Міністэрства адукацыі рэспублікі беларусь «уа» беларускі дзяржаўны эканамічны ўніверсітэт

Кафедра эканамічнай гісторыі

Рэферат

па дысцыпліне: Гісторыя Беларусі на тэму: «Сталыпінская аграрная рэформа ў Беларусі: прычыны, умовы, вынікі»

Студэнтка ВШТ, 1-й курс, ДТС К. А. Сімончык

Праверыў І. І. Сацукевіч

Мінск 2011

Змест

УВОДЗІНЫ 3

1. Прычыны і мэты аграрнай рэформы 4

2. Рэформа П. А. Сталыпiна. Яе рэалiзацыя ў Беларусi 7

3. Вынікі і значэнне рэформы 13

Заключэнне 17

Спіс літаратуры 18

ДАДАТАК 1 19

Уводзіны

Сталыпінская аграрная рэформа з'яўлялася адной з галоўных складнікаў эканамічнага курсу напачатку ХХ ст. Яна мела вялікае значэнне для далейшага развіцця краіны ў цэлым, бо закранала інтарэсы значнай часткі насельніцтва. З цягам часу ўвага да дадзенага пытання не слабее, паколькі праблема пошуку шляхоў далейшага развіцця сельскай гаспадаркі варта сёння гэтак жа востра, як і сто гадоў назад. Вывучэнне аграрнага пытання ў Беларусі на пачатку ХХ ст. яго ўплывы на грамадска-палітычнае жыццё ў краі ў пазначаны перыяд з'яўляецца актуальнай задачай беларускай гістарычнай навукі.

Мэтай даследавання дадзенай працы з'яўляецца тое, каб разгледзець правядзенне сталыпінскай аграрнай рэформы ў Беларусі на пачатку ХХ ст.

У дадзенай працы неабходна разгледзець некалькі асноўных задач. Першай задачай з’яўляецца прычыны і мэты аграрнай рэформы. Другая задача – рэформа П. А. Сталыпіна. Яе рэалізацыя ў Беларусі. Трэцяя і апошняя задача маёй працы гэта – вынікі і значэнне рэформы.

Для напісання дадзенай працы я ў асноўным выкарыстоўвала наступную літаратуру: “Сталыпінская аграрная рэформа ў Буларусі” (аўтар Ліпінскі Л. П.) і “Беларусь у складзе Расійскай Імперыі” (аўтары М. Біч, В. Яноўская, С. Рудовіч ). У гэтых кнігах даследуюцца перадумовы і характар рэформы Сталыпіна, паказаны сацыяльна-эканамічныя і палітычныя наступствы рэформы. Яшчэ ў гэтых дзвюх кнігах, на маю думку, вельмі шмат цікавага матэрыялу, дакладных звестак, фактаў, якія непасрэдна адносяцца да тэмы майго рэферата, і спанадабіліся мне для яго напісання.

1. Прычыны і мэты аграрнай рэформы

Пачатак XX ст. увайшоў у эканамічную гісторыю як гады больш настойлівага ўкаранення капіталізму ў сельскую гаспадарку як Расійскай імперыі, так і Беларусі ў прыватнасці.

Разглядаючы ход падрыхтоўкі новай аграрнай рэформы, неабходна адзначыць, што яна рыхтавалася ў розных камісіях і нарадах. 22 студзеня 1902 гаду была створана

“Адмысловая нарада пра патрэбы сельскагаспадарчай прамысловасці” пад старшынствам С. М. .Вітэ з губернскімі і павятовымі камітэтамі з абшарнікаў і службоўцаў на марах. Мясцовыя камітэты мелі мэтай збор прапаноў па найскорым уздыме вёскі і паляпшэнню становішча сялянства. Адначасова Міністэрства фінансаў, якое ўзначальвлася графам С. Ю. Вітэ, стала рассылаць па паветах анкеты, у якіх ставіліся пытанні пра ўдасканаленне землеўпарадкавання, кааперацыі, крэдыту, дапаможных здабыч. Са свайго боку, мясцовыя камітэты арганізавалі паседжанні, на якіх заслухоўваліся землеўладальнікі, купцы, сяляне. Матэрыялы такіх паседжанняў публікаваліся асобнымі этапамі па губернях. Прапановы камітэтаў звяліся да наступных патрабаванняў:

1. “Садзейнічаць перакладу сельскіх абшчын да падворнаму і хутарскому валоданню, прадставіўшы асобным сялянам вылучаць свой надзел з супольнага землекарыстання, апроч згоды свету”;

2. “Уладкаваць адасобленасць сялян у правах грамадзянскіх і асабістых…”

Сам Вітэ лічыў, што “община является тормозом культуры, и временное владение приводит к хищничеству” [1, с. 8].

У выніку працы адмысловай нарады з'явіліся праекты прафесара Мігуліна і галоўнакамандуючага землеўпарадкаваннем і земляробствам Н. Н. Кутлера. Хоць праект Мігуліна пра абавязковае адчужэнне паловы прыватнаўласніцкіх земляў за выкуп быў адпрэчаны, урад 3 лістапада 1905 года выдаў маніфест пра адмену выкупных плацяжоў і прыняў меры да пашырэння аперацый Сялянскага банка па куплі памешчацкіх маёнткаў. Праект Кутлера быў напраўлен таксама на абавязковае адчужэнне прыватнаўласніцкіх, казённых і ўдзельных земляў за ўзнагароду, прычым землі, якія здадуцца ў арэнду, адчужаюцца без усякіх абмежаванняў. Гэты праект выклікаў рэзкую апазіцыю дваранства і быў адпрэчаны.

Пасля гэтага Рада міністраў вызначае шэраг мерапрыемстваў у духу адмысловай нарады. Стаўка на разгром абшчыны і ўмацаванне прыватнай уласнасці атрымлівае ўхвала цара, і розныя камісіі толькі афармляюць новы курс. Камісія пры галоўным кіраванні землеўпарадкавання і землеўладанні падрыхтавала ўказ 4 сакавіка 1906 года “Пра землеўпарадкавальныя камісіі”. Адмысловая нарада пры міністэрстве ўнутраных спраў выпрацоўвае праект пра вольнае выйсце з абшчыны і замацаванні фактычнага землекарыстання ў асабістую ўласнасць. Падрыхтаваныя праекты па аграрным пытанні ўрад унёс у І дзяржаўную думу. У думе гэтыя праекты былі сустрэты апазіцыйнага і не прайшлі. У гэтай апазіцыі на палітычную авансцэну выйшаў П. Л. Сталыпін, галоўнай справай жыцця якога стала правядзенне зямельнай рэформы [1, с. 9] (Дадатак 1).

Расійская рэвалюцыя 1905-1907 гг. прымусіла царызм зрабіць круты паварот у аграрнай палітыцы, стаць на шлях паскарэння капіталістычнага развіцця вёскі. У адзначаны перыяд сяляне выступалі з рэвалюцыйнымі патрабаваннямі, аж да нацыяналізацыі ўсёй зямлі. Рэвалюцыя паказала, што сялянства вызваляецца ад наіўнай веры ў цара, што яно ў цэлым здольна на актыўныя рэвалюцыйныя дзеянні, што інтарэсы сялян непрымірымыя з панскім землеўладаннем. З сярэдзіны 90-х гг. у Расіі пачалося хуткае развіццё вытворчасці ўсіх сельскагаспадарчых тавараў і прадуктаў харчавання.

Як вядома, першая расійская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя не вырашыла аграрнага пытання, не ліквідавала панскай зямельнай уласнасці і іншых перажыткаў прыгонніцтва. Тым самым захоўваліся ўмовы для новага рэвалюцыйнага выбуху. Правячым колам манархiчнай Расiйскай iмперыi, нягледзячы на часовую перамогу контррэвалюцыі, неабходна было пашырыць сваю сацыяльную базу, знайсцi новую апору, паколькi старая апора - памещыкi i ваенная сiла - з'яляўлася недастатковай. Такой апорай, на думку ўрада, павiнна была стаць прамыслова-гандлёвая буржуазiя у горадзе i сялянская буржуазiя ў вёсцы. Праводзячы рэформу зверху, царызм iмкнуўся прадухiлiць рэвалюцыю знiзу. “Моцны асабiсты уласнiк, - гаварыў П.Сталыпiн, - павiнен з'явiцца перашкодай для развiцця рэвалюцый­нага руху” [2, с. 75].

У заходнееўрапейскіх краінах да пачатку ХХ ст. ужо канчаткова вызначыўся свой, капіталістычны шлях развіцця аграрных адносін. Для Расійкай імперыі так званае “аграрнае пытанне” заставалася сапраўдным галоўным болем. У ходзе першай расійскай рэвалюцыі Мікалай ІІ пачаў імпульсіўна шукаць выйсце са складанай сітуацыі. 3 лістапада 1905 г. цар выдаў маніфест аб атмене выкупных плацяжоў з сялян з 1 студзеня 1906 – напалову, а з 1 студзеня 1907 – поўнасцю. З гэтага часу надзельная зямля пры падворным землеўладанні перадавалася ва ўласнасць дома гаспадару. Пры абшчыным землеўладанні ўласнікам зямлі юрыдычна станавілася абшчына.

Да пачатку XX ст. царызм усяляк падтрымлiваў сельскую абшчыну, пат- рыярхальныя перажыткi ў вёсцы, выдаючы сябе за абаронцу iнтарэсаў сялянства, неадчужальнасцi яго надзелаў. У сапраўднасцi ж ён ахоўваў непахiснасць дваранскай зямельнай уласнасцi. На працягу многiх дзесяцiгоддзяў урад глядзеў на абшчыну як на зручны сродак для выбiвання надаткаў з сялян. Правячыя колы ускладалi вялiкiя надзеi i на патрыярхальнасць мужыка, яго веру у "цара-бацюхну", разглядалi сельскую абшчыну як зручны адмiнicтрацыйна-палiцэйскi iнструмент, якi найлепшым чынам прывязваў сялянства да грамады i забяспечваў утрыманне яго ў падпарадкаваннi i паслухмянасцi. Аднак рэвалюцыя 1905-1907 гг. наказала марнасць гэтых надзей. Сяляне пачалi ўзнiмацца на масавую барацьбу супраць памешчыкаў i ўлад. Сельская пазямельная абшчына прадэманстравала непрыдатнасць у якасцi сродку падпарадкавання сялянства памешчыкам, i таму царскае самадзяржаўе начало яе паскораную лiквiдацыю [3, с. 350].

Сталыпін не раз назіраў за жыццём нямецкіх хутароў у Прыбалтыцы. Поспехі прускай сельскай гаспадаркі ў тыя гады былі вельмі добра вядомы, бо яна захоўвала памешчыцкае землеўладанне. Да таго ж стаўка рабілася на тое, каб разбіць адзіны агульнасялянскі фронт супраць памешчыкаў, раскалоць вёску, паскорыць стварэнне класа буржуазіі з ліку замежнага сялянства.

Сутнасцю сталыпінскай аграрнай рэформы было разбурэнне сялянскай абшчыны і ўкараненне прыватнай зямельнай уласнасці, што было абумоўлена неабходнасцю паскарэння развіцця капіталізму на вёсцы і канчатковай ліквідацыі рэшткаў прыгонніцтва ў аграрнай сферы. У сталыпінскай праграме капіталізацыі вёскі вызачаюць асноўныя напрамкі:

1. Разбурэнне сельскай абшчыны;

2. Насаджэнне хутарскіх ці адрубных сельскіх гаспадарак;

3. Правядзенне комплекса агратэхналагічных мерапрыемстваў;

4. Добраахвотнае перасяленне беззямельных і малазямельных сялян на свабодыя землі Сібіры, Паўночнага Каўказа, Сярэдняй Азіі.

Мэтай рэформы было, з аднаго боку, утварэнне класа кансерватыўнай сялянскай буржуазii, якая стала б апорай царскага самадзяржаўя i саюзнiкам памешчыка ў вёсцы, з другога - ператварэнне асноўнай масы сялян у парабкаў i прамысловых рабочых [3, с. 350]. Акрамя таго, ставiлася задача паскорыць рост прадукцыйных сiл земляробства, развiццё капiталiзму ў сельскай гаспадарцы пры захаваннi панскiх латыфундый. Taкiм чынам урад iмкнуўся прадухiлiць аграрна-сялянскую рэвалюцыю i узмацнiць рост эканомкi краiны. Рэформа П. Сталыпіна была адказам царскага самадзяржаўя, памешчыкаў на рэвалюцыю.