Стварэнне бнр

Першая сусв. вайна і падзеі 1917г. актывізавалі рух за стварэнне бел. дзяржаўнасці. Пасля падпісання Брэсц-кага міру (1918) на захопленай немцамі і палякамі тэр-рыі быў арганізаваны паліт. цэнтр, які абвясціў аб стварэнні БНР (9 сакавіка 1918г.). 18 сакавіка 1918г. Выканком Рады Усебеларускага з’езда быў рэарганіза-ваны ў Раду БНР. Прэзідыум Рады ўзначаліў Серада. 19 сакавіка Рада БНР прыняла закон “Аб вярхоўнай уладзе БНР”, які замацоўваў за ёй ф-цыі заканадаўчага органа. 25 сакавіка Рада БНР прыняла 3-ю Устаўную грамату, якой абвяшчалася незалежнасць БНР у этна-графічных межах пражывання беларусаў. Самастой-насць і незалежнасць БНР Рада спрабавала рэаліза-ваць пры дапамозе знешніх сіл. Аднак гэта зрабіць не ўдалося. Краіны Антанты не была зацікаўлены ў пры-знанні БНР. Савецкія ўлады занялі выключна адмоў-ную пазіцыю да БНР. У Дэкларацыі “Да бел. рабочых і сялян”, прынятай 14 красавіка 1918г. на ІІ з’ездзе Са-ветаў Зах. вобл., Рада вызначалася як контррэвалю-цыйная, а яе кіраўнікі – як ворагі савецкай сацыяліс-тычнай улады. Ва ўмовах міжнар. ізаляцыі Рада БНР пайшла на рашучы крок. 25 красавіка 1918г. яна накі-равала тэлеграму германскаму кайзеру Вільгельму, у якой заявіла пра гатоўнасць “дасягнення дзярж. неза-лежнасці ў саюзе з Герм. імперыяй”. Тэлеграма закан-чвалася словамі: “Толькі пад апекай Герм. дзяржавы бачыць Рада добрую волю св. краіны ў будучым”. Пасланне Радай тэлеграмы выклікала востры паліт. крызіс у самой Радзе. Яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты. Крызіс Рады прывёў да расколу БСГ і ўтварэння нов. партый – Бел. партыі сацыяліс-таў-рэвалюцыянераў, Бел. сац.-дэм. партыі, Бел. пар-тыі сацыялістаў-федэралістаў. Склаў св. паўнамоцтвы Нар. сакратарыят. У Радзе сталі замацоўвацца кансер-ватыўныя сілы. 27 жніўня 1918г. урад Германіі падпі-саў з урадам РСФСР дадатковы дагавор, паводле яко-га герм. войскі адыходзілі да р.Бярэзіны. У выніку па-ражэння аўстра-герм. блоку ў першай сусв. вайне і Лі-стападаўскай рэвалюцыі ў Герм. савецкі ўрад 13 ліста-пада 1918г. ануляваў Брэсцкі дагавор. Чырв. Армія па меры адыходу герм. войск паступова стала вызваляць тэ-рыю Бел. 10 снежня быў вызвалены г.Мінск. Да сяр. лютага 1919г. ад нямецкіх акупантаў была ачыш-чана амаль уся тэр-рыя Бел. Рада БНР вымушана была пераехаць з Мінска ў Гродна.

Стварэнне бсср і Літ.-Бел. Сср

Пасля вызвалення Бел. ад нямецкіх акупантаў і аднаў-лення савецкай улады зноў паўстала пытанне аб утва-рэнні бел. нац. дзяржаўнасці. Гэту ідэю актыўна адс-тойвалі Белнацком, Цэнтральнае бюро бел. секцый РКП(б). Кіраўнікі гтых арганізацый Чарвякоў, Жылу-новіч і іншыя лічылі неабходных стварэнне бел. саве-цкай рэспублікі і ўстанаўленне цесных сувязей з РСФСР. 24 снежня 1918г. Пленум ЦКРКП(б) прыняў рашэнне аб стварэнні БССР. 30 снежня 1918г. у Сма-ленску адкрылася VI Паўночна-Зах. абласная канферэ-нцыя РКП(б). Яна прыняла рэзалюцыю “Аб абвяшчэн-ні Зах. камуны Бел. Сац. Рэспублікай”. Канферэнцыя абвясціла сябе І з’ездам Кампартыі “бальшавікоў” Бел. – КП(б)Б. Быў абраны кіруючы орган – Цэнтраль-нае бюро КП(б)Б. На першым яго пасяджэнні быў вы-браны прэзідэнт ЦБ КП(б)Б. Яго старшынёй стаў Мяс-нікоў. 31 снежня 1918г. ЦБ КП(б)Б зацвердзіла склад Часовага рабоча-сялянскага Савецкага ўрада Бел. на чале з Жылуновічам. 1 студзеня 1919г. Часовы ўрад Бел. апублікаваў Маніфест, які абвясціў стварэнне БССР. Уся ўлада на тэр-рыі Бел. пераходзіла да Саве-таў рабочых, сялянскіх і салдацкіх дэпутатаў, асн. сро-дкі вытворчасці абвяшчаліся агульнанар. Уласнасцю. 5 студзеня 1919г. урад БССР, ЦБ КП(б)Б пераехалі са Смаленска ў Мінск, які з гэтага часу стаў сталіцай БССР. Аднак пагроза інтэрвенцыі з боку Польшчы прымусіла савецкае кіраўніцтва неўзабаве аб’яднаць БССР з Літ. ССР. 16 студзеня 1919г. ЦБ РКП(б) пры-няў рашэнне пакінуць Віцебскую, Магілёўскую і Сма-ленскую губерні ў РСФСР, а на аснове Мінскай, Гро-дзенскай, Ковенскай і Віленскай губерняў абвясціць Літ.-Бел. ССР.

Партызанскі рух і падполле на Бел.

У ліку першых партызанскіх атрадаў, што ўзніклі са-мастойна ў самым пач. ВАВ, былі Пінскі атрад пад ка-мандаваннем Каржа. За ліпень-верасень 1941г. у цэнт-ралізаваным парадку ў Бел. было сфарміравана звыш 430 партызанскіх атрадаў і груп, у якіх налічвалася больш за 8 тыс. чал-к. У склад першых атрадаў і груп увходзілі камуністы і камсамольцы, савецкія і гаспа-дарчыя кіраўнікі, актывісты, бел. патрыёты, а таксама вайскоўцы, што трапілі ў акружэнне ці вырваліся з ва-рожага палону. Характэрнай асаблівасцю партызанс-кага руху ў 1942г. стала вызваленне ад акупантаў зна-чных тэр-рый і ўтварэнне там партызанскіх зон. Пер-шая такая зона ўзнікла ў студзені-лютым 1942г. у Кас-трычніцкім раёне Палескай вобл. На яе тэр-рыі размя-шчаўся партызанскі гарнізон, які налічваў 13 атрадаў і больш за 1300 нар. мсціўцаў. Партызанскія зоны ўва-ходзілі ў больш буйное аб’яднанне – партызанскі край. Асаблівасцю партызанскага руху ў 1942г. было і тое, што ён стаў больш арганізаваным і эфектыўным. Гэтаму спрыяла стварэнне Цэнтральнага штаба парты-занскага руху пры стаўцы Вярхоўнага Галоўнакаман-давання на чале з Панамарэнкам і Бел. штаба парты-занскага руху на чале з Калініным. Пачалося разгорт-ванне масавага партызанскага руху, ствараліся заналь-ныя і абл. Партызанскія злучэнні. У студзені 1942г. партызанскія атрады разграміла нямецкі гарнізон у райцэнтры Капаткевічы. У1943-44гг. з удзелам усіх партызанскіх злучэнняў былі праведзены аперацыі, якія ўвайшлі ў гісторыю пад назвай “рэйкавая вайна”. Асаблівасцю партызанскай антыфашысцкай барацьбы ў зах. раёнах Бел. з’яўл. знаходжанне тут адначасова з савецкімі партызанамі ваенных фарміраванняў поль-скай Арміі Краёвай (акаўцаў) і Арганізацыі ўкр. нацы-яналістаў (аўнаўцы). Акаўцы змагаліся за аднаўленне Польшчы ў межах 1 верасня 1939г., г.зн. з уваходжан-нем у яе склад Зах. Бел. і Зах. Укр. Яны вялі барацьбу на 2 фронты: супраць гітлераўцаў і супраць бальшаві-коў. Аўнаўцы змагаліся за самастойную Укр. У 1943-44гг. акаўцы і аўнаўцы вялі баявыя дзеянні супраць партызан і падпольшчыкаў, а таксама часцей Чырв. Арміі. Вынікам баявой дзейнасці партызан з’яўл. тое, што пад іх кантролем знах. 60% акупіраванай тэр-рыі Бел., значная частка якой была цалкам вызвалена ад захопнікаў.

Адначасова з партызанскай барацьбой разгортвалася падпольная антыфашысцкая дзейнасць у гарадах і ін-шых населеных пунктах. Яшчэ да поўнай акупацыі ў 89 раёнах і 4 абл. рэспублікі былі арганізацыйна афор-млены падпольныя партыйныя органы. Эфектыўна дзейнічалі падпольныя групы Заслонава на Аршанс-кім чыгуначным вузле, Харужай у Віцебску, на чыгу-начнай станцыі Обаль Віцебскай вобл. Мінскае пад-полле, нягледзячы на вялікія страты працягвала дзей-нічаць. У яго складзе змагалася звыш 9 тыс. чал-к, больш чым 1 тыс. камуністаў і 2 тыс. камсамольцаў, праведзена звыш 1500 дыверсій. У ноч на 30 ліпеня 1943г. падпольшчыкі Асіповіч здзейснілі на чыгунач-ным вузле адну з самых буйных дыверсій другой сусв. вайны. Камсамолец Крыловіч падлажыў 2 магнітныя міны пад эшалон з гаручым. Пажар працягваўся 10 га-дзін. У выніку аперацыі былі поўнасцю знішчаны 4 эшалоны. Падпольныя групы паспяхова дзейнічалі ў Магілёве, Гомелі, Брэсце, Баранавічах, Бабруйску, Ба-рысаве, Полацку, Мазыра і іншых населеных пунктах. Усяго за гады вайны ў падпольнай барацьбе ўдзельні-чала звыш 70 тыс. бел. патрыётаў. Разам з партызана-мі і падпольшчыкамі супраць ворага змагалася мясцо-вае насельніцтва.

Пачатак ВАВ. Акупацыйны рэжым на Бел.

22 чэрвеня 1941г. фашысцкая Германія, парушыўшы пакт аб ненападзенні, вераломна ўварвалася ў межы СССР. На тэр-рыі Бл. Разгарнуліся абарончыя баі. У адпаведнасці з планам маланкавай вайны (план Барба-роса) гал. удар па маскоўскім накірунку нанасіла гру-па армій “Цэнтр”. Яна мела мэту знішчэння ў прыгра-нічных баях войскаў Зах. асобнай ваеннай акругі. Няг-ледзячы на надзвычайнае цяжкае стан-шча, знаходзя-чыся іншы раз у акружэнні праціўніка, савецкія воіны аказвалі адчаяннае супраціўленне, праяўлялі стой-касць і мужнасць. За тыдзень баёў каля батальёна гіт-лераўцаў знішчылі байцы пагранічнай заставы лейтэ-нанта Кіжаватага, што знах. у зах. чыстцы Брэсцкай крэпасці. Гераічна трымаліся абаронцы Брэсцкай крэ-пасці. Штаб абароны ўзначалілі капітан Зубачоў і ка-місар Фамін. Кіраўніком абароны стаў маёр Гаўрылаў. Абаронцы крэпасці пратрымаліся каля месяца, хаця па планах фашыстаў на захоп крэпасці адводзілася нека-лькі гадзін. Ужо ў першыя гадзіны вайны разгарнуліся паветраныя баі ў небе Бел. Каля Радашковічаў здзейс-нілі гераічны подзвіг камандзір эскадрыллі, уражэнец Бел., капітан Гастэла і члены яго экіпажа. Са згоды экіпажа камандзір накіраваў палаючы самалёт на гру-пу нямецкіх танкаў і аўтамашын. Пры абароне Гомеля здзейсніў св. першы паветраны таран лётчык Коўзан – адзіны ў свеце лётчык, які зрабіў 3 тараны і застаўся ў жывых. Нягледзячы на ўпартае супраціўленне Чырв. Арміі, фашысцкія войскі, маючы велізарную эк. ваен-ную перавагу, хутка рухаліся ў глыб тэр-рыі БССР. На сёмы дзень вайны быў захоплены Мінск. Надзвычай напружаны хар-р насілі баі ў раёне Магілёва. Абарона горада працягвалася 23 дні. 14 ліпеня 1914г. пад Ор-шай упершыню савецкімі войскамі у абарончых баях была выкарыстана рэактыўная артылерыя – будучыя знакамітыя “кацюшы”. Да канца лета 1941г. уся тэр-рыя Бел. была захоплена ворагам. На захопленай тэр-рыі Бел. акупанты ўводзілі “новы парадак”, накірава-ны на ліквідацыю савецкага ладу, эксплуатацыю нац. багаццяў і рэсурсаў, прыгнечанне і знішчэнне людзей. Адносіны аорага да беларусаў вызначаны ў плане “Ост”. Згодна з ім прадугледжвалася 75% рускіх, бе-ларусаў, украінцаў фізічна знішчыць, а астатнія 25% ператварыць у рабоў. Што ж датычылася цыганаў і яў-рэяў, якія таксама жылі ў Бел., дык іх чакала плўнае знішчэнне. Намеснікам Гітлера ў Бел. стаў гаўляйтэр Вільгельм Кубе. З мэтай планавага знішчэння савецкіх людзей у Бел. было створана больш за 260 лагераў смерці, адзін з іх каля в.Малы Трасцянец. У с-ме лаге-раў фашысцкай Германіі ён займае сумнае 4-е месца па колькасці знішчаных чал-к – 206500. Яўрэйскае на-сельніцтва заганялася ў спец. Месцы пражывання – гета. Усяго іх у Бел. было 70. У Мінскім гета і лагеры смерці “Малы Трасцянец” загінула каля 100 тыс. яўрэ-яў. Гітлераўцы знашчалі ваеннапалонных і мірнае бел. насельніцтва. За час акупацыі пад выглядам барацьбы супраць партызан яны правялі больш за 140 карных экспедыцый. Разам з жыхарамі фашысты спалілі 619 вёсак. Назва “Хатынь” стала сімвалам трагедыі бел. народа ў гады вайны. Савецкіх людзей насільна выво-зілі на катаржныя работы ў Германію. Было вывезена каля 380 тыс. чал-к. Тых, хто ўхіляўся ад адпраўкі ў Германію, расстрэльвалі. Свой “новы парадак” акупа-нты ўводзілі жорстка. Адказам на яго з’явіўся масавы антыфашысцкі рух, барацьба партызан і падпольшчы-каў.

Буржуазныя рэформы 60-х гг. ХХст. і асаблівасці іх правядзення на Бел.

Рэформа 1861г. ліквідавала гал. перашкоду, што стры-млівала развіццё капіталізму ў Расіі, - прыгоннае пра-ва. Аднак гэтага было недастаткова. Каб рухацца да сапраўды буржуазнага грамадства, Расіі былі патрэб-ны іншыя рэформы дзярж.-паліт. ладу. У 60-70-я гг. урад Аляксандра ІІ прыняў шэраг пастаноў аб правя-дзенні такіх рэформ: земскай, судовай, гарадской, вае-ннай, у галіне нар. адукацыі і друку. Самай радыкаль-най была судовая рэформа (20 лістапада 1864г.). Новы суд будаваўся на бессаслоўных прынцыпах. Былі аб-вешчаны нязменнасць суддзяў, незалежнасць суда ад адміністрацыі, вусны хар-р, спаборнасць і галоснасць судовага працэсу. Значна скарацілася с-ма судаводст-ва. На Бел. суд. Рэформа пачалася толькі ў 1872г. з увядзення міравых судоў. Міравыя суддзі назначаліся міністрам юстыцыі. Акруговыя суды, прысяжныя за-сядацелі і прысяжныя павераныя з’явіліся ў зах. губе-рнях ў 1882г. Спіс прыысяжных засядацеляў зацвяр-джаўся ўладамі. Земская рэформа (1 студзеня 1864г.) прадугледжвала стварэнне ў паветах і губернях выбар-ных устаноў (земстваў) для кіраўніцтва мясцовай гас-падаркай, нар. адукацыяй, мед. абслугоўваннем насе-льніцтва і іншымі справамі непаліт. хар-ру. Але ў Бел. ў сувязі з падзеямі 1863-64 гг. уводзіць выбарныя ўс-тановы ўрад не адважыўся. Гарадская рэформа (пры-нята 1870г., ў Бел. – ў 1875г.) абвяшчала прынцып усесаслоўнасці пры выбарах органаў гарадскога сама-кіравання – гарадской думы і гарадской управы. Але высокі маёмасны цэнз выключаў з удзелу ў выбарах большую частку жыхароў горада і даваў уладу куп-цам, прадпрымальнікам, уладальнікам нерухомасці. Ваенная рэформа пачалася ў 1862г., калі былі ўтвора-ны 15 ваенных акруг і скарочаны тэрмін службы да 7-8 гадоў. У 1874г. з увядзеннем усеагульнай воінскай павіннасці ў Расіі былі рэалізаваны буржуазныя прын-цыпы камплектавання арміі. Усе мужчыны з 20-гадо-вага ўзросту павінны былі служыць ў войску. Тэрмін службы паніжаўся да 6 гадоў у сухапутных войсках і 7 – на флоце. Уводзіліся ільготы для людзей, якія мелі адукацыю. Тыя, хто скончыў ВНУ, служылі 6 меся-цаў, гімназіі – 1,5 года, гарадскія вучылішчы – 3г., па-чатковыя школы – 4 г. Буржуазны хар-р насілі таксама школьная (1864г.) і цэнзурная (1965г.) рэформы. Шко-ла абвяшчалася ўсесаслоўнай, павялічвалася коль-касць пачатковых школ, уводзілася пераемнасць роз-ных ступеняў навучання. Новы цэнзурны статут знач-на пашырыў магчымасці друку.

Асн. дасягненні ў развіцці савецкай навукі, адукацыі і мастацтва на Бел.

Ужо ў др. пал. 60-х гг. ХХст. рэзка ўзмацнілася ідэала-гізацыя культ. жыцця. На першае месца была пастаў-лена марксісцка-ленінская адукацыя, якая павінна бы-ла забяспечыць выхаванне новага чал-ка з камуністы-чным светапоглядам. Вывучаліся ў першую чаргу гіс-торыя КПСС, гісторыя КПБ, паліт. эк-я, філ-я, навуко-вы камунізм. У 1971г. Брэжнеў заявіў, што ў краіне “ўзнікла новая гіст. супольнасць людзей – савецкі на-род”. Нар. адукацыя развівалася ў адпаведнасці з пар-тыйнымі ўстаноўкамі на пабудову камунізму ў СССР. У др. пал. 70-х гг. ХХст. адбыўся пераход да ўсеагуль-най сяр. адукацыі. Усе школы перайшлі на кабінетную с-му навучання, пашырылася выкарыстанне тэхніч-ных сродкаў у працэсе навучання прадметам. Існавалі агульнаадукацыйныя працоўныя політэхнічныя шко-лы з вытворчым навучаннем. Павялічылася колькасць навучэнцаў ПТВ. Паспяхова развівалася с-ма вышэй-шай адукацыі. К 1985г. у рэспубліцы дзейнічала 33 ВНУ. На мэты навукі дзяржава выдзяляла значныя сродкі. Цэнтрам навукі ў рэсп., як і раней, з’яўл. Ака-дэмія навук Бел. Лаўрэатамі Ленінскай прэміі сталі акадэмік АН БССР Ельяшэвіч за навуковыя працы ў галіне фізічных навук, акадэмік Платонаў за работы ў галіне матэматыкі і акадэмік Мацэпура за распрацоў-ку і ўкараненне ў с/г вытворчасць высокаэфектыўнай тэхналогіі механізацыі забалочаных зямель. Дзякую-чы навуковым распрацоўкам і ўкараненню іх у вытво-рчасці на прадпрыемствах Бел. сталі выпускацца стан-кі высокай дакладнасці. Выраблялася прад-цыя, якая служыла выкарыстанню энергіі атама, асваенню кос-масу. Беларусы Клімук і Кавалёнак сталі сусветна вя-домымі лётчыкамі-касманаўтамі СССР. З к. 60-х гг. бел. літ-ра перажывала складаны час св. развіцця. Па-ртыя патрабавала ідэйнай накіраванасці твораў, іх ад-паведнасці ўстаноўкам па камуністычнаму выхаван-ню. Імкненне да асвятлення праўды жыцця, праўды гі-сторыі было ўласціва пісьменнікам, якія пісалі пра ВАВ (Грахоўскі, Быкаў “Кар’ер”). Выйшла “Хатынс-кая аповесць” Адамовіча, у якой аўтар глыбока разва-жае аб былых партызанскіх справах і сучаснасці. Зда-быткам бел. літ-ры пра сучаснасць з’явіўся раман Ка-раткевіча “Чорны амак Альшанскі”. У 1974г. камедыя Крапівы “Брама неўміручасці”, якая крытыкавала мя-шчанства як зло ў нашым жыцці, была ўдастоена Дзярж. прэміі БССР. У 70-я гг. кінастудыя “Беларусь-фільм” выпусціла фільмы, прысвечаныя вайне (шмат-серыйная тэлестужка “Руіны страляюць”, “Альпійская балада” рэжысёра Сцяпанава і інш.). У бел. музыцы вядомымі сталі оперы Семянякі “Зорка Венеры” і Смольскага “Францыск Скарына”. У выяўленчым мас-тацтве былі створаны занкамітыя палотны Савіцкага “Пакаранне смерцю” і “Партызанская мадонна” Асо-бае месца займае творчасць мастака Ісачова, карціны якога пачалі з’яўляцца на выстаўках толькі пасля пры-знання яго талента за мяжой. За 32 гады жыцця ён стварыў звыш 500 карцін. Сярод манументальнага мастацтва вылучаюцца мемарыяльныя комплексы “Хатынь” і “Курган Славы” (скульптары Глебаў, Селі-ханаў і інш.), комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой.

Бел. на міжнароднай арэне ў др. пал. ХХст.

Дэмакратызацыя грамадскага жыцця, пераўтварэнні ў эк-цы і сац. сферы, якія адбыліся ў др. пал. 80-х гг., прывялі да ўсталявання новага паліт. мыслення ў сфе-ры міжнар. адносін, прызнання рашаючай ролі агуль-началавечых каштоўнасцей. Гэтыя каштоўнасці існу-юць рэальна і вызначаюцца агульнапрызнаннымі між-нар. дакументамі, перш за ўсё Статутам ААН, дэкла-рацыямі, пактамі, канвенцыямі, рэзалюцыямі, якія прыняты і якіх прытрымліваецца пераважная боль-шасць дзяржаў свету. Іх прызнанне і строгае выканан-не, побач з пастаяннымі пошукамі шляхоў вырашэння усіх пытанняў, якія ўзнікаюць на шляху ўмацавання міжнар. міру, недапушчэння новай вайны, прывяло да павышэння ролі ААН. У гэтай сувязі больш спрыяль-ныя ўмовы склаліся і для плённай дзейнсці ў ААН Бел., тым больш што ўнутры СССР складваліся спры-яльныя ўмовы для пашырэння міжнар. дзейнасці рэс-публік Саюза. У др. пал. 80-х гг. пашырыліся абмены дэлегацыямі па вывучэнню вопыту іншых краін у вы-рашэнні розных сац.-эк. і паліт. пытанняў. Штогод га-сцямі рэспублікі з’яўл. да 60 дэлегацый рознага ўзроў-ню з мн. краін, пераважна былога сацыялістычнага ла-гера. Столькі ажыццяўлялася візітаў у адказ. Аднак гэ-тыя абмены насілі пераважна рытуальны хар-р, слу-жылі сродкам забавы для кіруючай эліты. Рэспубліка з’яўлялася ўдзельнікам міжнар. руху параднёных га-радоў. 11 гарадоў Бел. мелі дружалюбныя сувязі з 17 гарадамі Вялікабрвтаніі, Фр., Бельгіі, Індыі, Яп., Анго-лы, Фінляндыі, Германіі, ЗША. Праводзіліся абмены дэлегацыямі, спартыўнымі і творчымі калектывамі, групамі моладзі, рознымі выстаўкамі і г.д. У гэтыя га-ды якасна новы хар-р набылі гандлёва-эк. сувязі рэсп. З замежнымі краінамі. Існуючы эк. патэнцыял рэсп., выгаднае геагр. размяшчэнне садзейнічалі развіццю новых ф-м знешнеэк. Зносін, перш за ўсё стварэнню сумесных з замежнымі фірмамі прадпрыемстваў, уста-наўленню прамых вытворчых і навукова-тэхнічных сувязей. Да пач. 90-х гг. у рэсп. Дзейнічала больш за 20 такіх прадпрыемстваў, у іх ліку па выпуску абутку, па жывёлагадоўлі і перапрацоўцы мяса, вытворчасці тавараў спажывання. У 1989г. пачало выпускаць прад-цыю прадпрыемства “Белвест”, створанае віцебскай абутковай фабрыкай і заходнегерманскай фірмай “Са-ламандэр”. Пачаты выпуск высакаякаснай пражы су-месным савецка-венгерскім прадпрыемствам “Бары-форг” у Барысаве і інш. Каля 100 прадпрыемстваў і аб’яднанняў рэсп. ўстанавілі прамыя вытворчыя і на-вукова-тэхнічныя сувязі з замежнымі партнёрамі, у іх ліку аб’яднанні “БелаўтаМАЗ”, “Мінскі трактарны за-вод”, “Атлант” і інш. Аднак устойлівых вытворчых адносін дасягнута не было, пераважыў просты тавара-абмен. Гал. перашкодай з’яўлялася няўстойлівасць эк. стан-шча рэсп., адсутнасць рынку, які служыць руха-віком гандлёва-эк. сувязей як дзяржаў, так і тавара-вытворцаў.

Грамадска-паліт. жыццё беларусаў (1945-1985гг.)

Пасля смерці ў 1953г. Сталіна гр.-паліт. жыцці рэсп., як і ўсёй краіны, вызначыўся адыход ад сталінскай рэ-прэсіўнай с-мы і прыняцце пры Хрушчова курса на дэсталінізацыю грамадства – пераадоленне адмоўных наступстваў сталінскага таталітарнага рэжыму. У 1956г. на ХХ з’ездзе КПСС упершыню было ўзнята пытанне аб кульце асобы Сталіна і злоўжываннях у час яго праўлення. У БССР пасаду Першага сакратара ЦК КПБ займаў, пачынаючы з 1956г., Мазураў – ак-тыўны ўдзельнік партызанскай барацьбы, першы бе-ларус, які заняў гэту пасаду. Тыя мерапрыемствы, якія прах. Ў СССР і адпаведна ў БССР пасля смерці Ста-ліна, атрымалі назву паліт. “адлігі” і сведчылі аб лібе-ралізацыі (паліт. працэсе, які абумоўлівае дапушчэнне некаторых дэмакр. свабод). Былі спынены масавыя рэпрэсіі, пачала ажыццяўляцца рэабілітацыя (аднаў-ленне добрага імя) бязвінна асуджаных. Простыя лю-дзі сталі больш свабодна выказваць св. думкі і жыць больш раскована. Аднак усе гэтыя змены былі накіра-ваны не на злом таталітарнага рэжыму, а на яго рэфар-маванне.З сяр. 50-х гг. рабіліся спробы павысіць ролю Саветаў у кіраўніцтве краінай і грамадствам. Але па-ранейшаму выбары ў Саветы насілі фармальны хар-р, праводзіліся на безальтэрнатыўнай аснове, а ў саміх Саветах гаспадарамі стан-шча былі партыйныя камітэ-ты. Пашыралася роля і ф-цыі камсамола, прафсаюзаў, грамадскіх арганізацый. Праўда, дзеянні прафсаюзаў абмяжоўваліся арганізацыяй працоўных калектываў на выкананне вытворчых планаў, тады як уласцівыя ім ф-цыі абароны людзей адсоваліся на другі план. Насе-льніцтва БССР падтрымала паліт. курс кіраўніцтва, выказвала давер партыі лібералізацыі. У 1961г. была прынята Праграма КПСС, накіраваная на пабудову ка-мунізму ў СССР. Былі вызначаны і тэрміны 80-я гг. Але нічога гэтага не адбылося, а палітыка, якая право-дзілася Хрушчовым без уліку абхектыўных законаў развіцця грамадства і рэальных абставін, атрымала назву “паліт. авантурызму”. Такім чынам, палітыка Хрушчова была перша, у значнай ступені абмежава-най, спробай дэмакратызацыі гр.-паліт. жыцця. Фак-тычна адбываўся пераход ад таталітарнага да аўтары-тарнага (заснаванага на бясспрэчным падпарадкаванні ўладзе) паліт. рэжыму пры захаванні камандна-адміні-страцыйных метадаў кіравання. У кастрычніку 1964г. Хрушчоў быў зняты з пасады Першага сакратара ЦК КПСС. Кіраўніком партыі, а гэта азначала фактычна ўсёй дзяржавы, стаў Брэжнеў, гады ўлады якога (64-82) атрымалі назву “застою”. У гэты перыяд рабіўся выгляд, што ў краіне існуюць дэмакр. ф-мы ўлады. На самой справе ўся ўлада была ў руках партыйнага апа-рату. Асаблівасцю палтт. С-мы стала непасрэднае пра-мое партыйнае кіраўніцтва эк-кай (планы пяцігодак прымаліся на з’ездах КПБ). Стварылася вялікая армія партыйна-дзярж. бюракратаў, якая падпарадкоўвалася Маскве. Кіраўніком рэсп. (Першым сакратаром ЦК КПБ) быў Машэраў (65-80). Ён карыстаўся вялікай па-вагай сярод насельніцтва за прастату, даступнасць, дэ-макратычнасць. Машэраў быў адзіным Героем СССР сярод партыйных чыноўнікаў, які атрымаў гэта званне за гераізм у гады вайны. Гр.-паліт. жыццё ў 70-перш. пал. 80-х гг. у Бел. – з’ява складаная і пакуль што мала вывучаная. Эк-ка знаходзілася яшчэ на ўздыме і мн. яе супярэчнасці часова згладжваліся. Увод савецкіх вой-скаў у Афганістан (79г.) тлумачыўся неабходнасцю дапамога паўднёваму суседу СССР у яго барацьбе за самастойнае развіццё. Хаця пазней гэта дзеянне было прызнана паліт. памылкай. Паліт. рэжым у гэтыя гады характарызаваўся абмежаванасцю дэмакратыі, узмац-неннем ролі цэнтра ў кіраванні краінай, усеўладдзем адной партыі.

Вызваленне тэр-рыі Бел. Страты Бел. ў др. сусв. вайне

Пачатак вызвалення БССР звязаны з наступленнем во-сенню 1943г. Чырв. Арміі. 23 верасня быў вызвалены першы раённы цэнтр БССР – г.Камарын, а да канца года – Гомель. У 1944г. пачаўся завяршальны этап ВАВ – воўнае выгнанне акупантаў з савецкай зямлі, вызваленне народаў Еўропы ад фашысцкага рабства і крушэнне гітлераўскай Германіі. Значную ролю ў гэ-тым адыграла Бел. наступальная аперацыя (“Багра-ціён”). Лінія савецка-германскага фронту к лету 1944г. уяўляла сабой выступ, вядомы як “бел. балкон” – ад Полацка на поўначы да Ковеля на поўдні. Утрыманню гэтага выступу гітлераўскае камандаванне надавала асабістае значэнне. Тут былі бадрыхтавны абарончыя рубяжы, якія не належалі здачы ні пры якіх абставі-нах. Лінію абароны гітлераўцы назвалі “Айчына”. Ажыццяўлялі аперацыю “Багрціён” войскі франтоў: 1-га, 2-га, 3-га Беларускага і 1-га Прыбалтыйскага, а таксама Дняпроўская флатылія, авіяцыя, фр. добраах-вотніцкі знішчальны авіяполк “Нармандыя-Нёман” і партызанскія злучэнні. Дзеянні франтоў каардынавалі маршалы СССР Васілеўскі і Жукаў. Аперацыя пачалася 23 чэрвеня 1944г. нечсакана для ворага. Войскі 1-га Прыбалтыйскага, 2-га і 3-га Бел. франтоў наносілі ўдары па флангах нямецкай арміі “Цэнтр”, а 1-га Бел. – праследавалі адступаючага ворага, не даю-чы яму апамятацца. На трэці дзень быў вызвалены Ві-цебск, а затым Орша. Пасля вызвалення Бабруйска разгарнуліся баі на мінскім напрамку. У выніку насту-плення ўтварылася некалькі “катлоў”(акружаных гру-повах фашыстаў), у буйнейшым з якіх, пад Мінскам, апынулася больш чым 100 тыс. нямецкіх салдат і афі-цэраў. 7 дзён кіпеў “Мінскі кацёл”. 70 тыс. гітлераў-цаў было забіта і 30 тыс. узята ў палон. 3 ліпеня быў вызвалены Мінск. У ходзе далейшага наступлення са-вецкіх войскаў 28 ліпеня вызвалілі Брэст. Нямецка-фа-шысцкія захопнікі былі выгнаны з бел. зямлі. За доб-лесць і гераізм, праяўленыя на бел. зямлі, звыш 300 тыс. салдат і афіцэраў – ураджэнцаў Бел. – былі ўзна-гароджаны ордэнамі і медалямі СССР, а каля 400 воі-наў удастоіліся звання Героя СССР. Бел. народ сумле-нна выканаў св. абавязкі перад Радзімай і чалавецт-вам. Вялікай перамога ў Бел. не дачакаўся кожны 4-ты жыхар. Цалкам або часткова была рабурана боль-шасць гарадоў, значная частка сельскіх населеных пунктаў, за гады вайны рэсп. страціла больш за палову св. нац. багацця. Уклад бел. народа ў вялікую перамо-гу атрымаў прызнанне ва ўсім свеце. 27 красавіка 1945г. БССР была ўключана ў лік краін-заснавальніц міжнароднай ААН.

Савецка-польская вайна 1919-1920гг. і яе вынікі

У лістападзе 1918г. адрадзілася польская дзяржава. Атрымаўшы вялікую дапамогу ўзбраеннем і харчаван-нем ад ЗША, Фр. і Англіі, Польшча стала рыхтавацца да захопу бел. і ўкр. зямель. На тэр-рыі Бел. фарміра-валіся атрады “мясцовай самаабароны” з польскіх па-мешчыкаў і шляхціцаў, якія пасля адступлення ням. войскаў павінны ўзяць уладу ў св. рукі. У к. снежня польскія легіянеры занялі Дзярэчын, Ружаны, Пружа-ны. У лютым-сакавіку 1919г. імі былі заняты Брэст, Кобрын, Беласток, Ваўкавыск, Слонім, Пінск. У гэты час войскі Савецкай Расіі прасоўваліся на Захад за ад-ступаючымі германскімі. Прымусовая мабілізацыя ў Чырв. Армію і адпраўка мабілізаваных на Ўсх. фронт, палітыка “ваеннага камунізму” выклікалі сярод насе-льніцтва Бел. і чырвонаармейцаў хвалю абурэння і прывялі да паўстанняў супраць Савецкай улады ва ўсх. частцы Бел. Для барацьбы з паўстанцамі ў Мінску быў створаны ваенна-рэвалюцыйны штаб, які звярну-ўся ў іншыя гарады з просьбай прыслаць войскі і з іх дапамогай жорстка задушыў паўстанне. Вясной 1919г. польскія войскі захапілі Ліду і Вільню. Урад ЛітБел-ССР пераехаў у Мінск. Літ.-бел. армія была перайме-навана ў 16-ю армію. Там не менш польскае наступле-нне працягвалася. Сав. войскі пакінулі Мінск, Слуцк, Барысаў, Жлобін, Рэчыцу. Восенню 1919г. фронт стабілізаваўся па лініі Полацк, р.Бярэзіна і Днепр, на якой пратрымаўся да вясны 1920г. Захопленая тэр-рыя Бел. была названа ўсх. вобл. Польшчы (“Усх. крэса-мі”). Акупіраваныя тэр-рыі былі падзелены на Віленс-кую і Мінскую акругі. Польскія ўлады ліквідавалі ор-ганы мясцовага самакіравання, былі забаронены праф-саюзы і іншыя раб. Арганізацыі. Аднаўлялася памеш-чыцкае землеўладанне. Польская армія праводзіла не-памерныя рэквізіцыі. У культ. жыцці праводзілася па-ланізацыя. У 1919г. былі зачынены гімназіі, інстыту-ты, школы. Мн. дзеячы бел. нац. руху, настаўнікі бел. школ былі арыштаваны. Дзярж. мова – польская. Ва ўмовах польскай акупацыі бел. нац. рух з-за паліт. рознагалоссяў быў расколаты і раз’яднаны. Яго паліт. цэнтр – Рада БНР. Пад уплывам красавіцкай з’явы Пілсудскага мн. бел. дзеячы пайшлі на супрацоўніцтва з палякамі, спадзеючыся з іх дапаогай здзейсніць ідэю незалежнасці. Палітыка гвалту і тэрору супраць бел. народа паставіла мн. бел. палітыкаў у апазіцыю да польскага рэжыму. Пасля акупацыі Мінска тут быў утвораны Часовы Бел. Нац. камітэт. Камітэт меў на мэце згуртаванне ўсіх арганізацый Міншчыны дзеля падняцця нац. свядомасці бел. народа. 12 снежня 1919г. са згоды польскага ўрада ў Мінску была склі-кана Рада БНР. Акупанты разлічвалі, што яна адоб-рыць далучэнне Бел. да Польшчы. Пацвердзіўшы вер-насць 3-яй устаўной грамаце ад 25 сакавіка 1918г., аб-ноўленая Рада БНР выказала пратэст супраць гаспада-рання белапалякаў на Бел. Палітыка польскіх улад вы-клікала рашучае супраціўленне бел. насельніцтва. Ба-рацьбу ўзначалілі камуністы і бел. эсэры. У пач. сака-віка 1920г. польскія войскі наступалі ў асн. на Укр. і ў красавіку занялі Кіеў, а ў Бел. – Мазыр, Рэчыцу. Каб дапамагчы Паўднёва-зах. фронту, Зах. фронт 14 мая перайшоў у наступленне, якое было няудалым. Пасля гэтага Зах. фронт быў умацаваны, атрымаўшы 170 тыс. байцоў. 12 ліпеня 1920г. прадстаўнікі РСФСР у Маскве падпісалі мірны дагавор з прадстаўнікамі літ. урада. Падпісанне Сав. урадам дагавора з Літвой азна-чала спыненне існавяння ЛітБелССР. З пераносам бая-вых дзеянняў на тэр-рыю Польшчы сталі выразна ві-даць паліт. матывы і мэты вайны, якія меў Сав. урад. Адказам на супраціўленне Чырв. Арміі быў магутны нац.-патрыятычны ўздым польскага народа. Армія Ту-хачэўскага сустрэла ўпартае супраціўленне праціўні-ка. Чырв. Армія адкацілася ад Варшавы да Мінска. Аднак як Польшча, так і Сав. Расія не мелі магчымас-ці працягваць вайну. 12 кастрычніка былі заключаны папярэднія ўмовы міру паміж РСФСР і Укр. з аднаго боку і Польшчай – з другога. Урад Пілсудскага не ад-мовіўся ад спробы далучыць тэр-рыі Сав. Бел. да По-льшчы. 11 лістапада 1920г. урад Ластоўскага заклю-чыў з Літвой дагавор аб узаемным прызнанні, супра-цоўніцтве і супольнай барацьбе за вызваленне бел. і літ. зямель з-пад польскай акупацыі. 18 сакавіка 1921 г. быў падпісаны Рыжскі мірны дагавор. Сілы, якія аб’ядналіся вакол БНР, не прызналі гэты дагавор. У час сав.-польскай выйны тэр-рыя Бел. аказалася раз-меннай манетай паміж Сав. Расіяй і Польшчай. Без ве-дама бел. народа яго тэр-рыя была падзелена на 2 час-ткі, што затрымала працэс нац. кансалідацыі белару-саў.

К-ра Бел. ў др. пал. ХІІІ-перш. пал.XVIст. Уплыў ідэй Адраджэння на яе развіццё

На эвалюцыю культ. жыцця на бел. землях XІІІ-XVIст. Паўплывалі сац.-эк., дзярж.-паліт., канфесій-ныя змены. Рост гарадоў і мястэчак садзейнічаў да-лейшаму развіццю драўлянагя дойлідства. Разам з тым ваенная небяспека, у першую чаргу крыжацкая з паў-ночнага захаду, надавала горадабудаўніцтву абарон-чыя рысы. У XІVст. узводзяцца мураваныя замкі ў Лі-дзе, Крэве, Віцебску, Медніках. Умацоўваюцца камен-нымі вежамі цвярдыні ў Навагрудку, Гродне. У пер-шым дзесяцігоддзі XVIст. пачалося будаўніцтва зна-камітага Мірскага замку. У замкавым будаўніцтве пе-раважае раманскі стыль (для яго хар-ны масіўны і су-ровы выгляд пабудоў, паўкруглая арка як арх. эл-т). У царкоўным будаўніцтве на змену раманскаму стылю прых. готыка, для якой хар-ны востраканечныя вежы, вузкія вокны, стрэльчатыя аркі. Прыкладам гатычнага стылю з’яўл. Троіцкі касцёл XVст. У Баранавіцкім ра-ёне. Будаўніцтва царкоўных храмаў станоўча ўплыва-ла на развіццё мастацтва. Мн. княжацкія палацы і хра-мы ўпрыгожваюцца фрэскавым роспісам. Абавязко-вым упрыгожваннем храмаў былі іконы, а каталіцкіх касцёлаў – і скульптуры святых. Адзін з ранніх твораў жывапісу – абраз “Маці Божая Замілаванне” з Мала-рыты па стылю належыць да візантыйскага мастацтва XІV-пач.XVст. Да XІV-XVст. Адносіцца зараджэнне на бел. партрэтнага мастацтва. Выдатнымі ўзорамі бел. рукапіснай кнігі з’яўл. Лаўрышаўскае і Друцкае евангеллі XІVст., а таксама Жыровіцкае евангелле XV ст. У XVст. Развівалася агульнадзярж. Летапісанне. Да нашага часу захаваўся бел.-літ. летапіс 1446г., у якім апісваюцца падзеі ІХ-сяр.XVст., у тым ліку пад-рабязна аб княжанні Вітаўта.

Бел. к-ру не абмінула такая агкльнаеўр. з’ява, як Адра-джэнне – эпоха станаўлення і росквіту ранняй буржуа-знай к-ры. Гуманізм – філ.-светапоглядная пазіцыя, якая сцвярджае высокую годнасць чал-ка. Эпоха Ад-раджэння на тэр-рыі Бел. мела св. спецыфічныя рысы. І хаця ідэі Рэнесансу праніклі ў літ-ру, мастацтва, філ. і грамадска-паліт. думку, на Бел. развіццё гэтай к-ры засталося незавершаным. Прадстаўніком рэнесансавай к-ры на Бел. быў першадрукар, гуманіст і асветнік Скарына. У Празе заснаваў друкарню. Выдаў Біблію на бел. мове. У1517г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. У1520г. у Вільні адкрыў першую на Бел. друкарню. У 1522г. – “Малая падарожная кніжка” – зборнік рэл. і свецкіх твораў, у 1525г. – “Апостал”. Скарына – стваральніх новага літ. жанру – прадмова. Пісаў на царкоўнаславянскай мове. Скарына – вучо-ны, грамадскі дзеяч эпохі Адраджэння. Выдатны дзеяч бел. к-ры, паэт-гуманіст – М.Гусоўскі. У 1522г. – “Пе-сня пра постаць, дзікасць зубра і паляванне на яго”, напісаная на класічнай латыні. Паэт заклікаў пакон-чыць з міжусобіцамі, прапанаваў ідэю яднання розных па к-ры і веры еўр. народаў перад пагрозай турэцкага і татарскага нашэсцяў. У бел. літ. пераважалі сярэдне-вяковыя ідэйна-мастацкія прынцыпы, традыцыйныя тэмы і жанравыя формы. Але пад упрлывам Рэнесансу выяўляецца тэндэнцыя да пераадолення старых тра-дыцый, удасканальваецца бел. літ. мова, адбываецца дэмакратызацыя, гуманізацыя літ-ры.

Рэлігійнае жыццё ВКЛ у 14-16ст.

Суадносіны розных хрысціянскіх плыняў на Бел. мя-няліся ў розныя гіст. перыяды. У ХІ-ХІІст.бел. землі сталі амаль цалкам праваслаўныя, і іх нац.-культ. раз-віццё прах. пад уплывам к-ры Візантыі. Крэўская ўнія парушыла манаполію правасл. царквы ў дух. жыцці Бел. ВКЛ з моманту ўтварэння быў уласцівы этнічна-рэл. дуалізм. На балцкіх землях спавядала язычніцтва. Асн. веравызнаннем ўсходнеславянскага насельніцтва было праваслаўе. Язычніцтва і праваслаўе мірна суіс-навалі пад уладай вялікіх князёў. У 1246г правасл. Ве-ру прыняў Міндоўг. Незадоўга да смерці прыняў гэту веру Альгерд, нейкі час яе спавядаў Вітаўт. Правас-лаўе ўмацоўвала пазіцыі вял. літ. князёў на бел.-укр. землях. Першыя князі падтрымлівалі правасл. Царкву, бо бачылі ў ей саюзніцу. За кошт іх падараванняў яна павялічвала св. багацці. Тэр-рыя Бел. уваходзіла ў склад епархій, што ўтварыліся раней: Полацкай, Тура-ўскай і часткова Смаленскай і Уладзіміра-Берасцейс-кай. Яны кіраваліся епіскапамі і аб’ядноўваліся ў Кіе-ўскую мітраполію, падпарадкаваную Канстанцінопа-льскаму патрыярху. Спробы крыжакоў усталяваць ка-таліцызм на бел.-літ. землях песпеху не мелі. У к. ХІV ст. Хрысціянізацыя 1387г. закранула толькі язычніц-кую Літву. Тады была ўтворана Віленская епархія, пад уладу якой трапіла амаль уся Бел. Да сяр. ХVІст. Ката-ліцкая царква замацавалася ў паўночна-зах. землях ВКЛ. Тым не менш праваслаўе заставалася найбольш уплывовай канфесіяй на ўсходнеславянскіх тэр-рыях, а Усх. Бел. – сферай яго манапольнай дзейнасці. Ката-ліцкае хрышчэнне Літвы, пазбавіўшы праваслаўе на-дзеі на ролю пануючай рэлігіі ў ВКЛ, не ўмяшчала правоў правасл. Насельніцтва і царквы. Адназначна пракаталіцкая рэл. палітыка аказалася недальнабачнай і пацярпела крах. Урад уносіць у яе істотныя карэкты-вы (здымае эк. абмежаванні для правасл. знаці, ураўноўвае ў правах правасл. шляхту з каталіцкай). У сяр. ХVІст. Тут пачалося імклівае распаўсюджванне ідэй заходнееўрапейскага пратэстантызму, рускай ера-сі. Гэтым захапіліся магнаты, з дапамогай пратэстанс-кай веры яны жадалі захаваць адасобленасць св. дзяр-жавы ад каталіцкай Польшчы. Найбольшае пашырэн-не ў ВКЛ атрымаў кальвінізм. У 50-я гг. ў яго перахо-дзяць большасць магнатаў і значная частка шляхты. Рэфармацыйная мода аказалася недаўгавечнай. Проці-дзеянне вярхоў, дзярж. санкцыі, унутрырэл. супярэч-насці абумовілі яе заняпад. Рэфармацыя і контрэфар-мацыя на Бел. часткова супалі ў св. развіцці, што пры-вяло да напружанай барацьбы ў апошнія дзесяцігоддзі ХVІст. Правячыя колы РП надзялілі езуітаў зямельны-мі ўладаннямі з прыгоннымі сялянамі. Езуіты ўзялі ў св. рукі адукацыю. Гэты дало св. вынікі. Адноўлены і ўзмоцнены каталіцызм пачаў выціскаць пратэстанцкія секты. Некаторыя мясцовыя царкоўныя лідэры ўбачы-лі шлях да пераадолення крызісу ў выхадзе з царкоў-най і культ. арбіты Візантыі і ў заключэнні уніі з Ры-мам. Гэты шлях падтрымала вярх. Улада, і ён быў рэа-лізаваны ў выглядзе Берасцейскай уніі – стала кампра-місам, народжаным у культ., ідэалагічным, рэл. і па-літ. процістаянні Зах. і Усх. на бел. землях. Новы накі-рунак хрсціянства – уніяцтва – прадугледжваў захава-нне правасл. абраднасці, царкоўнаславянскай мовы ў набажэнсте, традыцыйных святах, але прызнаваў вяр-шэнства папы рымскага,каталіцкае веравучэнне.

Паўстанне 1863-64гг. і яго сац.-паліт. вынікі. Паліт. пераарыентацыя на Расію: народнікі і марксісты

Большасць сялян Бел. была незадаволена ўмовамі ад-мены прыгоннага права. З мэтай прадухілення іх удзе-лу ў паўстанні супраць царызму, што пачалося ў 63г. у Польшчы, царскі ўрад змяніў некаторыя палажэнні рэ-формы 61г. і скасаваў “часоваабавязанае” стан-шча сялян.Былі паменшаны на 20% выкупныя плацяжы. Паўстанне пачалося ў Польшчы ў студзені 63г. без да-мовы з ЛПК (Літ. правінцыяльны камітэт). Варшаўскі ЦНК быў ператвораны ў польскі нац. урад, дзе перава-жалі “белыя”. Перад Каліноўскім паўстаў выбар: удзе-льнічаць самастойна ці далучыцца да польскага паў-стання. 1 лютага 63г. ЛПК падтрымаў паўстанне ў По-льшчы і абвясціў сябе Часовым урадам Літ. і Бел. на чале з Каліноўскім. Але польскі нац. урад 27 лютага 63г. адхіліў ад улады Часовы урад Літ. і Бел. Каліноў-скі напісаў рэзкі пратэст, але падпарадкаваўся рашэн-ню Варшавы. Цар Аляксандр ІІ загадаў падавіць паўс-танне. Адзінага плана баявых дзеянняў у паўстанцаў не было. Адчуваліся недахоп сілы і зброі, малая падт-рымка, а часта выступленні сялян супраць шляхты. У маі 63г. паўстанне было падаўлена ў Мінскай, Магі-лёўскай і Віцебскай губернях. “Белыя” пачалі пакі-даць св. пасады ў кіраўніцтве, і ў чэрвені 63г. яно пе-райшло да “чырвоных”. Сілы былі няроўныя. Восен-ню 63г. узброенная барацьба ў Бел. была падаўлена. Каліноўскі быў арыштаваны, павешаны. Царызм жор-стка расправіўся з удзельнікамі паўстання. У Бел. і Літ. 128 чал-к былі пакараны смерцю і амаль 12,5 тыс. высланы на катаргу.

Народніцтва ідэалагічна грунтавалася на тэорыі сяля-нскага сацыялізму (Герцэн, Чарнышэўскі). Народнікі верылі ў асаблівы шлях развіцця Расіі, спадзяваліся, што Расія мае магчымасць пазбегнуць капіталістыч-най стадыі і адразу пяройдзе да сацыялізму. Дзве плы-ні – рэвалюцыйная і рэфарматарская. На Бел народні-цкі рух звязаны з расійскім. Удзельнікі гэтага руху не бачылі асаблівасцей гістарычнага, сац.-эк. і нац. разві-цця краю, іх дзейнасць залежала ад працэсаў, якія ад-бываліся ў народніцкіх арганізацыях у Расіі. У св. дзе-йнасці нарадавольцы рабілі стаўку на індывідуальны паліт. тэрор супраць прадстаўнікоў улады. У рэвалю-цыйным рухуРасіі ідэалогія народніцтва паступова са-ступала месца марксізму. Узнікненне самастойнага сац.-лэм. Руху на Бел. звязана з дзейнасцю польскай партыі “Пралетарыят” і пляханаўскай групы “Вызва-ленне прцы”. Першыя марксісцкія гурткі на Бел. былі нешматлікія і амаль не звязаныя з масавым раб. ру-хам. З сяр. 90-х гг. у Расіі адбываюцца значныя змены. У к. ХІХст. рэвалюцыйны рух на Бел., як і ва ўсёй Ра-сіі, яшчэ не дасягнуў св. асн. мэты – самадзяржаўе і звязаная з ім сац.-эк. і паліт. с-ма працягвалі існаваць. Але менавіта ў гэты час былі закладзены ідэйныя і ар-ганізацыйныя асновы далейшай барацьбы розных апа-зіцыйных самадзяржаўю сіл, якія ў хуткім часе пачалі фарміравацца ў паліт. партыі.

Сац.-эк. развіццё БССР у 1956-1985гг., спробы рэформаў

Для сац.-эк. развіцця Бел. гэтага перыяду хар-ны 2 асаблівасці: спробы рэфарміравання эк. с-мы краіны ў 50-60-я гг. і паступовае запавольванне тэмпаў сац.-эк. развіцця ў 70-80-я гг. Прамысловасць Бел. дасягнула значных поспехаў. Было пабудавана 150 буйных прад-прыемстваў. Да сяр. 50-х гг. быў дасягнуты высокі ўз-ровень механізацыі торфаздабычы. Была зроблена спроба рэфарміравання эк-кі ў краіне. Быў вызначаны пераход да пашырэння тэхнічнага прагрэсу ў вытвор-часці. Прамысл. будаўніцтва вялося ва ўмовах паско-ранай НТР.Абнаўляліся і мадэрнізаваліся вытворчыя фонды, удасканальвалася тэхнічнае аснашчэнне, ста-рая тэхніка замянялася новай. У выніку у 60г. агульны аб’ём прад-цыі прамысловасці БССР павялічыўся. Быў узяты курс на актыўнае супрацоўніцтва навукі з вытворчасцю. У св. развіцці прамысл-ць Бел. абапіра-лася на індустрыяльную магутнасць усёй краіны. З ро-зных гарадоў Расіі рэсп. атрымлівала розныя віды аб-сталявання і машын. Вял. дапамогу кадрамі аказвалі ўсе саюзныя рэспублікі.Паспяховае прамысл. будаўні-цтва ў 50-я гг. дазволіла асвоіць выпуск новых відаў прад-цыі. У выніку кап. будаўніцтва і тэхнічнага пера-ўзбраення прамысл-ці і транспарту адбыўся колькас-ны і якасны рост раб. класа. Ва ўсіх галінах перваж-ным заставалася экстэнсіўнае развіццё. Больш выраз-на спробы рэфарміраваць кіраванне эк-кай праявілася ў 50-я гг. ў с/г. Тут сітуацыя заставалася складанай, таму што асн. сродкі і рэсурсы накіроўваліся на аднаў-ленне цяжкай прамысл-ці, іншых галін нар. гаспадар-кі. Сур’ёзныя недахопы меліся ў кіраўніцтве калгасамі і саўгасамі. У к.55г. налічвалася 650 сельскіх электра-станцый, узраслі вытворчыя сілы с/г. У 57г. была ўве-дзена тэрытарыяльная с-ма кіравання эк-кай – саў-гасы. Усё гэта рабілася, каб наблізіць кіраўніцтва да вытворчасці. У такіх умовах у 65г. была зроблена 2-я спроба рэфарміравання кіравання эк-кай. Гэта рэфор-ма уключыла пераход ад тэрытарыяльных прынцыпаў кіравання да галіновых. 60-80-я гг. з’яўл. часам стана-ўлення і развіцця хім., горнахім. і нафтаперапрацоў-чай прамысл-ці ў Бел. 50-80-я гг. – час буйнага развіц-ця радыётэхнічнай і радыёэлектроннай прамысл-ці, прадпрыемстваў абароннага комплексу. У 60-80-я гг. разгарнуліся шырокія меліярацыйныя работы. Вял. роля ў сац. палітыцы адводзілася грамадскім фондам спажывання. Сур’ёзныя змены адбыліся ў сферы бы-тавога абслугоўвання насельніцтва. Шырока вялося жыллёвае будаўніцтва. Адбываўся рост насельніцтва. Павялічвалася сяр. працягласць жыцця. Хуткі рост ра-бочых і служачых. На сац. стан-шча грамадства непас-рэдны ўплыў аказвае экалогія. Увесь пасляваенны перыяд у рэсп. вялося інтэнсіўнае кап. будаўніцтва, нарошчваліся вытворчыя магутнасці, прамысл-ць і с/г ў асн. працавалі з нядрэннымі вынікамі.

Абвастрэнне супярэчнасцяў паміж вядучымі краінамі свету і пачатак другой сусв. вайны

Сусв. эк. крызіс 1929-33гг. падарваў і без таго хіст-кую стабілізацыю міжнар. адносін. Ён парушыў сусв. гаспадарчыя сувязі. Паміж вялікімі дзяржавамі рэзка абвастрылася барацьба за рынкі збыту тавараў, крыні-цы сыравіны, сферы прылажэння капіталаў. У 31г. 76 краін закрылі св. рынкі высокімі мытнымі бар’ерамі. Выбухнула гандлёвая вайна, якая дэзарганізавала сусв. гандль і яшчэ больш паглыбіла крызіс. Саперніц-тва на сусв. арэне дасягнула небяспечнай рысы. Кры-зіс паклаў пачатак крушэння Версальска-Вашынгтонс-кай с-мы. Герм., спаслаўшыся на св. цяжкае фінанса-вае стан-шча, дабілася ад іншых зах. краін спачатку адтэрміноўкі, а ў 32г. і адмены рэпарацыйных плаця-жоў. Тады ж яна вырвала ў іх новую ўступку – права на роўнасць ва ўзбраеннях. Крызіс садзейнічаў прыхо-ду фашыстаў да ўлады ў Германіі. Мажнар. абстаноў-ка яшчэ больш ускладнілася. Фашысты адразу ж сталі на шлях ліквідацыі Версальскай с-мы. Яны ў 33г. аб’я-вілі аб выхадзе св. краіны з Лігі Нацый, а ў 35г. прыс-тупілі да аднаўлення ваеннай авіяцыі, ваенна-марско-га флоту, увялі ўсеагульны воінскі абавязак і пачалі фарміраванне 500-тысячнай арміі. Вясной 39г. Герм. уводзіць св. войскі ў Рэйнскую дэмілітарызаваную зо-ну. Вялікабрытанія і Фр. фармальна выказалі пратэст супраць такіх дзеянняў, але ніякіх мер не прымалі. Герм. паступова знішчала Версальскую с-му і перат-варалася ў небяспечны ачаг новай вайны. На шлях аг-рэсіі стала Італія. Яна ўвосень 35г. напала на Эфіопію. Ліга Нацый аб’явіла яе агрэсарам і прымяніла супраць яе эк. санкцыі. Аднак яны мелі палавінчаты хар-р. У маі 36г. Італія захапіла Эфіопію і ператварыла яе ў св. калонію і ў плацдарм для далейшага пранікнення ў Афрыку. Мусаліні абвясціў Італію імперыяй. Так уз-нік яшчэ адзін ачаг вайны. З др. пал. 30-х гг. пачалося збліжэнне Італіі з Герм. Яны ў 36-39гг. аказалі дапа-могу мяцежнікам у Іспаніі ў іх барацьбе супраць Нар. фронту. Дзякуючы ім тут таксама была ўстаноўлена фашысцкая дыктатура. Яшчэ адзін ачаг узнік на Далё-кім Усходзе. У 31г. Яп. Акупіравала Маньчжурыю і стварыла там плацдарм для пранікнення ў глыб Кітая і агрэсіі супраць СССР і Манголіі. Яна груба парушыла рашэнні Вашынгтонскай канферэнцыі па Кітаю і уш-чаміла тут інтарэсы іншых вялікіх дзяржаў. Агрэсары на міжнар. арэне праяўлялі ззаемную лаяльнасць, а потым ад лаяльнасці перайшлі да цеснага супрацоў-ніцтва. Ужо ў кастрычніку 36г. Італія і Герм. падпісалі пратакол аб саюзе. Яны размежавалі сферы ўплыву на Балканах і ў Дунайскім басейне. Так была створана “вось Берлін-Рым”. У лістападзе 36г Герм. і Яп. падпі-салі ў Берліне Антыкамінтэрнаўскі пакт. Да яго ў 37г. далучылася Італія, у 39г – Венгрыя, Маньчжу-го і Іс-панія. Удзельнікі гэтага пакта абавязаліся аб’яднаць намаганні з Камінтэрнам, а ў выпадку вайны аднаго з бакоў супраць СССР не рабіць нічога, што аблягчыла б яго стан-шча. Узнік агрэсіўны трохвугольнік: Бер-лін-Рым-Токіо.

Паліт. рэпрэсіі 30-х гг. ХХст.

Пачатак паліт. рэпрэсій на Бел. непасрэдна звязаны з поспехамі і дасягненнямі палітыкі беларусізацыі як найбольш значнай з’явы ў працэче развіцця нац. свя-домасці ва ўмовах савецкай улады. Ужо з 30г. ацэнкі нацыянал-дэмакрататызму зрабіліся больш жорсткімі. Пад гэта паняцце ў партыйных дакументах і ў друку праводзілася варожая сав. уладзе ідэалогія і палітыка контррэвалюцыйнай плыні. Гал. небяспекай для нац. палітыкі на Бел. з’яўл. нацыянал-дэмакратызм. Кіраў-ніцтва СССР не жадала мірыцца з вылучэннем мясцо-вых кадраў. Пагрозу гэта с-ма бачыла і ў нацыянал-дэ-макр. інтэлігенцыі, якая была цесна звязана з сялянст-вам, мела дэмакр. традыція, пэўны аўтарытэт у нац. руху. Падрыхтоўка наступу на нац.-дэм. плыні звязана з работай камісіі ЦК ВКП(б). Звосені 1929г. на Бел. ў партыйнай палітыцы, у СМІ, у грамадскай свядомасці ўжо замацаваўся негатыўны вобраз нацдэмаўшчыны. Рэзка памянялася ў бок бязлітаснасці пазіцыя кіраў-ніцтва КП(б)Б. Пачала браць верх тая частка кіруюча-га апарату ЦК КП(б)Б, для якой дырэктывы цэнтра былі вышэй за ўсякія нац. інтарэсы. На першае месца вылучаліся паліт. матывы барацьбы, што давала пад-ставу для паліт. рэпрэсій, знішчэння нацдэмаў як па-літ. ворагаў. Арышты па справе “Саюза вызвалення Бел.” пачаліся ў лютым 30г.Хваля арыштаў прайшла па гал. цэнтрах і асяродках бел. навукі, асветы і маста-цтва.Большасць асуджаных былі пазней зноў рэпрэсі-раваны. Справа СВБ была пачаткам сістэматычных рэпрэсій у Бел. Недаставала работнікаў навучальных устаноў, органаў кіравання, устаноў к-ры і г.д.Але по-шук “ворагаў народа” працягваўся. У 33г. “выкрыта шкодніцтва” ў с-ме жывёлагадоўлі. Вынікі арыштаў найбольш кваліфікаваных кадраў ў гэтай галіне с/г ві-давочна адмоўна адбіліся на яе развіцці. 29 ліпеня 37г. адбыўся ІІІ Пленум ЦК КП(б)Б, рашэнні якога адыг-ралі ролю своеасаблівага дэтанатара, выклікалі абва-льны працэс агульнага выкрыцця, масавага пошуку “ворагаў народа”. Выказанне рашэнняў ІІІ Пленум ЦК КП(б)Б прывяло да таго, што было арыштавана 2570 удзельнікаў “аб’яднанага антысавецкага падпол-ля”. Па заданні Галадзеда (“трацкісцкая арганізацыя”) у Маскве была створана група, якая рыхтавала тэра-рыстычны акт супраць Сталіна. Новы ўздым хвалі рэ-прэсій нарадзіўся з восені 39г., пасля ўваходжання Зах. Бел. у склад БССР. У гэтых абласцях былі рэпрэ-сіраваны цэлыя групы насельніцтва. Пытанне аб тым, колькі жыхароў Бел. пацярпела ад паліт. рэпрэсій, не высветлена і да сённяшняга дня.

Грамадска-паліт. рух супраць царызма на Бел. ў пач. ХІХст. Паўстанне 1831г.

Адначасова з узмацненнем антыфеад. барацьбы сялян у 30-40-х гг. у Бел. нарастаў гр.-паліт. рух. У пач. 30-х гг. Савініч стварыў “Тайнае польскае літ. таварыства”, удзельнічаў ў “гуртку 11 нумара”. У гэтых аб’яднан-нях фарміраваліся рэвалюцыйна-дэм. ідэі сярод сялян і гарадскога насельніцтва. Пад уплывам еўр. рэвалю-цыйных падзей узніклі тайныя арганізацыі ў Бел. У Віленскай медыка-хірургічнай акадэміі ў 1836-39гг. дзейнічала “Дэмакр. таварыства”, створанае студэн-там-рэвалюцыянерам Савічам. У др. пал. 40-х гг. уз-нік тайны “Саюз свабодных братоў” з цэнтрам у Віль-ні (200 членаў). Дзве гэтыя арганізацыі праіснавалі тры гады, пасля чаго былі разгромлены царскімі ўла-дамі. Прапаганда рэвал. Ідэй праводзілася таксама ся-род салдат і афіцэраў. 23 студзеня 1850г. каб прадухі-ліць гібельныя вынікі, выказалі гвалтоўнасць адмовіц-ца ад прыгоннага права над людзьмі. Але гэта прапа-нова не была прынята.

У лістападзе 1830г. у Варшаве шляхецкімі рэвалюцы-янерамі было паднята паўстанне супраць расійскага панавання. Гал. прычынамі паўстання былі незадаво-ленасць шляхты падзеламі РП, парушэнне рас. улада-мі польскай Канстытуцыі 1815г. Рэвалюц. сілы Поль-шчы адстойвалі лозунгі бурж.-дэм. пераўтварэнняў. Але яны не змаглі ўзначаліць паўстанне. Польскія арыстакраты імкнуліся дабіцца незалежнасці РП у ме-жах 1772г., захапілі кіраўніцтва паўстання ў св. рукі. Рас. урад імкнуўся прадухіліць распаўсюджванне паў-стання на тэр-рыю Бел., Літ. і Укр. Тут было ўведзена ваеннае стан-шча. Аднак у пач. красавіка 31г. паўстан-не ахапіла усю Літ. і Паўночна-Зах. Бел. Ядро паўста-нцаў складалі польская шляхта, навучэнцы, афіцэры-палякі, каталіцкае і уніяцкае духавенства. У паўстанні прымалі ўдзел каля 10 тыс. чал-к. Ужніўні 31г. паўста-нне было падаўлена на ўсёй тэр-рыі Бел. і Літ., а по-тым і ў Польшчы. Але і пасля гэтых падзей паліт. хва-ляванні ў межах былой РП не сціхлі.

Усталяванне бальшавіцкай с-мы кіравання на Бел.

Узброеннае паўстанне ў Петраградзе (Кастрычніцкая рэвалюцыя) падтрымалі і ў Бел. 26 кастрычніка 1917г. Мінскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў узяў ула-ду ў св. рукі. Савет узброіў рабочых-чыгуначнікаў. Была ўведзена цэнзура, арганізаваны кантроль над ва-жнейшымі аб’ектамі. Быў створаны ВРК Зах. фронту. Не ўсе прызналі новую ўладу. 27 кастрычніка 17г. у Мінску быў створаны Камітэт выратавання рэвалюцыі на чале з Калатухіным. У яго склад увайшлі прадстаў-нікі Франтавога камітэта. Праграма камітэта прадуг-леджвала захаванне ўлады Часовага ўрада. Дзеянні Кі-мітэта падтрымала Вялікая Бел. Рада. На дапамогу Ка-мітэту была ўведзена Каўказская дывізія. У барацьбе з Камітэтам бальшавікі зрабілі стаўку на салдат Зах. фронту. 1 лістапада 17г. у Мінск прыбылі атрады рэ-валюцыйных салдат 2-й арміі, Хутка да Мінска пады-шлі і іншыя баявыя часці. 2 лістапада у Мінску ўста-лявалася савецкая ўлада. ВРК Зах. фронту ўзяў уладу ў св. рукі. Камітэт выратавання рэвалюцыі быў распу-шчаны. Услед за Мінскам савецкая ўлада ўсталявала-ся і ў іншых гарадах Бел. 30 кастрычнікаабвясцілі са-вецкую ўладу Гомельскі гарадскі Савет рабочых і сал-дацкіх дэпутатаў і Выканком павятовага Савета сялян-скіх дэпутатаў. Барацьба за ўстанаўленне савецкай улады ў Бел. ўскладнялася дзеяннямі Стаўкі Вярхоў-нага галоўнакамандуючага, якая знах. у Магілёве. Вакол Стаўкі былі сканцэнтраваны ўсе антыбальшаві-цкія сілы. Савецкі ўрад пачаў рашучую барацьбу са Стаўкай. 20 лістапада рэвалюцыйныя войскі на чале з Крыленкам захапілі Стаўку. Такім чынам, за кароткі час савецкая ўлада ўсталявалася на усёй неакупірава-най тэр-рыі Бел. 27 лістапада выканкамы, абраныя з’е-здамі Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў Зах. вобл., Саветаў сялянскіх дэпутатаў Мінскай і Віленс-кай губерняў, арміі Зах. фронту, аб’ядналіся і ўтвары-лі адзіны Абласны выканкам Саветаў раб., салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Зах. вобл. І фронту (Аблвыкан-камзах). Яго старшыня – Рагазінскі. Для кіравання вобл. і фронтам быў створаны абласны СНК.

Бел. пасля ўсталявання ўлады бальшавікоў. І Усебел. з’езд

Пад уплывам Кастрычніцкай рэвалюцыі бел. нац. рух падзяліўся на 2 часткі. Адна частка падтрымлівала рэвалюцыю, другая выступала супраць яе. Сіт-цыя ў Бел. ўскладнялася нявырашанасцю бел. нац. пытання. ЦК РСДРП(б) яшчэ не акрэсліў св. палітыку ў бел. пы-танні. Найбольш уплывовымі нац. партыямі і арганіза-цыямі былі Вялікая Бел. Рада (ВБР), БСГ, БНГ, Бел. партыя нар. сацыялістаў (БПНС), Бел. хрысціянская дэмакратыя (БХД). Кіраўніцтва гэтых партый не падт-рымала Кастрычніцкую рэвалюцыю, лічыла яе анархі-яй, стратай свабод, заваяваных Лютаўскай рэвалюцы-яй. Гал. у іх палітыцы было нац. пытанне, барацьба за незалежнасць Бел.. Аднак асабістых сіл для здзяйсне-ння гэтай мэты ў іх не хапала. Таму яны спрабавалі абаперціся на сялян, інтэлігенцыю з сялян, салдат, ім-кнучыся аб’яднаць іх на глебе самавызначэння і ства-рэння незалежнай Бел. буржуазна-дэмакратычнай рэсп. Ажыццявіць гэту задачц было вельмі складана. Справа ў тым, што ў той час ні адна з бел. нац. групо-вах не магла стаць кансалідуючай сілай у грамадстве. Асаблівую надзею бел. нац. дзеячы ўскладвалі на Усе-бел. з’езд, які яны склікалі 15 снежня 17г. Гэты з’езд павінен быў вырашыць праблему нац. самавызначэння бел. народа. На з’ездзе прысутнічала 1872 дэлегаты, якія адносіліся да розных паліт. плыняў. Асн. бараць-ба паміж імі ішла па пытанні аб ф-мах самавызначэн-ня Бел., яе ўзаемаадносінах з Расіяй. На з’здзе была распрацавана рэзалюцыя, якая вызначала хар-р нац.-дзярж. ладу ў Бел. Усебел. Савету даручалася склікаць Устаноўчы сход, якому трэбы было канчатква вызна-чыць дзярж. лад Бел. Прыняцце такога рашэння азна-чала, што з’езд не прызнаў савецкіх органаў улады на тэр-рыі Бел. СНК Зах. вобл. і фронту расцаніў гэта ра-шэнне як конррэвалюцыйную спробу звяршэння ўста-ноўленага ў выніку перамогі Кастрычніцкай рэвалю-цыі грамадскага і дзярж. ладу. На гэтай падставе ноч-чу 18 снежня з’езд быў распушчаны, прэзідыум з’езда і шэраг дэлегатаў былі арыштаваны.

Эк. і паліт. мадэрнізацыя ў Зах. Еўр. і ЗША ў перш. пал. ХІХст.

ХІХст. пачыналася ваенным пажарам, выкліканым за-хопніцкай палітыкай напалеонаўскай Фр. Фр. рэвалю-цыя канца ХVІст. і напалеонаўскія войны на працягу амаль чвэрці стагоддзя прыкоўвалі да сябе ўвагу усёй Еўр. У Італіі былі створаны залежныя ад Напалеона рэспублікі. Панаванне Фр. было ўстаноўлена ў Швей-царыі. Банапартысцкі рэжым уяўляў сабой ваенную дыктатуру, усталяваную перш за ўсё ў інтарэсах буй-ной буржуазіі. На тэр-рыях Гарм., Італіі, Іспаніі і ін-шых краін, акупіраваных фр. войскамі ці проста далу-чаных да Фр., у значнай меры былі разбураны феа-дальна-бсалютысцкія парадкі. На падкантрольных Фр. тэр-рыях праводзіліся бурж. пераўтварэнні. Пасля паражэння Напалеона Венскі кангрэс прадстаўнікоў еўр. дзяржаў вызначыў новыя граніцы і ўсталяваў новы міжнар. парадак, які атрымаў назву “венскай с-мы”. Перагаворы ў Вене ішлі цяжка, суправаджаліся працяглымі спрэчкамі. Але ў выніку быў дасягнуты кампраміс. Падпісаны дагавор зыходзіў гал. чынам з інтарэсаў Расіі, Прусіі, Аўстрыі, Англіі. Захоўвалася раздробленасць Італіі і Герм. Аднаўлялася ўладаранне Аўстрыі ў Ламбардыі і Венецыі. Расія атрымала вял. частку Польшчы. Англія замацавала за сабой мажзем-наморскі востраў Мальту, які раней належаў Фр. У вынік перадзелу Еўр. самыя вял тэрытар. Прырэзкі ат-рымала Расія, Аўстрыя і Прусія. У дапаўненне да “ве-нскай с-мы” і для яе падтрымкі быў створаны “Свяш-чэнны саюз”, яго падпісалі расійскі, аўстрыйскі і прус-кі манархі. Ён заклікаў да міру, узаемнага даверу і хрысціянскай любові паміж дзяржавамі і народамі.

Паміж ЗША і краінамі Зах. Еўр. было шмат агульнага. Прамысл рэвалюцыя, якая ахапіла ЗША, мела тыя ж сац. і эк. вынікі, што і ў еўр. краінах. ХІХст. для ЗША пачалося з праўлення прэзідэнта Джэферсана. У 1803г. ён без ведама кангрэса заключыў выгадную гандлёвую здзелку з Фр., набыўшы ў яе велізарную тэр-рыю Луізіяны. У знешняй палітыцы ён спрабаваў захаваць нейтралітэт у барацьбе паміж Вялікабрытані-яй і Фр. 28 мая 1830г. Джэксан падпісаў “Акт аб выся-ленні індзейцаў”. Пасля набыцця Луізіяны ЗША дабі-лася ад Іспаніі перадачы Фларыды, у 1845г. анексіра-валі Тэхас. Войны з Мексікай дазволілі амерыканцам далучыць багатыя прыроднымі выкапнямі Каліфорнію і Новую Мексіку. У 1867г. амер. урад набыў у Расіі Аляску. У выніку ЗША павялічыліся больш чым на палову.

Асаблівасці сац.-паліт. развіцця Зах. Еўр. і ЗША ў др. пал. ХІХст.

У др. пал. ХІХст. адбыліся велізарныя перамены ў сац.-паліт. жыцці зах.еўр. народаў. Кардынальна змя-няліся сац. стр-ра грамадства, стан-шча розных груп насельніцтва і ўзаемаадоніны паміж імі. Пад уплывам прамысл. і аграрнай рэвалюцый, дэмаграфічнага росту і урбанізацыі адбылася глыбокая трансфармацыя ўсіх грамадскіх адносін. Вядучая сац.-паліт. сіла строга фе-ад. грамадства – дваранская арыстакратыя – пад націс-кам капіталіўму і ўдарамі бурж. рэвалюцый траціла св. пазіцыі. У ХІХст. буржуазія стала самастойным класам са св філ-фіяй і с-май жыццёвых каштоўнас-цей. Другім новым класам, які таксама сфарміраваўся ў ХІХст. у выніку прамысл. рэвалюцыі, быў пралета-рыят. У гэты перыяд узнікла і сучасная інтэлігенцыя. Змянілася і стан-шча жанчыны ў грамадстве. Існавалі 2 ф-мы дзяржавы – манархія і рэспубліка. У Фр. ф-мы праўлення мяняліся даволі часта. На змену рэсп. пры-ходзіла манархія, і наадварот. У 1871г. Парыжская Ка-муна паспрабавала стварыць сацыяльстычную дзяржа-ву. Заканадаўчая ўлада належала Нар. сходу. У ХІХст. Англія ўступіла як парламенцкая манархія і заставала-ся такой да нашых дзён. Першая агульнагерманская канстытуцыя была прынята ў 1871г., пасля аб’яднання герм. дзяржаў у адзіную імперыю. Паўфеадальная аб-салютысцкая імперыя аўстрыйскіх Габсбургаў была пераўтворана ў Аўстра-Венгрыю. Італьянскія дзяржа-вы аб’ядналіся ў канстытуцыйнае каралеўства, якім кіраваў буржуазна-памешчыцкі блок. Іспанія, якая перажыла 5 рэвалюцый ператварылася з абсалютысц-кай у канстытуцыйна-манархічную дзяржаву з парла-ментам і ўсеагульным выбарчым правам для мужчын. Асаблівасць паліт. жыцця – наяўнасць шматлікіх пар-тый. Партыі складаліся з найбольш актыўных прадста-ўнікоў розных сац. груп, аб’яднаных супольнасцю ін-тарэсаў. Паводле адносін да ф-мы дзярж. ладу партыі: манархічныя, рэспубліканскія, паводле зместу праг-рам, палітыкі: рэакцыйныя, кансерватыўныя, лібера-льныя.

Адразу пасля ўступлення на пасаду Лінкальна паўднё-выя штаты аддзяліліся ад Саюза ЗША і ўтварылі Кан-федэрацыю Амер. Штатаў. 12 красавіка 1861г. пачала-ся Грамадзянская вайна паміж Поўначчу і Поўднем. Сэнс вайны заключаўся ў тым, што гэта была вайна за захаванне адзінства краіны і яе будучы росквіт. Гэта вайна ў ЗША была адной з першых войн эпохі пра-мысл. рэвалюцыі. Яна зрабіла вял. ўплыў на развіццё ваеннага майстэрства і ўзбраенняў. Вайна выклікала на Поўдні глыбокія ўзрушэнні. Самыя багатыя вобл. былі спустошаны, мн. гарады спалены. Эк. жыццё По-ўдня было паралізавана, а грамадзянскія ўлады факты-чна не існавала. Нягледзячы на гэта Поўдзень пачаў нанава і хутка адбудоўвацца. Бурна развівалася пра-мысловасць. Рабаўладанне было ліквідавана. Планта-тарству ў выніку вайны быў нанесены найсур’ёзней-шы ўдар.Пасля вайны тэмпы эк. развіцця ЗША рэзка ўзраслі. Без індустрыі не была б магчыма рэвалюцыя ў с/г

Вайна са Швецыяй і Расіяй 1654-67гг., Паўночная вайна і іх вынікі для Бел.

Пасля шэрагаў паражэнняў у самой Укр. і пераходу на бок Польшчы крымскага хана Хмяльніцкі звярнуўся за дапамогай да Расіі. У 1654г. дагавор паміж Укр. і Расіяй быў зацверджаны укр. Радай. Вясной 1654г. па-чалося наступленне маскоўскага і укр. войска ў межы ВКЛ. Войска на чале з гетманам Радзівілам было знач-на меншым па колькасці, таму не мегло аказаць сур’-ёзнае супраціўленне. Наступленне маск. І укр. войскаў было хуткім. Спачатку яны авалодалі паўдн. і усх. ча-сткамі Бел., а затым і Вільняй. Цар Аляксей Міхайла-віч абвясціў сябе князем ВКЛ. Няўдачы РП ў вайне з Маск. Дзяржавай паспрабаваў выкарыстаць шведскі кароль Карл Х Густаў. Ён разлічваў на поўны захоп Прыбалтыкі. У гэтых мэтах асн. сілы былі накіраваны ў Польшчу. Маск. Войскі адышлі. У гэты час некато-рыя магнаты ВКЛ спадзяваліся з дапамогай шведаў разграміць Маск. Дзяржаву. Швецыя і ВКЛ заключылі дагавор, згодна з якім ліквідавалася Люблінская унія і заключалася унія ВКЛ са Швецыяй. Аднак надзеі гэ-тай часткі магнатаў і шляхты ВКЛ на дапамогу шве-даў у барацьбе з Маск. Дзяржавай не спраўдзіліся. У ВКЛ сярод насельніцтва ўзнялася хваля незадаволена-сці шведскімі акупацыйнымі ўладамі, іх марадзёрст-вам і самавольствам. Паўстанне 1656г. У выніку яго шведы былі выгнаны з поўначы ВКЛ. Аднак вайна РП і Швецыі працягвалася яшчэ 4 гады і закончылася то-лькі ў 1660г. мірным дагаворам. А тым часам шляхта ВКЛ, сярод якой былі як прыхільнікі уніі са Швецыяй, так і прыхільнікі Люблінскай уніі, працягвала варо-жыя сутычкі ў межах ВКЛ. Актыўныя дзеянні Швецыі прымусілі РП і Маск. Дзяржаву падпісаць перамір’е на 3 гады. Пэўная частка простага насельніцтва Бел., якое з пачаткам вайны спадзявалася на паляпшэнне св. стан-шча, пачала выказваць незадаволенасць адмі-ністрацыйнымі дзеяннямі царскіх ваяводаў. Вайна па-між РП і Маск. Дзяржавай закончылася ў снежні 1667г. падпісаннем Андросаўскага перамір’я. Войны і паўстанні, што адбыліся на землях Бел. ў к. 16-17ст., мелі вельмі драматычныя вынікі для насельніцтва. Значная частка жыхароў бел. зямель была пераселена або збегла ці загінула ад ваенных дзеянняў, голаду і эпідэмій. Войны падарвалі с/г, спынілі развіццё гара-доў, сталі прычынай працяглага і глыбокага гаспадар-чага і грамадска-паліт. крызісу РП.