспарлау, яғни алдымен елдің даму стратегиялық басымдылықтары анықталады, олар бюджет шығындарында көрсетіледі.

Бюджеттерді кірістер бойы қалыптастырудың негізгі кезеңдері ретінде салықтық түсімдердің барлық түрлері бойынша болжамдық мөлшерлерін анықтау дәйектілік есептеледі. Барлық кезеңдердің ішіндегі ең маңыздысы-ол салықтық түсімдерді болжамдау кезеңі, содан кейін- маңыздылық мәні аз емес салықтық емес түсімдерді болжамдау кезеңі.Келесі кезеңдері- ол негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдерді болжамдау, ресми трансферттердің, берілген несиелерді өтеудің, қаржылық активтер сату мен Үкіметтік займдардың түсімдерін анықтау.

Салықтық болжамдау кезінде, сонымен қатар республика мен аймақтардың орта мерзімді әлеуметті-экономикалық даму жоспарларының макроэкономикалық көрсеткіштері, елдің ортамерзімді фискалдық саясаттың ережелері мен көрсеткіштері, ағымдағы мерзімнің бағалау мен салықтық түсімдерге әсер ететін негізгі көрсеткіштердің болашақ өзгерістері есепке алынады. Ал, бюджетті болжамдауда пайдаланатын негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер ретінде жалпы ішкі өнім көлемі, ақша құралдарының көлемі, еңбекақы қорының мөлшері, инфляция индексі, тауар айналымының көлемі, Ұлттық валюта курсы қолданылады.

Бюджетке түсімдерінің негізін салықтық түсімдер құрайды деп айтсақ артьық айтпаған болар едік.. Оларды мына төмендегі деректерден нақты көре аламыз.

Бюджетке салықтық түсімдерді болжамдау кірістерінің басты материалды көзі-ол Ұлттық табыс. Ұлттық табыстың өсуі мемлекет кірістері мен мемлекеттік бюджет кірістері көлемінің тұрақты ұлғаюын қамтамасыз етеді. Мемлекеттік кірістердің айтарлықтай бөлігі-ол өндіріс пен айналым салалары мен әр түрлі меншік формаларының кәсіпорындарында жасалынған қоғамның таза табысы. Сонымен бірге,мемлкет жалпымемлекеттік мұқтаждықтарды қанағаттандыру үшін әр түрлі кәсіптік іс-әрекетпен және өндірістік пен өндірістік емес салаларда шұғылданатын азаматтардың табысының бөлігін өз кірістеріне алады.

Мемлекеттік бюджет кірістерінің негізін салықтық түсімдер құрайды, 2009- 2011 жылдар аралығындағы деректер бойынша, 68-74% . Ал қалған бөліктерін шамамен бюджеттегі үлесі бойынша келесі орында 2011 жылы трансферттік төлемдер тұр, ол барлық түсімдердің шамамен 28-30% құрайды, салықтық емес түсімдер мен негізгі капиталды сатудан түскен түсімдердің үлесі өте аз 1-2%-ды ғана қамтиды. Ал 2011 жылы жалпы кірістер 5 370 826 млн тенгені құрап, оның ішінде салықтық түсімдер 3 982 338 млн тенгені құрап немесе кірістің 74 пайыздық үлесін алып отырғанын нақты ҚР Қаржы министрлігінің нақты статитстикалық деректері бойынша айта аламыз.

Бюджетке түсетін салықтық кірістерді тиімді болжаудың қажеттілігінің маңызы өте зор. Оларды жұмылдыратын формалар мен әдістер жиынтығы мемлекеттік бюджеттің түсімдер жүйесін құрады. Мысалы 2009 жылда бюджетке жалпы мемлекеттік бюджеттің кірістері 100,5%-ға атқарылды немесе бюджетке 3 505,3 млрд.теңге түсті, оның ішінде салық түсімдері 104,8%-ға атқарылды немесе негізінен қосылған құн салығы, кедендік төлемдер мен салықтар бойынша түсімдердің есебінен 101,4 млрд.тенгеге артығымен атқарылды. Ал , 2010 жылдағы мемлекеттік бюджеттің кірістері 4 064,0 млрд. теңге жоспарда 4 299, 1 млрд. теңгені немесе 105,7 %-ды құрады.

2010 жылдағы корпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы 847, 9 млрд.теңгенің орнына бюджетке 837, 2 млрд.теңге түсті, орындау 98,7%-ды құрады.

Республика аумағында орналасқан меншік және шаруашылық формаларынан тәуелсіз барлық заңды тұлғалар мен азаматтар қолданыстағы заңнамаларға сәйкес бюджетке салықтар, алымдар және міндетті төлемдер төлеуге тартылады.Салықтар, алымдар мен төлем төлеушілер,яғни заңды және жеке тұлғалар оларды бюджетке төлеудің басқа төлемдерден басымдылығын қамтамасыз ету мен әрекеттегі заңнамаларға сәйкес оларды уақытымен және толығымен төлеуге жауапкершіліктері тағайындалған. Салықтарды және олардың функцияларын экономикалық процестерге әсер ету үшін пайдалану мемлекеттің салықтық саясаттының негізін құрайды. Бұл саясатты іске асыру салық салудың ұйымдастырушы-құқықтық нормалары мен басқару әдістерінің жиынтығынан қалыптасатын салықтық механизм арқылы жүргізіледі. Салықтық кодексінде бекітіледі. Қоғам өмірі мен мемлекеттің іс -әрекетінде салықтардың рөлі осы салықтық саясат пен салықтық механизм арқылы көрінеді. Мемлекеттің экономикалық саясатына байланысты салықтық түсімдердің рөлі мен мәні, механизмі өзгереді,оларды жаңарту мен жетілдіруі болады.

Кез-келген жұмысты бастамас бұрын, сіз екеуіміз неден бастау керек екендігін, өз жұмысымызды қандай үлгіде құру, қандай ресурстар қолымызда бар, аяққы қорытындыда нені алғымыз келеді деген талдаулар жасаймыз, яғни жоспарлаймыз. Осының бәрі бюджетті, ол бүкіл мемлекет немесе тек жанұя бюджеті болсын, жоспарлауға байланысты. Жанұя бюджетін жоспарлау кезінде біз мысалға, бір жылға жанұямызды қандай қорлармен – еңбекақы, несие, жинаған қаражат, туысқандар көмегі және/немесе басқа да қорлармен қамтамасыз ететінімізді жоспарлау.

Мұқтаждық негізінде және бар мүмкіншіліктерді қарастыра отырып, осы жылда қандай шығындарды жүзеге асыратынымызды қарастырамыз ағымдағы, яғни пәтер ақысын төлеу, азық-түлік сатып алу немесе ақша құю, яғни жанұя деңгейін өсіру, арттыруға қаражаттарды бағыттау – баланың оқуын төлеу, жылжымайтын мүлік сатып алу немесе ремонт жасау және т.б. Осындай жағдай тек бір жанұя көлемінде ғана емес, мемлекет, әлем көлемінде жүзеге асады. Мұнда бюджет жүйесін жоспарлауда мемлекеттің және экономиканың өсу бағыттары, оларға қол жеткізу мүмкіндіктері анықталады, әр секторлар мен салалардың өсу легінің мақсаттары анықталады. Бюджетті жоспарлау мемлекеттік органдары үкіметінің орталықтандырылған және жергілікті деңгейде жүзеге асады, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен

және барлық деңгейдегі кіріс және шығыс бюджеттерін салыстыру, экономикалық тұрғыдан негіздеу және құрастыруға бағытталады.

Бюджет жобасын құрастыру үшін қажет негізгі ақпарат көзі - Республикалық және жергілікті деңгейде жылжымалы негізде жыл сайын жасалатын, бюджеттік көрсеткіштер және әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламалары. Бюджет параметрлерімен әлеуметтік-экономикалық даму болжамы стратегиялық және бағдарламалық құжаттар есебінде құралады және де мынадай құрамдағы құжат ретінде беріледі:

мемлекеттік басқарудың орталық деңгейінде – макроэкономикалық көрсеткіштер болжамы, әлеуметтік көрсеткіштер жобасы, бесжылдық кезеңге арналған Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының алғышарттары және тенденциялары;

мемлекеттік басқарудың жергілікті деңгейінде – бесжылдық кезеңге арналған аймақ дамуының әлеуметтік-экономикалық даму алғышарттары, тенденциялары және жобасы болжамы.

Бюджет көрсеткіштерімен әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметімен немесе жергілікті бұқаралық ақпарат көздері арқылы жарияланады. Қорытындыға жүгінетін мемлекеттің жоспарлау жүйесін ендіру Концепциясын кіргізуде, бюджеттік жоспарлау кезінде мемлекетік органдардың мемлекеттік орган қызметінің қорытынды көрсеткіштерін, есебін, мақсатын, бюджеттік бағдарламаны қоса отырып, стратегиялық бағыттарын анықтайтын стратегиялық жоспары қолданылады. Мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларына сәйкес бюджет бекітілгеннен кейін қосымша талқыланады, ағымдағы жылдың 25 желтоқсанына дейін бекітіліп, он күнтізбелік күн ішінде бұқаралық ақпарат көздеріне басылып шығарылады. Бюджет жобасын жасауда сондай-ақ жыл сайын ағымдағы қаржы жылының 10 қаңтарына дейін мемлекеттік органның жауапты хатшысымен (бастығымен) жасалып және бекітілетін мемлекеттік органның операциялық жоспары қолданылады6. Бюджет мемлекеттік жоспарлау бойынша өкілетті орталық және жергілікті органдармен жоспарлы жылға (яғни үш жылға) жасалады. 2009-2011 жылдарға арналған Республикалық бюджет үш жылға жасалған, ал 2009 жылға арналған жергілікті бюджет Бюджет кодексі жобасында көрсетілген бюджет құрылымы бойынша бір жылға жасалған. Бюджет жобасын жасау бюджет жобасын құрастырудан басталады, содан кейін республикалық деңгейде:

ЭБЖМ-гі Республикалық бюджет комиссиясына қарауға жібереді, ал жергілікті деңгейде: БЖОжБ – сәйкес бюджет комиссиясына. Осыған қарамастан бюджет жобасын анықтау және қарастыру (бюджет комиссиясында талқылау) аяқталуы тиіс:

Республикалық деңгейде – 1-інші тамыздан кеш емес;

Алматы және Астана қаласы, облыс деңгейінде – 15-інші қыркүйектен кеш емес;

Аудан деңгейінде (облыс көлеміндегі қалалар) – ағымдағы қаржы жылының 1-інші қазанынан кеш емес.

Бюджет комиссиясымен жоба қаралғаннан(талқыланғаннан) кейін, мемлекеттік жобалау органы, бюджет комиссиясының ескертулері болған жағдайда, ескертулерді есепке ала отырып, қосымша қорытындылап, қажеттілік

болған жағдайда, енгізілген өзгертулер жөнінде бюджеттік бағдарлама әкімшілігімен келісіп, қарауға жібереді:

Республикалық деңгейде – ҚР Үкіметіне – ағымдағы қаржы жылының 15-інші тамызынан кеш емес;

Алматы және Астана ққ., облыс деңгейінде – сәйкес әкімшіліктерге – ағымдағы қаржы жылының 1-інші қазанынан кеш емес;

Аудан деңгейінде (облыс көлеміндегі қалалар) – сәйкес әкімшіліктерге – ағымдағы қаржы жылының 15-інші қазанынан кеш емес.

Болашақта бюджетке салықтық түсімдерді болжау жағдайларын жетілдіру мақсатында басқа да экономикалық саясаттың бағыттарымен және негізгі қағидаларымен сәйкес келетін, сондай-ақ ел экономикасының өсу стратегиясы басымдылығы мен мақсатына тікелей байланысты салықтық саясатты жүргізуі қажет.

Салықтық саясат пен салықтық болжаулардың басым бағыттары біздің ойымызша былай болуы тиіс. Сонымен, осындай бірқатар мәселелерді одан әрі дамыту мақсатында салық салу механизмін дамытып, тиісінше салық базасын кеңейту арқылы оның бюджеттік түсімдердегі болжаулардың рөлін арттыра түседі, ал ол халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайларын жақсартуға мүмкіндік беретіні және еліміздегі бірқатар көкейтесті мәселелердің шешілетіні сөзсіз.

Салық ауыртпалығын жеңілдетуді жүргізу әртүрлі меншіктегі экономиканың өсу мүмкіндігін туғызу болса, көлеңкелі экономиканың қысқарып, болашақтағы экономиканың өсімі негізде бюджеттік кірістердегі салық түсімдерін молайту. Демократиялық мемлекеттің негізгі белгілерінің бірі болып қоғамда өркениетті салықтық қатынастар мен халықтың барлық топтарының салықтың мәдениетінің бар болып саналатындығы баршаға мәлім. Сол себептен, өкілетті және атқарушы органдар салықтық саясатты жүргізуші және кепілі мен бас идеологы ретінде қатысушылардың барлық топтардың мүдделерін үнемі есеп аалып отыруы керек. Қабылданған салықтық құқықтық заңдардың іске асыру бойынша кәсіби білім мен салық мәдениет белгісінің төмен болуынан деп айтуға болады. Нәтижеде біз заңдар толық іске асырылмайтын, ал экономика көлеңкелі бизнеске ұшырап отырмыз. Көлеңкелі экономиканың көлемі ұлғайған сайын салық есебінің кемуінде бюджет көздері қысқарылуда. Әсіресе жергілікті бюджет жетістіксіздігіне трансферттік жабу бюджет көздерін молайту емес керісінше тұтынушы психологиясын туғызуда.

Келесі мәселе жалпы ішкі өнімді өлшеуіндегі жаңа пайда болған субъектілік негізгі қорлардың (жеке меншіктегі құрылыс үй шарушылығы, шаруашылық басқа да субъектілер) салық салымы мен алымында жете бағаланды.

Салық органының әкімшілік процесстерінің ашықтылығын қамтамасыз ету және салық төлеушілерді оның қызметтері, толтырылатын құжат нысандары үлгілері, құжаттарды электронды түрде толтыру және тапсыру, құжаттар айналымы реттілігі, шешімдерді даулау және шағымдану тәртібі туралы ақпараттандыру . Арнай салықтық пресс-қызметтер құру.

Салық салу аясындағы нормативтік-құқықтық актілеріне толықтырулар мен өзгерістер енгізуді дайындау кезінде бизнес-құрылымдар мен кәсіби салық кеңесшілерін «кері байланыс» қағидасы бойынша тарту.

Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының басым міндеттерін шешу мақсатындағы салық-бюджет саясатының тетіктерін жетілдіру мәселелері ел Үкіметінің көптеген нормативтік құқықтық актілерінде қарастырылады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы Үкіметінің алдына мынадай міндеттер қойылған:

1. Салық-бюджет жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету, фискальдық тәртіпті арттыру, мемлекеттік шығыстардың қалыпты қатаң саясатын жүргізу және Ұлттық қордың активтерін тиімді басқаруды жүзеге асыру.

2. Экономикаға салық жүктемесін оңтайландыруға, салық рәсімдерін оңайлату мен олардың ашықтығын арттыруға бағытталған салық саясатын жүргізу жолымен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және халықтың іскерлік белсенділігін өсіруді ынталандыру.

3. Бюджет қаражатын мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясаттың негізгі міндеттерін шешуге жұмсауды қамтамасыз ету.

4.Негізгі әлеуметтік-экономикалық бағыттар бойынша бюджет шығыстарының айқын басымдықтарын белгілеу.

5.Орта мерзімді кезеңге арналған даму басымдықтарымен өзара байланысты мемлекеттік органдарда стратегиялық жоспарлауды дамыту.

6.Экономикаға салық жүктемесін оңтайландыруға, салық рәсімдерін оңайлату мен олардың ашықтығын арттыруға бағытталған салық әкімшілігін жүргізу жолымен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және халықтың іскерлік белсенділігін өсіруді ынталандыру керек.

Еліміздің макроэкономикалық дамуының базалық сценарийі негізінде 2012-2014 жылдарға арналған республикалық бюджеттің мынадай өлшемдері қалыптастырылды.

Түсімдер мынаны құрайды:

- 2012 жылы – 2011 жылдың бюджетіне 502 млрд. теңгеге өсе отырып 4 751 млрд. теңге;

- 2013 жылы – 2012 жылдың болжамына 280 млрд. теңгеге өсе отырып 5 031 млрд. теңге;

- 2014 жылы – 5 424 млрд. теңге немесе 2013 жылдың болжамына қарағанда 387 млрд. теңгеге артық.

2012 жылға арналған республикалық бюджет кірістерінің болжамы (трансферттердің түсімін есепке алмағанда) ағымдағы жыл түсімдерін бағалаудан 274 млрд. теңгеге арта отырып 3 310 млрд. теңге сомасында анықталды.

2012 жылғы республикалық бюджет кірістерінде салық түсімдері анағұрлым көп үлес салмаққа ие (97,3 %).

2012 жылғы салық түсімдерінде елеулі үлес корпоративтік табыс салығы бойынша (37,5%) және қосылған құн салығы бойынша (30,3 %) түсімдерге келеді.

Мұнайлы емес сектор бойынша корпоративтік табыс салығы жөніндегі 2012 жылға болжам жалпы қосылған құнның болжамды көлеміне негізделген және 1 209 млрд. теңге сомасында есептелді, бұл 2011 жылы салық түсімдерін бағалауға 116,2%-ды немесе ЖҚҚ-ға 5,1 %-ды құрайды.

КТС түсімдерінің 2013 жылға арналған болжамды көлемі 2013 жылға 1 363 млрд. теңгені, 2014 жылға – 1 545 млрд. теңгені құрайды.

Болжамда сондай-ақ салықтық әкімшілік етуді жақсарту есебінен 24 млрд. теңге сомасында түсімдердің ұлғаюы көзделген.

Қосылған құн салығы бойынша 2012 жылға арналған болжам жалпы ішкі өнімнің болжамды көлемінің және импорт көлемі базасында есептелген және 977 млрд. теңге сомасында анықталды, бұл 2011 жылдың бағалауына 114,8 %-ды немесе ЖІӨ-ге 3,4%-ды құрайды.

Сондай-ақ 33 млрд. теңге сомасында салықтарға әкімшілік етуді жақсарту ескерілді. 2013 жылға ҚҚС болжамды сомасы 1 061 млрд. теңгені, 2014 жылға – 1 198 млрд. теңгені құрайды.

Табиғи және басқа ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер бойынша тұтастай алғанда 2012 жылға арналған болжам 210 млрд. теңге сомасында, 2013 жылға – 210 млрд. теңге сомасында, 2014 жылға – 210 млрд. теңге сомасында анықталды.

Халықаралық сауда-саттық пен сыртқы операцияларға салынатын салықтар бойынша 2012 жылға арналған болжам 781 млрд. теңге сомасында анықталды (2013 жылы – 820 млрд. теңге, 2014 жылға – 878 млрд. теңге), бұл ЖІӨ-нің 2,7%-ын құрайды. Есептеулер Кеден одағы жағдайларында кедендік төлемдерді бөлу, мұнайға салынатын ЭКБ алу тетігінің қолданылуын есепке ала отырып АҚШ долларына шаққанда теңге бағамымен импорт пен экспорттың болжамды көлемдеріне сәйкес жасалды.

Қазақстан Республикасының 2011–2015 жылдарға арналған әлеуметтік–экономикалық даму болжамында көрсетілгендей, 2011–2015 жылдарға арналған салық саясатының негізгі бағыттары экономиканың қажетті бағыттарын дамытуға ынталандыратын және мыналардан:

Қазақстанның Кеден одағына кіруіне байланысты салықтық әкімшілендіруді жетілдіру;

Қазақстан Республикасындағы халықаралық салық салу жүйесін жетілдіруден тұратын мемлекеттік функциялардың толық орындалуын қамтамасыз ететін әділ және ақталған құрал ретінде салықтардың әлеуметтік маңызды функцияларын нығайту қажеттігін ескере отырып, міндеттерді шешуге бағдарланатын болады.

Салық заңнамасын жетілдіру бойынша жоғарыда көрсетілген міндеттердің шешілуі оң инвестициялық климаттың құрылуына, халықаралық бәсекелестік күшейген және елдердің арасында капиталдың еркін қайта ағымының болуы жағдайларында экономиканың шикізаттық емес секторында бизнестің дамуын ынталандыруға, бәсекелестіктің дамуына ЖІӨ–нің, бюджеттік кіріс бөлігінің ұлғаюы мен халықтың экономикалық белсенділігінің өсуіне әсер етуге тиіс.

Бұл ретте, мемлекет қабылдаған міндеттемелердің орындалуы мен жаңа бастамаларды іске асыру фискалдық жүктеменің ұлғаюын талап етуі мүмкін.

Салықтық жоспарлау мен болжауда тек қана физикалық көрсеткіштер қолданылады және салықтық реттеу стратегиясы мен бақылауда негізі оңтайландыру қалыптасады.

Мемлекет иелігінен алу, жекешелендіру процессінің дамуы барысында меншік қатынастарында пайда болған өзгеріске байланысты, меншік обьектілері болып табылатын жер, мүлік және басқа иелік ету құралдарына салынатын салықтар басқа да салық топтары сияқты өзіндік мән мен мағынаға ие. Жалпы меншікке салынатын салықтық мейлі жер салығы, мүлік немесе көлік құралдарына салынатын салық болсын, олардың мақсаты меншікті тиімді пайдалануға ынталандыру, өйткені салықтың мөлшері меншіктің көлеміне, сапасына қарай белгіленеді.

Алайда, көлемінің ipi болуы табыстың көбеюуіне кепілдік бермейді: егер салық салынбаса ipi меншік иелерінің артықшылықтары молаяды да, мүлкі дұрыс пайдалануға ұмтылмайды. Осылайша мүлік салығы, жер салығы қоғам алдында салық жауапкершілігін көтеруге бағытталған нақты салықтарға жатады. Бұл салықтардың әрқайсысы өздерінің салық салу базаларымен, ставкаларымен, есептеу әдістерімен, төлеу мерзімдерімен бip- бipiнен өзгеше екеніне қарамастан бip функционалды топқа бipiктipyгe болады.

Төлеуші мен мемлекеттің өзара қатынасына және салық салу объектісіне қарай тікелей салықтарға жатады. Өйткені белгіленген ставкаларды негізге ала отырып, салық мүліктің құнына тікелей салынады.

Пайдалану белгісіне қарай меншікке салынатын салықтар жалпы салықтарға жатады. Яғни, бұл салықтар түрлері бойынша салық сомасы мемлекет қорына түсіп, пайдалану барысына ғана негізделеді.

Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай бұл салықтар нақты салықтарға жатады. Нақты салықтар мүліктің сыртқы белгісіне байланысты нақты табыстың түcyi есептелместен салынады. Сонымен бipгe, аталмыш салықтар тобын қaзipгi кезде жеке салықтар қатарына жатқызып жүр, ceбебi олар, табыс салығы сияқты жеке салықтармен бipгe алынады.

Меншікке салынатын салықтар салық салу әдістерінің кадастрлық және декларациялық түрлерімен алынады да, жергілікті бюджетке түседі.

Меншікке салынатын салықтарды "санитарлық" (сауықтыру) салықтар деп те атайды, өйткені мемлекет аталған салық ставкасын жоғары көтерген кезде, салық төлеушілер өз меншік құқығындағы, оралымды басқаруындағы және иелегендегі кәсіпкерлік қызметке қолданылмайтын немесе пайда әкелмейтін, тиімсіз салық салу объектілерінен құтылуға асығады. Әрине, пайдасы жоқ объектіге босқа салық төлегісі келмейді.

Меншікке салынатын салықтар аймактық бюджетке қайтарымсыз түседі.

Меншікке салынатын салықтар жеке тұлғаның немесе заңды тұлғаның айналысатын қызметінің түріне тәуелсіз, міндетті салықтар қатарына жатады. Сондықтан, бұл салықтардан жалтару мүмкіндігі өте аз. Осы себептен мемлекет бұл салыктың түрлері бойынша оның бюджетке түсуін шекті дәлдікпен болжап қана қоймай, оған қол жеткізуге толық мүмкіндік бар.

Экономиканы салықтық реттеу саласында (өндірістік күштердің дамуының қарқыны мен деңгейін, инвестициялық процесстер т.б.) салық ставкалары айрықша орын алады. Бұл процесстің теориялық мазмұны жеткізілген тепе-теңдікті білдіреді. Барлық экономистер үшін белгілі "Лаффер қисығы", онда шектен асқан салықтық алымдар (жылдың жиынтық табыстан) салықтық түсімдер мен табыс сомасының төмендеуіне әкеледі. Сол себептен бюджет жүйесінің ішінде салықтардың бөлінуі тікелей бюджет - салық жүйесіндегі салықтарды болжау мен реттеуге тәуелді болып табылады.

Егер стратегиялық маңызы бар жер қойнауы учаскелеріне (кен орындарына) қатысты жер қойнауын пайдалану операцияларын жургізу кезінде жер қойнауын пайдаланушының ic-әрекеттері Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерін ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіретіндей елеулі түрде өзгертуге әкеп соқса, құзыретті орган Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерін қалпына келтіру мақсатында келісімшарттардың талаптарын өзгертуін және (немесе) толықтыруды талап етуге құқылы.