37. Гукапіс літаратурнага твора. Інтанацыя.

ГУКАПІС - выкарыстанне падбору гукаў (гукавая «інструментоўка») для дасягнення пэўнага мастацкага эфекгу. Гукапіс дазваляе падкрэсліць пэўны сэнсавы змест ці эмацыянальны настрой, узмацніць гучанне асобных слоў выдзеліць іх у тэксце. Асобнымі разнавіднасцямі гукапісу з’яуляюцца алітэрацыя, асананс, анафара і гукаперайманне якія выкарыстоўваюцца ў спалучэнні з рытміка-інтанацыйнай арганізацыяй тэкста. Шырока выкарыстоўваў магчымасці гукапісу Я. Купала ў вершах «Песня званара» «Адцвітанне», «Паязджане»; «Плача восень». Гукапіс дазволіў паглыбінь змест, узмацніць мастацкую выразнасць многіх вершаказаў А. Разанава. Так, разнастайныя спалучэнні гукаў ж, н, р у вершасказе “Жорны” як бы узнаўлаюць карціну працэсу перацірання зерня на муку ў жорнах.

Інтанацыя (ад лац. — моцна вымаўляць) — выдзяленне, падкрэсленне голасам пэўных думак, пачуццяў, якія выражаюцца ў паэтычным творы. Iнтатацыя складаецца з мелодыкі, тэмпа і тэмбра маўлення. Характар яе абумоўлены многімі фактарамі: канкрэтным сэнсам паэтычнага выказвання, паўзамі, лагічнымі і фразавымі націскамі, рытмічным малюнкам вершаваных радкоў, своеасаблівасцю гукавой арганізацыі верша, паэтычным сінтаксісам. Усё гэта, несумненна, уплывае на Iнатацыю. У сваю чаргу Iнатацыя актыўна ўздзейнічае на змест паэтычнага твора: дапамагае звязаць асобныя словы ў пэўныя сэнсавыя адзінствы, вылучыць самыя важныя з іх, акцэнтаваць на іх чытацкую ўвагу. Асабліва цесна звязана Iнатацыя з паэтычным сінтаксісам, які па сутнасці з’яўляецца яе граматычным выражэннем (гэтаксама, як раз

мяшчэнне вершаваных радкоў на паперы— графічным). «Інтанацыя,— як слушна падкрэсліваў

Л. Цімафееў,— гэта час і прастора жывога слова, толькі ў ім яна і існуе і атрымлівае свой рэальны сэнс». У паэтычным творы Iнтатацыя, аднак, адыгрывае не толькі сэнсавыяўленчую ролю, але і экспрэсўную, надаючы выказванню ўрачыстае, сумнае, гнеўнае, саркастычнае, жартоўнае ці якое-небудзь іншае адценне. Паколькі Iнтатацыя вельмі цесна звязана з рытмам і з паэтычным сінтаксісам, то гавораць звычайна пра рытма – інтанацыйны ці інтанацыйна – сінтаксічны малюнак верша. Рытарычныя і сінтаксічныя фігуры, што ўжываюццаў вершы, таксама ўплываюць на яго Iнтанацыю. У сучасным вершазнаўстве вылучаюць два інтанацыйныя тыпы лірычнага верша:

- напеўны (песенны і рамансавы)

- гутарковы (аратарскі і размоўны).

38. Літаратурныя роды. Прынцыпы класіфікацыі літаратурных родаў.

Славесна-мастацкія творы здаўна прынята аб'ядноўваць у тры вялікія групы, названыя літаратурнымі родамі. Гэта эпас, драма і лірыка. Хоць і не ўсё створанае пісьменнікамі ўкладваецца ў гэтую трыяду, яна дагэтуль захоўвае сваю значнасць і аўтарытэтнасць у складзе літаратуразнаўства. Аб родах паэзіі разважае Сакрат у трэцяй кнізе трактата Платона "Дзяржава". Падобныя меркаванні аб родах паэзіі выказаныя ў трэцім раздзеле "Паэтыкі" Арыстоцеля. Тут сцісла ахарактарызаваныя тры спосабу пераймання ў паэзіі, якія і з'яўляюцца характарыстыкамі эпасу, лірыкі і драмы. У падобным жа духу - як тыпы стаўлення выказваючагася мастацкага цэламу - роды літаратуры неаднаразова разглядаліся і пазней, аж да нашага часу. Разам з тым у XIX ст. умацавалася іншае разуменне эпасу, лірыкі і драмы: не як славесна-мастацкіх формаў, а як нейкіх розумадасягнутых зместу, фіксаваных філасофскімі катэгорыямі: літаратурныя роды сталі думацца як тыпы мастацкага зместу. Тым самым іх разгляд апынуўся адрынутым ад паэтыкі. З гэтымі ўласцівасцямі маўленчай тканіны лірыкі, драмы і эпасу арганічна звязаныя таксама іншыя ўласцівасці родаў літаратуры: спосабы прасторава-часавай арганізацыі твораў; своеасаблівасць з’яўленасці ў іх чалавека; формы прысутнасці аўтара; характар накіраванасці тэксту да чытача. Кожны з родаў літаратуры, кажучы інакш, валодае адмысловым, толькі яму ўласцівым комплексам уласцівасцяў. Дзяленне літаратуры на роды не супадае з яе дзяленнем на паэзію і прозу. У штодзённай прамове лірычныя творы нярэдка атажэствляюцца з паэзіяй, а эпічныя - з прозай. Падобнае словаўжыванне недакладна. Кожны з літаратурных родаў уключае ў сябе як паэтычныя, так і празаічныя творы. Эпас, лірыка і драма сфармаваліся на самых ранніх этапах існавання грамадства, у першабытнай сінкрэтычнай творчасці. Паходжанню літаратурных родаў прысвяціў першую з трох раздзелаў сваёй "Гістарычнай паэтыкі" Весялоўскі, адзін з найбуйных рускіх гісторыкаў і тэарэтыкаў літаратуры XIX ст.. Навуковец даказваў, што літаратурныя роды паўсталі з абрадавага хору першабытных народаў, дзеянні якога ўяўлялі сабой рытуальныя гульні-скокі, дзе пераймальныя рухі цела суправаджаліся спевам - воклічамі радасці або смуткі. Тэорыя паходжання літаратурных родаў, высунутая Весялоўскім, пацвярджаецца мноствам вядомых сучаснай навуцы фактаў аб жыцці першабытных народаў.

Роды літаратуры:

ДРАМА — адзін з родаў літаратуры. У вузкім сэнсе слова — жанр твора, які паказвае канфлікт паміж персанажамі, у шырокім — усе творы без аўтарскай прамовы. Выгляды (жанры) драматургічных твораў: трагедыя, драма, камедыя, вадэвіль.

ЛІРЫКА — адзін з родаў літаратуры, які адлюстроўвае жыццё праз асабістыя перажыванні чалавека, яго пачуцця і думкі. Выгляды лірыкі: песня, элегія, ода, дума, пасланне, эпіграма, эпітафія.

ЭПАС — адзін з родаў літаратуры, які адлюстроўвае жыццё праз аповяд аб чалавеку і адбывалых з ім падзеях. Асноўныя выгляды (жанры) эпічнай літаратуры: эпапея, раман, аповесць, аповяд, навэла, мастацкі нарыс.

Таксама існуе такі род, як ЛІРАЭПІКА — адзін з родаў літаратуры, у творах якога мастацкі мір чытач назірае і ацэньвае са боку як сюжэтнае апавяданне, але адначасова падзеі і персанажы атрымліваюць вызначаную эмацыйную адзнаку апавядальніка.