1.2 Салықтық болжаудың экономикалық мәні және қажеттілігі

Жалпы болжау мағынасын - бұл шындықтың бейне тiзгiнін болжау. Болжам екiнiң бiрiн, оң және терiс тенденцияларды, қарама- қайшылық жеткiлiктi дәлдiкпен дамытудың параметрлерiн анықтамай ашады және сонымен қатар қойылған есептердiң шешiмi қамтамасыз етiлген шарт iстекге дайын болады. Болжамның есебi - шарттар жанында болғысы туралы нақты, сенiмдi ұсыныс беру. Перспективаның тұрақты көрiнуi тәуекелдердi бiлдiрiп және салдардың құтылуына шара қолдануға уақытында мүмкiндiк бередi.

Салықтарды болжау салық жоспарлауын базасымен өте тығыз байланыста болады. Салық болжауындағы негiзгi есеп - бюджетке тиiстi салықтардың түсулерiнің экономикалық қисынды өлшемінiң уақытша мерзiмiне анықтау.

Мемлекеттiк салықтарды болжау, бұл бiр жағынан, елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуын болжамдау, Қазақстан Ресупбликасының субъектілерінің және муниципалдық бiлiмдердiң жедел және ұзақ мерзiмдерiне өндiрудiң негiзі болады, аймақтық және алдағы жылға жергiлiктi бюджеттерiн жобалардың дер кезiнде және қисынды құрастыруы үшiн, және қажеттi орындау барысында тиiстi бюджеттердiң саяси, экономикалық және әлеуметтiк шешiмдерiнiң қабылдануы үшiн жедел перспективаға қатысты болады.

Басқа жағынан, салықтарды болжау халық шаруашылық бойынша экономиканың дамуының ең маңызды әлеуметтiк-экономикалық көрсеткiштерi және оның жетекшi салалары, жалпы iшкi өнiмнiң (төмендету ) немесе сондай өсулерi, пайда болжамымен сәйкес негiзiнен қарастырылады. Салалармен, субъектілердiң, экономиканың дамуының көрсеткiштерiмен қарама-қайшы болуы мүмкін. Жеке де, (қауiпсiздiк және елдiң қорғаныс қабiлетi, жалдану халықтың табиғи өсiмi, ғылыми-техникалық iлгерiлеудi дамытуды қажеттiлiк, сүйемелдеу керектi деңгейде тағы басқалар) нақты себептермен де көрcетiлген басқару органдары салықтардың түсулерiн болжамда мемлекеттiң үнемi бөлтек-бөлтегiлгендiк қажеттiктерiмен және (өкiмет және басқарудың органдарының тым көтерiлген сұрау салуларымен байланған) жеке себеп шақырылған муниципалдық бiлiмдер байланатын барынша биiк олардың деңгейiне бағдарлайды. Сонымен бiрге, бiрiншiден, шығындардың көбеюінің қажеттiліктерi және салық төлеушiлердiң құралдарын максималды алып қоюына қарасты бұл бағыт елдiң шаруашылығының экономикалық өсуiнiң мүмкiндiктерiмен және оның жеке салалары, экономиканың тиiмдiлiгiнiң жоғарылатуы және сабақтас нақтылы экономикалық шектеулердi алады. Екiншiден салықтар шегiне экономиканың дамуға жағымсыз ықпалы ғана емес, шарттардың нақтылы жағдайда кәсiпкерлiктiң жинауына келтiре алатын салықтарды алып қою деңгеймен байланысты. Мына барлық факторлар салықтарды болжау процессте жүзеге асырылады, сондықтан мiндеттi түрде есепке алынуы керек.

Салық және мемлекеттiң бюджет саясатын өндiруде белсендi рөлдi iс жүзiнде салықтық болжау атқарады. Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі оның процессiнде, жоспарланатын мерзiмге салық әдiстерiнiң бюджеттiк балансын жасау мүмкiндiгi, салық заңына өзгерiстердiң енгiзуi, сонымен бiрге шығындарды қысқартуы тағы басқа қажеттiлiк туралы шешiм қабылдайды.

Стратегиялық салықты жоспарлау болашақта кірісті бағалау теориясында айтылады, тағы сол сияқты стартегиялық салықтың әлеуетімен анықталады. Осындай баға көмегімен жүзеге асатын құралдар, салықтық түсімді жоспарлау, салықтық түсімнің мөлшерінің өзін ғана қамту емес, олардың қаншама салықтық базасы және олардың құрамындағы элементтері. Стартегиялық салық жоспарлау тек салықтық әлеуетін жоспарлау міндеттерімен шектелмейді және салық салу жүйесін бағалаудың ішкі әлеуетіне бағдарланған, тұрақты жиынтық арқылы жүзеге асырылған, заңдық –нормативтік, ұйымдастырушылық және өзге де оны құрушылар, сондай-ақ қағидалар мен әдістер арқылы салықтық өндірісті басқару. Мұндай бағаның нәтижесі салық жүйесінің ұзақ мерзімді даму қағидасын өндіру болу қажет.

Ағымдық салықтық жоспарлау салықтық түсімдер жоспары нақты қаржылық жылға қалыптасумен және белгіленген салықтық міндеттемені анықталған тәсілмен қамтамасыз етумен байланысты. Жөнелту уақыты жүзеге асыру барысында бұл үдеріс қоғамдық басымдылықтың ағымдағы жыл бойынша нақты бағытына қатысты және мемлекеттік шығындар көлемінде жөнелтілген қатысты шешім қабылдануы тиіс. Сондай-ақ, басқа да мақсаттармен қатар, салықтық заңнаманың өзгеруі есебінен бюджеттің кіріс бөлімінде жіктеуді қамтамасыз етуді қарастырады. Мақсатты тапсырманың бағыты санды және сапалы параметрі негізгі мәселені бюджеттің шығыс бөліміндегі салықтық және салықтық емес жоспарланған бюджет шығыстарын жабу көздеріне қойылып, нақты жоспарлы кезеңнің арақатынасын анықтау.

Жалпы мемлекеттік дәрежеде салықтың жоспарлау үдерісін келесідей түрде көруге болады:

1) Белгілі бір жетістікке бағытталған салық салу жүйесіне мақсат қойылады;

2) Алға қойылған мақсатты жүзеге асыру әдістер мен нақты іс-шаралар жасау;

3) салықтық өкілеттік пен кіріс көздері билік органдары мен түрлі деңгейдегі басшылар арасында шектеледі;

4) түрлі деңгейдегі бюджеттердің арасында салықты нақты пропорциямен бөлу анықталады және орнатылады;

5) салық сомасының есеп болжамы құрылып, әр аумақта төлеу(әкі мшілік бірлікте), жоспарлы көрсеткіштер дәлелі экономикалық қамтасыз етуі қажет;

6) кәсіпорын кірісінің өзгеруі есептің болжамына сүйеніп келешектегі ұзақ және қысқа мерзімді салық түсімінің жалпы көлемін анықтайды, яғни республикалық, аймақтық және жергілікті деңгейде.

Ағымдағы және стратегиялық салық жоспарының бірлігін ескеру қажет. Салық салудың келешектегі дамуы мұқият түбегейлі қарастырмай, ішкі ортаның мүмкіндік өзгеруі есебінен орындалуы, салық жоспарының шынайы жасалуы мүмкін емес. Мемлекттік салық саясатының элементі ретінде салық қағидасының жіктелінуі мен қабылдануы, салықтық жоспарлау салық режимі ең ыңғайлы нұсқаны іздеу қорытындысы бойынша танылады, саяси және әлеуметтік –экономикалық жағдайының мүмкіндік есебінен таңдалады. Ескеретін жайт, салық режимін жете қарастыру бұл(құрамы, салық кірісінің құрылымы, салық ставкасының мөлшері, жеңілдіктер мен санкциялар, басқа да салықтық тапсырманың жоспарлы орындалуын қамтамасыз ету тәсілдері ) сондай-ақ мемлекеттік салық менеджментінің басқаша элементінің мазмұнын – мемлекеттік салық реттеуді құрайды.

Мемлекеттік салықты жоспарлау әдісі – фактіге негізделген салық түсімдеріндегі салықтық потенциал қатынасын және жоспарлы кезеңдегі бюджет жүйесіне салық түсімінің құрылымын бағалау. Осыған байланысты салықтық жоспарлауда салықты жұмылдыру жоғарғы деңгейіне негіделуіне қарай және бюджет жүйесінің жиынтығы жүзеге асады.

Экономикалық өсуге өту стратегиясын қамтамасыз ету үшін Қазақстанда нарықтық қарым-қатынастарына жауап беретін салық жүйесі болу керек. Қазақстан Республикасында салықтарды басқарудағы әдістерді толық пайдалану қиыншылықтары елдегі белгілі бip салық жүйесі атрибуттарының жеткіліксіздігінен туындайды. Олар: салық потенциалы және салық менеджменті.

Салықтық болжау жалпы алғанда салық салуды тиімді етуді, салық төлемдерін кемелдендірудің жағдайлы схемаларын әзірлеуді, түрлі басқарушылық шешімдердің салықтық салдарын уақытылы талдау үшін салық салуды ұйымдастыруды білдіреді. Салықты жоспарлау аясында салық төлемдерін жоспарлау кәсіпорынға қолда бар ресурстарын тиімдірек басқаруға мүмкіндік береді. Экономикалық әдебиеттерде салықтарды азайтып төлеудің (минималдаудың) 2 түрлі жолы бар: заңды және заңсыз (жалтару).

Заңды жолдары – көбінесе салық занамасындағы барлық мүмкіндікті пайдалана отырып, яғни салық жеңілдіктерін пайдалана отырып салық міндеттемесін мейлінше төмендету.

Заңсыз түріне - өз қызметі мен табысты салық өкілеттігіннен жасыра отырып, жалған құжаттарды қолдана отырып, салық есептілігін азайту және салық міндеттемесін төмендету мұндай жолдан салықтан жалтару деп аталады. Салықтық болжау мен жоспарлаудың екі түрі бар:

1)Мемлекеттік салықтық жоспарлау- салық менеджменті.

2)Корпоративтік салықтық жоспарлау - кәсіпорын деңгейіндегі салықтық менеджмент.

Салық менеджменті - бұл салық ауыртпалығын төмендету салық төлеушінің заңнамамен рұқсат етілген тәсілдер мен құралдардың барлығын қолдану құқығын тануға негізделген. Салық салуды оңтайландыру аясында ұсынылатын қызметтің мақсаты - компания шығындарын қайта қарастыру, өткен жылдардағы шегерімдерді көбейту жолдарын іздестіру, бухгалтерлік және салық есебіне қатысты компанияның ішкі саясатын әрекет етуші заңнаманың талаптарына сай тиімді жобалау арқылы салық ауыртпалығын елеулі түрде төмендетуге қол ұшын беру болып табылады.

Салықты жоспарлаудың негізгі қағидалары мыналар:

салық салуды кемелдендірудің барлық тәсілдері мен әдістерінің заңдылығы;

салық салуды кемелдендіру схемаларын ендірудің үнемділігі;

нақты бір салық төлеушінің қызметіне және ерекшеліктеріне деген жеке қарастыру, әдіс (қатынас);

әзірленген салық салу схемалары мен әдістерін қолданудың кешенділігі мен көп нұсқалылығы.

Жалпы мемлекетік салықтық жоспарлаудың мақсаты, бюджет - жалпы мемлекетік орталықта салық төлеушілердің салықтарының жалпы қаржы ресурстардың ішінде анықтау. Бұл ресурстарда жоспарлауда басқару органдары мүмкіншілігінше жоғарғы деңгейде алуды жасауға бағытталады.

Бұл процесс қоғам дамуына байланысты жалпы мемлекеттік тұтынушылардың өcyiн есептеуге негізделеді қаржы қажеттілігінің өсу объективтілігін А.Вагнер бірінші негіздеген ол соған байланысты заңдылықты қалыптастырған. Көптеген себептерге байланысты мемлекеттік шығыстардың өсу тенденциясын аталған заң анықтап отырды: халықтың өcyi, қызмет саласында қажеттіліктің өcyi, өндірістік салада, халықтың білім деңгейінің өcyi. Ұлттық шаруашылықты орталықтандырылған жүйе бойынша басқару кезінде басқару қызметінің маңызды сферасы қатаң реттеледі. Ол салықты жоспарлау мен болжау, ақпаратты талдау және қадағалау. Бұл кез-келген жолмен дерективті құрылатын жоспарды орындалуды мақсат етеді.

Әкімшілік-ұжымдық жүйеден нарыққа өту, салық салуды басқаруына терең экономикалық мағына беріп оған мүлдем басқа талаптар қойды. Мамандардың пікірінше елдердегі салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді жинау деңгейі тек фискалды органдардың қатаң бақылауынан емес, сондай-ақ, тиімді заң базасын жетілдіруіне нарықтық реформалар, экономикалық активті субъектілер кіріктірілген салықтық қарым-қатынастардың өcyiнe ықпал етеді.Бұл қарым - қатынастарда басты рөл атқаратын мемлекеттің мақсаты бip жағынан фискалдық мәселені (яғни бюджеттің кipic бөлігін қалыптастыру) ал, екінші жағынан бақылаушылық (елдегі тимді экономикалық өсуді ынталандыру). Салық жүйесін басқару, әлеуметтік экономикалық категорияны басқарудың негізгі бip бөлігі болып табылады. Салық салуды басқаруда, оның әлеуметтілігі айқын көрінеді.

Салық - бұл экономикалық категория, ұлттьқ кірістің бөлігі, мемлекеттің және өндіріс процессінің қатысушы арасында әр уақытта қарым - қатынасты тудырады. Салық құқығы және оны толықтыратын теориялық-практикаға негізделген Т.Ф. Юткинаның анықтамасы бойынша, салық менеджмент - салық механизімінің барлық элементтер құрылымының өзегі болып табылады.

Салық құқығы нормалары, салық менеджментінің ұтымды жүйесін ұйымдастыруды және оны бүкіл салық механизіміне таратуды көздейді.

Салық салудың барлық жағынан жетілдіру мен координациясымен жұмыс жасайтын мемлекеттік басқаруға мемлекеттік салық менеджменті түсінігі біртекті. Жоспарлау - бұл мемлекеттің ерекше сферасы. Оның алдында кeлeci міндеттер тұр: Кәсіпорынның орта мерзімді перспективкаға болжамды табысының өcyi мен есеп айырылысулар нeгiзiндe салықтық түсімдер обьектісін болжау. Мемлекеттік әлеуметтік бағдарламалар үшін шығынсыз бизнестің дамуын ынталандыратын жаңа салың салу концепциясын өндipy. Сыртқы экономикалық қызмет жүйесінде протекционисттік саясатты қамту үшін салықтық негіздеулердің құрастыру.

Бұл міндеттердің орындалуы отандық салық салудың нарыққа бейімделуін тездетеді. Бұл оның салық қарым-қатынастар үйлесімінің халықаралық жүйесіне өтуіне мүмкіндік береді Мемлекеттік салық менеджменті ерекше ғылыми-тәжірибелік процесс ретінде, өзінің мазмұны, ұйымдастыру шарты және мақсаттық нұсқамалары бойынша өте сыйымды. Ол экономиканы басқару жүйесінде алдыңғы орын алады.

Салықтық болжау мемлекеттік салық менеджментінің базалық элементі болып табылатын. Жоспарлау мен болжаудың негізгі міндетті экономикалық тұрғыдан тапсырмалар мен бағдарламалардың сандық және сапалық параметрлерімен қамту.

Аталмыш міндет бip қаржылық жылда (ағымдағы қаржылық жоспарлау) есеп айырысуда ғана емес, сонымен қатар болашақ перспективаға орындалады (салықтық болжау). Осыған байланысты салықтық жоспарлаудың тактикасы мен стратегиясын бөледі. Салық бойынша ағымдағы бюджеттік тапсырмаларды өңдеу кезінде және тоқсандық салық түсімдері анықтаған кезде тактикалық тапсырмалар шешіледі. Олардың шешімі салық салудағы стратегиялық мақсаттарды зерттеу мен нақтылау үшін құқықтық өpic туғызады.

Бұл жағдайда салықтық болжау ғылыми зерттеулер нәтижелеріне және ағымдағы салықтық міндеттемелерді орындау кезінде алынатын аналитикалық мәліметтерге негізделеді. Мұндай мәліметтерді жинау мен өңдеу арқылы ағымды жылдағы салық салудың оң немесе тepic көрініс және оның инвестициялауға ықпалын салалардағы құрылымдық өзгерулерлер мен территориялардық, корпороциялардың және азаматтар кірістерінің қатынасы туралы талдау жасауға болады.

Стратегиялық салықтық жоспарлау (болжау) басқарудың теориясы мен практикасында маңызды орын алады. Ол әлемнің барлық алдыңғы қатарлы елдерінде экономикалық көріпкелдеу әдісі ретінде қолданады. Қазіргі таңда салық ғылымы бюджетке түсетін түсімдер көлеміне жоспарлаудың арнайы методикаларын құрастырған жоқ.

Тәжірибеде салықтық жоспарлау процесінің бәріне танымал дәстүрлі әдістер қолдануда. Олар баланстық, эксперттік бағалау, корреляция, факторлы талдау және тағы басқадай болуы мүмкін.

Қазіргі таңда салықтық түсімдерді болжау өте маңызды мәселе болып табылады. Салықты басқару жаңа жүйесінде өкінішке орай болжау мен жоспарлау функциясы салық қызметі органдарымен жүргізілмейді. Салық органдары болжамды көрсеткіштерді өңдеуге қосылмайды.

Басқару жүйесінде болжау мен жоспарлау процесін реттеу элементі алмастырады. Салықтық реттеушілігі шаруашылық өмірге көпжақты ықпал етеді. Қаржы шаруашылық қызметінің бөлек сфераларының салықтық реттеу, бюджет кірістерін реттеуден өзгешеленеді. Салықтық реттеу - бұл салық механизімінің икемді элементтерінің бipi болып табылады. Салықтық реттеудің әдістері - ғылыми негізделген концепцияның құрылымдық элементі және елдің парламенті мен бекіткен кезде орындауға міндеттті заңдастырылған норма. Көптеген елдерде салықтық құқықтық қатынастарды реттеу салық кодексімен жүргізіледі. Салықтық реттеу - салықтық және құқықтық қатынастардың ең күрделі құрылымы. Салықтық реттеу сферасында, салық ставкаларын оңтайландырудың маңызы зор. Бұл процестің теориялық мағынасы болып салықтық фискалды және реттеуші функциялары арасында белгілі бip тепе -теңдік орнату. Сондықтан олардың басымдығы тәжірибеде өте маңызды.

Жалпы салық саясаты бюджеттік - қаржылық және ақша - несиелік саясатпен қосыла отырып қаржы саясатының құрамдас бөлігі болып табылады. Оның негізгі мақсаты салықтардың мәні мен олардың атқаратын функцияларынан туындайды және жалпы қоғамдық өнімді жалпымемлекеттік қажеттілікке жұмылдырып, оларды бюджет арқылы қайта бөлуді қарастырады. Осылайша, салықтар өз функциялары мен міндеттерін бірыңғай бюджеттік процессте жузеге асырады. Салық саясатының негізі әрбір қаржылық жылдағы бюджетті қабылдаған кезде қаланады және оның жүргізуші сәйкесінше заңдар мен нормативтік актлерді қабылдаған кезде қаланады.

Салыктың түсуі немесе табыстың көбейуі, шаруашылық қызметінің нығайуы, капитал салымының көбеюі, сұраныстың, шаруашылық канъюктурасының жандануы дегенді білдіреді. Табысқа салынатын салық ставкасының өзгеруі, мемлекет капитал салымына қосымша ынталандыруды кемітеді немесе оны дамыта алады, ал жанама салық көмегімен жұмсалу қорына және баға деңгейіне ықпал ете алады.

Либералды немесе протекционды сыртқы сауда саясатын таңдау арқылы, мемлекет кеден баждарын өзгерте алады, әріптестерінен кезекті немесе қаржылық қолдау алады, немесе ұлттық экспорт талаптарын қояды. Кедендік баж жанама салықтық бip түpi, олардың көтерілуі импорттың қымбаттауына, оның артынан ұлттық тауарлардың, өкінішке орай сыртқы сауда айналымына әсер етеді. Баждың төмендеуі немесе алынуы iшкі нарықта бәсекелі шиеленісуіне, бағаның өсуінің бәсеңдеуіне, сыртқы сауданың жоғарылауына әкеледі. Салық ставкасы салалар және аймақтарға дифференцацияланады. Олар кешен және кешенді құрылымға ықпал ете бастады. Сондықтан мұнайға және газ еөндіруге салық жоғары, бірақ аз меңгерілген, экономикасы дамымаған аймақтарда төмендеу болады.

Салық жүйесі біртіндеп икемді тетікке айналып келеді. Салық заңының негізін және құрылымының негізін сақтауда мемлекетік салықтарды реттеу органдары, мемлекетік экономикалық саясаттың мақсатында уақытша және белгілі бip кәсіпорынды таңдап алып, оның салық ставкасын төмендетеді немесе салықты мүлде қысқартады. Келесі салаларға капитал ретінде жұмасалатын табысқа салықтарды жеңілдету кең қолданыс табуда: ғылыми зерттеулер және олардың жетістіктеріне қол жеткізу, жаңа жұмыс орындарын ашуға, қоршаған ортаны қорғауға.

1-сурет. Бюджетке салықтық түсімдерді болжау әдістері

Дерек көзі: ҚР Қаржы министрінің Бюджет түсімдерін болжамдау әдістемесі. Астана, 2010 жыл

Əлеуметтік-экономикалық дамудың жəне бюджеттік параметрлердің болжамы стратегиялық жəне бағдарламалық құжаттарды: макроэкономикалық көрсеткіштердің болжамын, əлеуметтік параметрлердің болжамын, Қазақстан Республикасының бесжылдық кезеңге арналған əлеуметтік-экономикалық дамуының үрдістері мен басымдықтарын, үш жылға арналған бюджеттік параметрлердің болжамын ескере отырып əзірленеді.

Бюджеттік параметрлердің болжамы:

- Қазақстан Республикасының салықтық-бюджеттік саясатының негізгі бағыттарын;

- Мемлекеттік жəне республикалық бюджеттердің, Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының, Қазақстан Республикасы шоғырландырылған бюджеттің болжамдарын;

- Республикалық бюджеттік бағдарламалардың əкімшілері бойынша шығыстардың болжанатын көлемін жəне басқаларды қамтиды.

Мемлекеттік органның стратегиялық жоспары жоспарлы кезеңге жыл сайын Қазақстан Республикасының стратегиялық жəне бағдарламалық құжаттары, əлеуметтік-экономикалық дамудың жəне бюджеттік параметрлердің мақұлдаған болжамы негізінде əзірленеді.

Мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарлары бекітілгеннен кейін мемлекеттік органдардың басшылары меморандумдар əзірлейді.

Меморандум мемлекеттік орган басшысының кезекті қаржы жылына арналған республикалық бюджетте көзделген бюджеттік қаражаттар шегінде стратегиялық жоспарда көзделген мемлекеттік орган қызметінің тура жəне түпкі нəтижелерге қол жеткізуін қамтамасыз ету ниетін растайтын

құжатты білдіреді.

Стратегиялық жоспарды жүзеге асыру үшін мемлекеттік орган операциялық жоспар əзірлейді, ол ресурстарды, стратегиялық жоспардың мақсаттарына, міндеттеріне жəне нəтижелерінің көрсеткіштеріне қол жеткізу жөніндегі іс-шаралардың жауапты орындаушылары жəне жүзеге асыру мерзімдері бойынша байланыстырылған мемлекеттік органның ағымдағы қаржы жылындағы нақты іс-қимылдарын қамтитын құжат болып табылады.

Бюджеттік түсімдерді болжауды əлеуметтік-экономикалық дамудың жəне бюджеттік параметрлердің болжамын ескере отырып, мемлекеттік жоспарлау жөніндегі уəкілетті орган жүзеге асырады. Республикалық жəне жергілікті бюджеттерді тиісінше мемлекеттік жоспарлау жөніндегі орталық жəне жергілікті уəкілетті органдар жыл сайын жоспарлы кезеңге əзірлейді.

Республикалық бюджет жобасын əзірлеудің кезеңдері, мерзімдегі жəне

іс-шаралары белгіленген. Республикалық бюджет жобасын əзірлеу үдерісі мынадай кезеңдерді:

1) Қазақстан Республикасының əлеуметтік-экономикалық дамуы мен бюджеттік параметрлері болжамының жобасын əзірлеу жəне оны Қазақстан Республикасы Үкіметінің мақұлдауын;

2) орталық мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларының жобаларын, бюджеттік өтінімдерді əзірлеу жəне оларды Республикалық бюджет комиссиясында қарауды;

3) республикалық бюджет туралы заң жобасын əзірлеуді қамтиды.

Мемлекеттік жəне республикалық бюджеттердің, Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының, Қазақстан Республикасының шоғырландырылған бюджетінің болжамдары, республикалық бюджеттік бағдарламалар əкімшілері бойынша шығыстардың болжамды көлемдері жəне мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларының жобалары айқындалатын, Қазақстан Республикасының Үкіметі мақұлдаған республиканың əлеуметтік-экономикалық дамуының жəне бюджеттік параметрлерінің болжамы бюджетті жоспарлаудың базалық негізі болады. Республикалық бюджет жобасы Қазақстан Республикасы заңымен, жергілікті бюджет жобасы тиісті мəслихаттардың шешімімен бекітіледі. Республикалық бюджеттің жобасын əзірлеу тəртібін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды, жергілікті бюджеттердің жобаларын əзірлеу тəртібін Үкімет айқындайды.

Өтеусіз техникалық көмек түрінде байлаулы гранттар алынған кезде ғана, сондай-ақ тек Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық келісімшартта көзделген жағдайларда тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны түрінде бюджеттік түсімдерді көрсетуге жол беріледі. Бұл ретте шығыстарда алынған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құнына тең көлемде бюджеттік бағдарлама көзделуге тиіс.

Мемлекеттік жоспарлау жөніндегі орталық уəкілетті орган республикалық бюджет туралы заңның жобасын Қазақстан Республикасы Үкіметінің қарауына ағымдағы қаржы жылының 15 тамызынан кешіктірмей ұсынады. Мемлекеттік жоспарлау жөніндегі орталық уəкілетті орган стратегиялық жоспарлаудың жобаларын бюджеттік бағдарламар əкімшілерінің бюджеттік өтінімдерін стратегиялық жəне бағдарламалық құжаттарға, əлеуметтік-экономикалық даму бюджеттік параметрлер болжамына, Қазақстан Республикасының бюджет жəне басқадай заңнамасына, қолданыстағы натуралдық нормаларға жəне мемлекеттік қызметтердің стандарттарына олардың сəйкестігі тұрғысынан қарайды.

Бюджеттік бағдарламалар əкімшілері мен мемлекеттік жоспарлау жөніндегі уəкілетті орган арасындағы келіспеушіліктер бюджеттік комиссияда қаралады. Бюджеттік комиссия бюджеттік бағдарламалар əкімшілерінің бюджеттік бағдарламаларын стратегиялық жоспарлардың жобаларымен, мемлекеттік жоспарлау жөніндегі орталық немесе жергілікті уəкілетті органдардың қорытындыларымен өзара байланыста қарайды жəне олар бойынша əзірлейді. Мемлекеттік жоспарлау жөніндегі орталық уəкілетті орган Республикалық бюджеттік комиссия қабылдаған шешімдердің негізінде республикалық бюджет жобасының түпкілікті нұсқасы негізінде республикалық бюджет туралы заңның жобасын жасайды жəне оны Үкіметтің қарауына ағымдағы қаржы жылының 15 тамызынан кешіктірмей ұсынады.