8. Аўтар, апавядальнік, персанаж у літаратурным творы.

Маўленчы лад твора. Шматстатнасць галасоў - іх арганізацыя вызначае характар твора.

Апавяданне можа быць:

АД АЎТАРА (аб'ектыўная форма апавядання, ад 3-яй асобы): уяўная адсутнасць у творы якога-небудзь суб'екта распавядання. Ілюзія гэтая ўзнікае таму, што ў эпічных творах аўтар ніяк непасрэдна не выяўляе сябе - ні праз выказванні ад сваёй асобы, ні праз усхваляванасць тону самога распавядання. Ідэйна-эмацыйнае асэнсаванне выяўляецца апасродкавана - праз спалучэнні дэталяў прадметнай маляўнічасці твора.

Прыклады: "Лёгкае дыханне" Буніна, "Ганна Карэніна" Талстога.

АД АСОБЫ АПАВЯДАЛЬНІКА, АЛЕ НЕ ГЕРОЯ. Апавядальнік выяўляе сябе ў эмацыйных выказваннях аб персанажах, іх дзеяннях, адносінах, перажываннях. Звычайна, гэтую ролю аўтар адводзіць аднаму з другарадных персанажаў. Прамова апавядальніка дае асноўную адзнаку персанажам і падзеям у літаратурна-мастацкім творы. У сілу гэтага яна і з'яўляецца тым цэментуючым матэрыялам у моўнай структуры твора, які надае яму славеснае адзінства. І прамова персанажаў, нягледзячы на ўсю яе індывідуальнасць - прамова падпарадкаваная, прапушчаная скрозь інтанацыю апавядальніка. Апавядальнік ні ў якім разе не павінен быць змяшаны з пісьменнікам як з асобай. Гэта мастацкая катэгорыя, вызначаная форма моўнай працы пісьменніка.

Прыклад: "Аповесці Белкіна" Пушкіна.

АД АСОБЫ ГЕРОЯ. Аўтар перадае апавяданне герою тады, калі жадае глыбей расчыніць свайго героя або ў выпадку малюнка дадатнага героя.

Прыклад: "Капітанская дачка" Пушкіна, дзе апавяданне вядзецца ад асобы Грынева.

Форма апавядання ад першай асобы - СКАЗ. Апавяданне пабудавана як вуснае апавяданне пэўнага апавядальніка, забяспечанага яго індывідуальнымі моўнымі ўласцівасцямі. Гэтая форма дазваляе паказаць чужы пункт гледжання, у тым ліку той, які прыналежыць іншай культуры.

Гэтая форма апавядання сустракаецца ў творах Зошчанка.

Іншая форма - ЭПІСТАЛЯРНАЯ, г.зн. лісты героя або перапіска некалькіх асоб

"Бедныя людзі" Дастаеўскага

Трэцяя форма - МЕМУАРНАЯ, г.зн. творы, напісаныя ў выглядзе ўспамінаў, дзённікаў

"Капітанская дачка" Пушкіна.

9. Змест і форма літаратурнага твора.

Кожны літаратурны твор мае фармальназмястоўны пачатак і ўласназмястоўны. Да фармальназмястоўнага пачатку адносяць свет літаратурнага твора, стылістыку, кампазіцыю. Да ўласназмястоўнага – тэматыку, аўтарскую суб’ектыўнасць.

"Змест - гэта пераход у форму, а форма - гэта пераход у змест", - Гегель. Форма і змест - гэта дзве непарыўна звязаных з'явы. Змест - гэта сукупнасць усіх складовых элементаў, уласцівасцяў, станаў, падзей дадзенага прадмета іх узаемадзеянняў вызначальных яго характар (тып). Форма - гэта спосаб існавання і выразы дадзенага ўтрымання, сукупнасць устойлівых сувязяў утваральных рэч, у рамках якіх існуюць элементы рэчы і іх узаемадзеянне. Адзін і той жа змест можа быць у розных формах. Форма актыўна ўплывае на змест, яна можа паскорыць развіццё або замарудзіць яго або адпавядаць яму. Змест - зменлівы, форма - устойлівая.

Форма і змест - асновапалагаючыя паняцці, якія ўтрымоўваюць абагульненыя паданні аб унутраных і вонкавых баках твора.

Змест - гэта тое, што сказанае. Гэтае выказванне пісьменніка аб міры, яго эмацыйна-разумовая рэакцыя на тыя або іншыя з'явы рэчаіснасці. Гэта сістэма прыёмаў і сродкаў, у якіх гэтае ўспрыманне знаходзіць свой выраз.

Форма - гэта стыль, гэта жанр (раман, драма і г.д.), кампазіцыя, мастацкая прамова, рытм.

Змест - тэма, фабула, канфлікт, характары і акалічнасці, мастацкія ідэі, тэндэнцыя (пафас).

Сюжэт ставіцца і да формы, і да зместу. Сюжэт аб'ядноўвае гэтыя два паняцця.

Форма - арганізацыя і вонкавае аблічча прадмета, яго вызначаны бок. Сістэма сродкаў і прыёмаў, службоўцаў для выраза ўтрымання.

Змест - аснова прадмета, яго вызначальны бок. Малюнак у творы характараў і сітуацый, іх аўтарскае асэнсаванне і адзнака.