9. Органы Улады і кіравання ў вкл.

Кіраўніком Вялікага княства Літоўскага і галоўнай асобай у дзяржаве доўгі час з’яўляўся вялікі князь(гаспадар).Моцная улада пры Гедзіміне, Альгердзе і Вітаўце. Пасля 1492 абмяж. Раднымі панамі. Аляксандр 1 выдаў прывілей (князь не мог прыняць рашэнне без згоды радных паноў). У ВКЛ саслоўна-прадст.манархія, где ўлада манарха абмяж.рада і сойм. Да 1565 45 чел. у радзе. Праднейшая рада (5чел). У канцы 15ст. - сойм(радныя паны і шляхта). На чале мясцовай улады ў ваяводствах стаяў ваявода. Яго намеснікі : кашталян (каманд.вайск.сіламі), падваявода (канцылярыя), гараднічы (рамонт і умацаванне ваяводскага замка), ключнік (падаткі і павіннасці), ляснічы і лоўчы (лясныя ўгодзі), стайнік (конюшня). У паветах на чале улады быў стараста. У гарадах кірайнік быу войт, бурмістры і гарадская рада. Вясковая адміністрацыя была прадстаёлена цівунамі, сотнікамі, прыставамі, старцамі. Вышэйшай судовай інстанцыяй быў Велікакняжацкі суд, функцыі якога з 1581 г. пачаў выконваць Галоўны трыбунал ВКЛ. Магдэбургскага права а таксама дзяржаўных сялян. Сялян прыватнаўласніцкіх і царкоўных судзілі самі землеўласнікі ў так званым «вотчынным» судзе «па звычаю старадаўняму». У гарадах, якія валодалі Магдэбургскім правам, прысуды па справах мяшчан выносіў войтаўскалаўнічы суд. Усе названыя судовыя інстанцыі абапіраліся ў сваёй дзейнасці на дзяржаўнае заканадаўства, якое галоўным чынам было прадстаўлена спачатку судебнікам Казіміра 4 ад 1468 г. а потым Статутами ВКЛ 1529, 1566 і 1588 гг. У часы ВКЛ асновай войска з’яўлялася шляхецкае апалчэнне, так званае паспалітае рушанне.

10. Унутраная і знешняя палітыка вкл.

Найбольш абвастрылася ўнутрыпалітычная сітуацыя ў 14-15ст.што прывяло што прывяло фактычна да грамадзянскай вайны і расколу ВКЛ. Першы ўнутрыпалітычны крызіс узнік пасля смерці Гедзіміна. Не згодныя з узвядзеннем на вялікакняжацкі прастол сярэдняга сына Гедыміна Еўнута, два яго браты Альгерд і Кейстут ажыццявілі дзярж. пераварот. Другі крызіс узнік у 1377 г. пасля смерці Альгерда. Два яго сыны Ягайла і Андрэй Полацкі распачалі барацьбу за ўладу. Выкарыстаўшы раздор паміж братамі, у 1381 годзе вярхоўную ўладу ў дзяржаве захапіў Кейстут, але хутка быў узяты ў палон Ягайлам і задушаны ў Крэўскім замку. Незадавол.палачане паднялі паўст і вярнулі Андрэя. Каб узмацніць свае пазіцыі, Ягайла 14 жніўня 1385 года ў Крэве заключае пагадненне з палякамі аб аб’яднанні Польшы і Літвы, якое замацоўвалася шлюбам Ягайлы з польскай прынцэсай Ядвігай. У пачатку 1387 г. Ягайла выдаў прывілей,які азначаў па сутнасці ўключэнне ВКЛ у склад Польшы. Пачаўся трэці ўнутрыпалітычны крызіс. Скіргайла. Князь Андрэй трапіў у палон. Супраціўленне ўсходніх княстваў супраць уніі не спынілася. Яго ўзначаліў сын Кейстута Вітаўт. Барацьба скончылася заключэннем пагаднення паміж Ягайла і Вітаўтам 5 жніўня 1392 г. ў маёнтку Вострава каля Ліды. Згодна з ім Ягайла заставаўся польскім каралём, а Вітаўт станавіўся Вялікім князем літоўскім і абавязваўся быць верным Ягайлу і Польскай Кароне. Па дагавору паміж ВКЛ і Польшчай 1401 года і Гарадзельскаму прывілею 1413 года каталіцкая знаць узвышалася і атрымлівала шырокія правы, а праваслаўная - трапляла ў дыскрымінацыйнае становішча. Пасля смерці Вітаўта ў 1430 г. гэтая праблема яшчэ больш абвастрылася і пачаўся чарговы ўнутрыпалітычны крызіс. Свідрыгайла Альгердавіч князь. Ён адмяніў усе пагадненні з Польшчай, пачаў дапускаць да дзяржаўнага кіравання буйных праваслаўных землеўладальнікаў.Князь Жыгімонт Кейстутавіч, які аднавіў унію з Польшчай. Грамадзянская вайна 1432 – 1436 гг. Жыгімонт абнародаваў ў 1434 г. прывілей. Свідрыгайла пацярпеў паражэнне і ўцёк у Кіеў. Жыгімонт забіты ў 1440 г. Пасля яго стаў Казімір Ягайлавіч. Асноўн напрамкамі знешней палітыкі ВКЛ у 14 – 16 стст. сталі на захаде – адносіны з Польшчай, на паўночна-заходнім напрамку – з крыжкамі, на ўсходзе – з Маскоўскай дзярж і на паўднёвым усходзе і на поўдні – з татара-манголамі. У 14 ст. крыжакі рабілі частые набегі. У 1409-1411 гг. адбылася "вялікая вайна". Кульмінацыйным пунктам яе стала Грунвальдская бітва 15 ліпеня 1410 года, якая закончылася разгромам крыжацкага войска. У 1411 г. Лівонскі ордэн стаў васалам ВКЛ. Важным напрамкам знешняй палітыкі ВКЛ былі ўзаемаадносіны з Маскоўскай дзяржавай. Спачатку ў другой палове 13 – 14 стст. ваенная перавага была на баку ВКЛ, якое вяло актыўную палітыку па далучэнню былых зямель Кіеўскай Русі. У 15 стагоддзі назіралася пэўная раўнавага ва ўзаемаадносінах паміж Масквой і ВКЛ. з 1480 года накіравала сваю дзейнасць на захоп зямель, якія раней уваходзілі ў Кіеўскую Русь. З канца 15 ст. пачалася серыя войнаў, у выніку якіх Маскоўская Русь адваявала трэцюю частку ўсходніх зямель ВКЛ. З 1558 – 1583 г. адбывалася вайна паміж Рускай дзяржавай, якая прэтэндавала на выхад да Балтыйскага мора, і Лівонскім ордэнам. У 1563 годзе быў захоплены Полацк. Гэта стварыла сур’ёзную небяспеку для захавання цэласнасці ВКЛ і стала адной з прычын заключэння Люблінскай уніі паміж ВКЛ і Польшчай у 1569 г. У 1362 г. войска ВКЛ пад камандаваннем Альгерда разбіла ардынскае войска ў бітве на рацэ Сінія Воды і надоўга спынілі агрэсію Арды. Вітаўт заключыў саглашэнне з ханам Тахтамышам аб сумеснай барацьбе супраць Маскоўскай дзяржавы, але дальнейшыя іхнія сумесныя дзеянні былі няўдалымі.