- •Беларускі нацыянальны тэхнічны універсітэт
- •Беларуская мова (прафесійная лексіка) Вучэбна-метадычны дапаможнік для студэнтаў бнту
- •Б Беларуская мова (прафесійная лексіка): Вучэбна-метадычны дапаможнік для студэнтаў бнту. У 4 ч. Ч. I. Беларуская мова: агульныя звесткі, паходжанне і развіццё,функцыянальныя стылі.
- •I. Уводзіны ў навуку аб мове
- •1. Сутнасць мовы
- •1. У наступных словазлучэннях замяніце падкрэсленыя словы сінанімічнымі.
- •2. Абапіраючыся на тэкст, дапішыце наступныя сказы.
- •3. Пракаменціруйце наступную інфармацыю.
- •10. Адкажыце на пытанні:
- •11. Напішыце міні-сачыненне на тэму “я – Homo loquens, і гэта значыць…”
- •2. Гіпотэзы паходжання мовы
- •Пытанні і заданні
- •1.Перакладзіце наступныя словазлучэнні на рускую мову.
- •7. Перакладзіце наступны тэкст на беларускую мову.
- •8. Падрыхтуйце выказванне пра функцыі мовы па наступнай мадэлі:
- •4. Як у мове адлюстроўваюцца асаблівасці жыцця, светаўспрымання, псіхалогіі народа
- •Пракаменціруйце прычыны ўзнікнення наступных беларускіх тапонімаў:
- •6. Перакладзіце тэкст на беларускую мову. Сфармулюйце і запішыце яго галоўную думку.
- •7. Напішыце кароткі канспект тэмы, выбіраючы найбольш цікавыя, на ваш погляд, прыклады з тэксту і заданняў.
- •5. Як грамадства ўплывае на мову
- •Пытанні і заданні
- •Перакладзіце наступныя словазлучэнні на беларускую мову, запішыце.
- •Падкрэсленыя словы замяніце сінанімічнымі.
- •Які ўплыў грамадства – стыхійны ці свядомы – адлюстраваны ў наступных сказах?
- •Дзяржаўная мова
- •Перакладзіце на беларускую мову і пракаменціруйце.
- •6. Праблема беларуска-рускай інтэрферэнцыі
- •IV. Марфалагічная інтэрферэнцыя – несупадзенні ў формах часцін мовы (род, лік, канчаткі назоўнікаў, формы параўнальнай ступені прыметнікаў, канчаткі дзеясловаў і г.Д.).
- •Заданні Заданне 1. Перакладзіце наступныя словы на беларускую мову, растлумачце адрозненні ў іх фанетычным афармленні.
- •Што такое трасянка?
- • Іі. З гісторыі пісьма
- •Перадгісторыя пісьма
- •2. Асноўныя этапы развіцця пісьма
- •2.1. Піктаграфічнае пісьмо
- •2.2. Ідэаграфічнае пісьмо
- •2.3. Складовае (сілабічнае) пісьмо
- •2.4. Літарна-гукавое (фанемаграфічнае) пісьмо
- •3. Беларускае пісьмо. З гісторыі беларускай графікі
- •2. Тэст па тэме
- •5 . Прачытайце ўрывак з артыкула, надрукаванага ў часопісе “Bielarus” (1915). Як называецца гэта графічная сістэма? Чаму ёю карысталіся для перадачы беларускіх тэкстаў?
- •7. Размяркуйце наступныя словы ў строга алфавітным парадку.
- •8. Адкажыце на пытанні для самаправеркі:
- •9. У часопісе “Роднае слова” (1999 г. № 10) быў надрукаваны наступны артыкул а. Мельнікава. Азнаёмцеся з гэтым артыкулам, выкажыце сваё меркаванне. Аксамітны правапіс
- •Ііі. Паходжанне і развіццё беларускай мовы
- •Што такое моўная сям’я?
- •Што дае вучоным падставы сцвярджаць, што існавала агульнаіндаеўрапейскае моўна-этнічнае адзінства?
- •3. Праславянскі перыяд
- •1. Што такое праславянская мова? Як доўга яна існавала? Якія факты сведчаць на карысць яе існавання?
- •4. Абапіраючыся на інфармацыю тэксту, дапоўніце наступныя сказы, запішыце іх.
- •4. Фарміраванне мовы беларускай народнасці
- •5. Беларуская мова часоў Вялікага княства Літоўскага
- •18. Раскажыце пра ўклад у развіццё старабеларускай мовы і кнігадрукавання с. Буднага і в. Цяпінскага.
- •19. Які ўзровень развіцця старабеларускай мовы і літаратуры прадэманстравалі помнікі палемічнай і гамілетычнай (прапаведніцкай) літаратуры?
- •20. Дакажыце, што хvі ст. Справядліва называюць “залатым векам” у гісторыі беларускай культуры, мовы і літаратуры.
- •6. Новая беларуская літаратурная мова
- •Напішыце кароткі канспект тэксту, выкарыстоўваючы наступныя пытанні як план.
- •3. Прачытайце наступны ўрывак з газеты «Наша Ніва». Якія асаблівасці беларускай марфалогіі і арфаграфіі таго часу вы можаце адзначыць? Запішыце гэты тэкст згодна з сучаснай беларускай арфаграфіяй.
- •4. Выберыце з Дадатку 1 адпаведныя тэме артыкулы, падрыхтуйце па іх выступленні (аглядныя рэфераты). Кантрольныя пытанні і заданні па тэме
- •1. Выберыце правільныя варыянты адказу.
- •2. Пракаменціруйце прыведзеную ніжэй інфармацыю. Якія высновы яна дазваляе зрабіць?
- •4. Адкажыце на наступныя пытанні без апоры на тэкст.
- •Аўрамій смаленскі (працалюбівы)
- •Клімент смаляціч, Клім Смаляціч (? — пасля 1164 г.)
- •Кірыла тураўскі (каля 1130-каля 1182)
- •Ефрасіння полацкая [свецкае імя Прадслава, каля 1110 (?) – 23 або 25.5.1173]
- •Скарына (Скарыніч) францыск [Францішак; 1490(?)- 1551(?)]
- •Сымон будны (каля 1530—13.1.1593)
- •Статуты вялікага княства літоўскага
- •Лаўрэнцій зізаній [Тустаноўскі; ? – 1634(?)]
- •Мялецій сматрыцкі (свецкае імя Максім Герасімавіч; каля 1578—27.12.1633)
- •Метрыка Вялікага княства Літоўскага
- •Сімяон полацкі
- •Філаматы і філарэты
- •Чачот ян антоні тадэвушавіч
- •Насовіч іван іванавіч
- •Карскі яўхім фёдаравіч
- •«Наша ніва»
- •Сцяпан некрашэвіч
- •Вацлаў ластоўскі
- •Язэп лёсік
- •Браніслаў тарашкевіч
- •Гістарычны каментарый
- •I ўстойлівы поступ цывілізацыі
- •1. Стан дыялектнай сістэмы беларускай мовы і сацыяльныя шанцы на яе функцыянаванне
- •2. Моватворчае асяроддзе і прагнозы развіцця
- •3. Нацыянальная гарадская беларуская інтэлігенцыя: супольна ці па абодва бакі?
- •V. Функцыянальныя стылі беларускай літаратурнай мовы.
- •1. Агульныя звесткі
- •2. Заданні
- •Магнетызм
- •Электрамагнітная індукцыя
- •Электрычныя адзінкі меры
- •Трансфарматары
- •Незалежнасць – гэта...
- •Рэзюмэ Павелічэнне эфектыўнасці ўмацавання і аднаўлення дэталяў машын наплаўкай у электармагнітным полі
- •Бабуля!
- •Тлумачальная
- •Часткі цела
- •Знешні выгляд
- •Адзенне. Абутак
- •V. Стылістыка афіцыйна–справавых дакументаў
- •Тэкст 1 Выканкам Першамайскага
- •Гарантыйны ліст
- •2. Дазвол Першамайскага раус г. Мінска.
- •Выпіска з пратакола № 3
- •Рэспубліка беларусь Міністэрства адукацыі
- •Даведка
- •Даручэнне
- •1. Справавыя лісты: моўнае афармленне
- •2. Прыватныя дзелавыя паперы Рэзюмэ
- •Кваліфікацыя
- •Вопыт работы
- •Адукацыя
Рэзюмэ Павелічэнне эфектыўнасці ўмацавання і аднаўлення дэталяў машын наплаўкай у электармагнітным полі
Ключавыя словы: аднаўленне, умацаванне, наплаўка, электрамагнітнае поле, прадукцыйнасць, рабочая вадкасць, парашок, правадзімасць, пакрыццё, структура, уласцівасці.
А’бект даследавання – тэхналагічны працэс і абсталяванне для наплаўкі ў электрамагнітным полі.
Мэта працы – удасканальванне тэхналогіі наплаўкі ў электрамагнітным полі пры аднаўленні і ўмацаванні дэталяў машын, накіраванае на атрыманне высакаякасных пакрыццяў, павелічэнне стабільнасці і прадукцыйнасці працэсу.
У працы выкарыстоўваюцца метады тэорыі электрамагнетызму, тэрмадынамікі, фізікі цвёрдага цела, механікі суцэльнага асяроддзя, электрадынамікі, матэматычнай статыстыкі і планавання эксперыментаў, а таксама эксперыментальныя метады вывучэння фізіка–механічных і эксплуатацыйных уласцівасцяў пакрыццяў.
Распрацаваны матэматычныя мадэлі, якія апісваюць заканамернасці змянення сілы разраднага току і напружанасці магнітнага поля ў рабочай зоне наплаўкі; прапанаваны методыкі разліку прадукцыйнасці наплаўкі і суцэльнасці пакрыццяў; вывучаны ўплыў электрычнай правадзімасці рабочай вадкасці на прадукцыйнасць наплаўкі і якасць наплаўленых пакрыццяў; атрыманы статыстычныя мадэлі наплаўкі, якія дазваляюць выявіць заканамернасці ўплыву фактараў на параметры працэсу і вызначыць аптымальны рэжым наплаўкі; даследаваны структура, фізіка-механічныя і эксплуатацыйныя ўласцівасці пакрыццяў у залежнасці ад віду рабочай вадкасці; распрацаваны мэтазгодны маршрут тэхналагічнага працэсу ўмацавання і аднаўлення дэталяў машын.
Вынікі працы могуць быць выкарыстаны на рамонтных, машынабудаўнічых прадпрыемствах Мінпрама і Мінсельгасхарча Рэспублікі Беларусь.
(ХІЛЬКО Дзмітрый Мікалаевіч)
Тэкст № 9
Шырока прадстаўлены ў творах Ф. Багушэвіча фразеалагізмы, якія надаюць мове сакавітасць, нацыянальную самабытнасць. Пераважаюць агульнавядомыя ўстойлівыя словазлучэнні з ярка выражаным прастамоўным адценнем: У сведкі улезці, ні села – ні пала. («Як праўды шукаць»), Зборшчык, як дым той, лезе ў вочы («Балада»). Часам у творы арганічна ўключаюцца прыказкі і прымаўкі, утвараючы адпаведны стылёвы каларыт: Смачны жабе гарэх, да зубоў бог не даў («У судзе»). Глыбока авалодаўшы фразеалагічнымі скарбамі народнай мовы, паэт не толькі выкарыстаў гатовае, але і сам стварыў афарыстычныя выслоўі: 1 авечка, хоць дурная, // А ваўка ж пазнае! («Воўк і авечка»), Не надта свабодна у гэтай свабодзе («Быў у чысцы»).
Скараціце сказы, ужываючы дзеепрыслоўны зварот.
-
Калі карыстацца законамі квантавай механікі, можна разлічыць атам.
-
Калі мы ведаем пачатковыя каардынаты ракеты і пачатковую хуткасць, мы можам па законах механікі вызначыць, дзе будзе знаходзіцца ракета ў дадзены момант.
-
Толькі калі мы глыбока вывучым усе сувязі ў біясферы, мы знойдзем магчымасці гарманічнага суіснавання чалавека і прыроды.
-
Прыкладныя навукі, паколькі яны ўвасабляюць новыя ідэі ў схемы і канструкцыі сучасных прыстасаванняў, адыгрываюць важную ролю ў развіцці грамадства.
-
Немагчыма прасачыць за часцінкамі, калі не парушыць іх рухі.
Багацце мовы Ф. Багушэвіча ярка праяўляецца ў сінаніміцы. Выкарыстоўваючы цэлую сістэму найменняў, прадметаў і з'яў, аўтар робіць мову дынамічнай, каларытнай. Слова селянін мае эквіваленты – мужык, наш брат, гаспадар, браце мой, братцы, бядота, дзеці Зямлі-маткі. Надзвычай багатая у пісьменніка дзеяслоўная сінанімія. Два і больш блізкія па значэнні словы, а таксама словазлучэнні пісьменнік часта размяшчае адно за адным (градацыя) ці праз некалькі лексічных адзінак, каб узмацніць сэнсавае ці эмацыянальна-экспрэсіўнае значэнні: Іх! Закіпеў той князь, аж зароў. // Аж вылупіў вочы, счырванеў ён, як кроў... («Хрэсьбіны Мацюка»); Каб душа балела, гледзячы на долю, II Каб сэрца шчымела і рвалася з болю («Праўда»).
Тэкст № 10
...Яны беглі не таму, што небяспека пагражала ім адным. Невядомае пагражала ўсім, і яны імчалі, каб папярэдзіць людзей. А людзі былі ў тым будынку наперадзе, на самай градзе ўзгоркаў, там, дзе яна абрываецца ўніз, да мора. Сябар цяжка тупаў побач – вялізны сілуэт на чорным небе.
Гэта быў дзіўны, няветлы, змрочны будынак. Увесь як крышталь: ці то палац, ці то замак. Сябар не ведаў, што Севярын бяжыць да гэтага замка не проста таму, што там людзі. Сярод людзей была жанчына, страх за якую раздзіраў сэрца. Папярэдзіць – і тады яна, усе яны схаваюцца і, можа, выжывуць.
Ад замка вялі уніз травяныя партэры. Не чатырохкутныя, а нібыта паловы выцягнутых авалаў, закругленымі канцамі ўніз, адзін над адным, як рыбіна луска. I не зялёныя яны былі, а фіялетавыя – ад водсветаў неба…
(Уладзімір Караткевіч)
Тэкст № 11
-
Здароў.
-
Здароў, здароў. Ну, праходзь далей на хату, сядай.
-
Дзякуй. Ну як жа ты тутака маешся, як пажываеш?
-
А вось памаленечку, дзень да вечара. А я цябе вельмі даўно бачыла, ой, колькі часу прайшло шмат, бедавала, кажу: чаму гэта ты да нас не прыходзіш, думаю, можа чаго зазлавалася?
-
А чаго ж я буду на цябе злаваць, ды і за што. Я ўвесь гэты час хварэла, так скруціла мяне, што думала, ужо не выжыву, памру, але памаленечку, памаленечку, глядзіш – і ачуняла.
-
А што ж з табой такое зрабілася?
-
А бо, дай жа рады: суседка папрасіла памагчы ёй перабраць бульбу ў склепе, расчыніла дзверы, і акенца таксама было адчынена, а мяне так скразняком прахапіла, што ўсе жылачкі скруціла ў целе, жывога месца на мне не было.
-
А я нічога гэтага не ведала, хоць бы выправіла Ніну да цябе, а то сама ж я не дайду, сама ведаеш, ногі баляць. Раней бывала, дык усюды даляту, дайду першая, а цяпер ног не магу перасунуць, вось дык дажылася.
Дапоўніце другі сказ характарыстыкай выдзеленага слова; скарыстайце інфармацыю першага сказа.
Узор: Электрамагнітныя ўзбурэнні маюць хвалевы характар. Электрамагнітныя ўзбурэнні – гэта ваганні (якія?)… .
Электрамагнітныя ўзбурэнні – гэта ваганні хвалевага характару.
-
Адкрыццё Мендзялеевым перыядычнага закона мела вялікае значэнне. Перыядычны закон – гэта адкрыццё (якое?)… .
-
Адно з важнейшых прыкладанняў фізікі цвёрдага цела – стварэнне новых матэрыялаў, даследаванні ў гэтай галіне носяць прыкладны характар. Вялікае значэнне для развіцця тэхнікі маюць такія даследаванні, (якія?)… .
-
Некаторыя даследаванні ў галіне метэаралогіі маюць фізічны характар. Вялікую ролю ў развіцці метэаралогіі іграюць даследаванні (якія?)… .
Тэкст №12
ГОСЦІ
Алесь і Костусь гэтым часам
Гасцей пад дубам вартавалі
І між сабою жартавалі.
– Згадай, Кастусь,– Алесь пытае: –
Хто першы у госці завітае?
– Ну, хто ж? вядома – Юрка, дружа.
– Чаму? – Бо мёд ён любіць дужа,
А там, глядзі, Язэп прыпрэцца
І Фабіян з ім з Караліны...
Падвып’юць, ведаеш, мужчыны,
Ото гаворка распачнецца!
А там Кандрат вазьмецца ў бокі,
Напэўна пойдзе ён у скокі;
Яго Ялэўка падтрымае,
А Вухін песню заспявае:
«Пі гарэлку, суседзе!..»
– Глядзі, глядзі! хто гэта едзе? –
Алесь ускочыў, пазірае
І локцем Костуся таўхае.
– Ды гэта ж Вухін, брат! ён самы! –
І хлопы кінуліся ў браму,
Бягуць навыперадкі ў хату.
– Ўжо Вухін едзе! Вухін, тата!
– Цыц! не смець казаць мянушку,
А то зніму на вас папружку! –
І бацька бровы пасувае,
Пільчак чысцейшы адзявае,
Ідзе на двор для прывітання
І для пачэснага спаткання.
Андроцкі-Вухін пад'язджае...
(Я. Колас. Новая зямля)
Заданне 2. Вызначце, у якім стылі тыповым з’яўляецца ўжыванне наступных слоў, спалучэнняў слоў:
-
Рэзервы якасці, тэхналогія поспеху, прыступкі росту, вірусы раўнадушнасці, эліксір бадзёрасці, чорнае золата, лясная аптэка, газавая рака, лясныя санітары, дойліды чалавечых душ, капітаны нашых дум і мар, штурманы электроннага веку, жалезны конь, шэрыя драпежнікі, дырыжоры цішыні.
-
Каленчаты вал, аналітычныя мовы, пасіўны баланс, бронзавы век, касмічная хуткасць, удзельная вага, дзяржаўнае права, дэвонскі перыяд, жаночая рыфма, каразійная стойкасць, кантраляваныя параметры, электрамагнітнае поле, акустычныя ваганні, ідэальны газ, цвёрдае цела.
-
Дагаворныя бакі, даводжу да ведама, прыцягнуць да адказнасці, перадаць у адпаведныя інстанцыі, узяць на кантроль, за справаздачны перыяд, аб’явіць вымову.
Заданне 3. Вызначце, якія з наступных слоў маюць выразныя прыкметы гутарковасці:
-
Гаварыць, казаць, гутарыць, размаўляць, перагаворвацца, перамаўляцца, субяседнічаць, зюзюкаць, шушукаць, гаманіць, тарабарыць, балакаць, выступаць, вякаць, балбатаць, балабоніць, лепятаць, гергетаць, лапатаць, трашчаць, бурчаць, бубніць, муркаць, гугнець, плявузгаць, вярзці, чаўпці.
-
Хлус, брахун, манюка, падманшчык, ашуканец, махляр, круцель, чмут, шахрай, шэльма, прайдзісвет.
-
Жартаўнік, весялун, дасціпнік, свавольнік, гарэза, дураслівец, жэўжык, вісус, пястун, пястуха, шалапут, блазнюк, пракуда, бузун.
-
Смяльчак, храбрэц, зух, хват, рызыкант, герой.
-
Сябра, таварыш, знаёмы, дружбак.
-
Дудка, габой, флейта, жалейка, свісцёлка.
Заданне 4. Знайдзіце “лішнія” словы сярод слоў, характэрных для
-
афіцыйна–справавога стылю:
Запіска, прадпісанне, дырэктыва, цыркуляр, паперка, дагавор, кантракт, пісулька, цыдулька, загад;
-
навуковага стылю:
Маса, вага, сіла, хуткасць, раўнавага, ваганні, паскарэнне, гепатыт, шкарлятына, сухоты, запаленне лёгкіх, грып, прастуда, жаўтуха, свінка, паратыф, рак, апендыцыт.
Заданне 5. Прачытайце тэксты і знайдзіце ў іх словы і выразы, якія не адпавядаюць стылю дадзенага тэксту.
Запіска
Глыбокапаважаная спадарыня Мар’я Антонаўна, маці бацькі майго! Даводжу да Вашага ведама, што я з хуткасцю пераадолеў шлях ад alma mater да роднага жытла і зазнаў надзвычай прыемны смак тых страў, што былі прыязна пакінуты Вамі на сервіраваным стале ў пакоі, дзе звычайна
Дапоўніце сказы злучнікамі перш чым, да таго як, пасля таго як, з таго часу як, пакуль не. Звярніце ўвагу на трыванне дзеясловаў. Назавіце сказы, у якіх можна скарыстаць любы з гэтых злучнікаў і ў якіх можна скарыстаць толькі адзін пэўны злучнік.
-
Фармуляваць вывады можна толькі … атрыманы і апрацаваны эксперыментальныя дадзеныя.
-
… фармуляваць вывады, неабходна атрымаць і апрацаваць эксперыментальныя дадзеныя.
-
Хутка … быў адкрыты нейтрон, была выказана гіпотэза аб існаванні нейтронных зорак.
-
Стварыць класічную электрамагнітную тэорыю стала магчыма толькі … была прынята ідэя неперарыўнасці матэрыі.
-
Стварыць тэорыю святла, тэорыю электрамагнетызму было немагчыма … адмовіліся ад тэорыі дыскрэтнасці матэрыі.
-
… пачалі праводзіць касмічныя палеты, у чалавека з’явілася магчымасць правесці назіранні над Зямлёй з Космасу.
гатуецца ежа. А пятай гадзіне абавязкі прымушаюць мяне зноў пакінуць сцены нашага роднага гнязда.
Таму кланяюся, вельмі ўдзячны Вам Ваш унук Сяргей.