Гипс жне рылыста олданылуы

Гипс және құрылыста қолданылуы

Гипс - негізінен гипс минералынан тұратын тұнба (шөгінді) таужыныс Гипс (грекше gypsos — бор, ок)     минерал — өз құрамына екі су молекуласын кіріктіретін кальций сульфаты;     негізінен гипс минералынан тұратын тұнба (шөгінді) таужыныс;     ғаныш – сульфаттар класының минералы. Химиялық формуласы CaSO₄Һ₂H₂O. Моноклиндік сингонияда кристалданады. Гипстің жеке кристалдары қалақша, баған, призма пішінді, ал минерал агрегаттары ұсақ түйіршік (алебастр) немесе талшық (селенит) масса түрінде кездеседі. Гипс ақ, мөлдір кейде қоспаларына байланысты түрлі түсті, шыныша жылтыр; қаттылығы 1,5, меншікті салмағы 2,3 г/см3, балқу температурасы 32 – 41 С. Құрғап келе жатқан тұзды көл мен теңіздерде шөгеді, басқа сульфаттармен бірге мұнай және күкірт кендерінде түзіледі, шөгінділер арасында ангидриттің гидратталуынан тұз кендерінің бұзылу-тозу қабаттарында суға ерімейтін үгінді түрінде шоғырланады. Гипс құрылыста, хирургияда, металлургияда, қағаз, бояу, цемент өнеркәсібінде, мүсін өнерінде, оптикада және ауыл шаруашылығында (тыңайтқыш) қолданылады. Гипстің ірі кен орындары Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Жамбыл және Алматы (Үлкен Бұғыты, Кіші Бұғыты) облыстарында бар. Кристалдық сырт бейнесі көбінесе таблетка формалас жұқа келеді, кейде призма түрінде болады. Гипстің «қарлығаш құйрық» деген қоспақтары жиі кездеседі. Гипстің жеке кристалы мен қоспағы . Агрегаттары қуыстар ішінде топталып өскен друзалар құрайды. Сонымен қатар оның майда кристалды тыгыз түрлері болады (алебастр). Тастың жарықтарында шаншылып салаланып өскен талшық ты гипстер де болады. Талшықты гипс көбінесе жібекше құлпырған әдемі келеді. Жаратылысы Гипс әр түрлі табиғат жағдайында:

•     тұзды көлдердің шөгінділерінде;

•    ангидриттің гидратация құбылысында жыныстардағы судың әсерінен;

•     тұз және сульфид кендерінің үстіңгі үгілу зонасында қалдық минерал ретінде пайда болады;

Гипс гидратермалық желілерде сирек кездеседі; ол вулканды аймақтарда, әсіресе бу мен газдар атқылаған ыстық арасан көздер (фумаролалар) маңында кездеседі.Гипс өте бағалы құрылыс материалы болып табылады. Ол түрлі көркемдік, скулптуралық өндірісте қолданылады.  Кендері Гипс Ресейде, Түрікменстанда, Тәжікстанда, Өзбекстанда, Қазақстанда кездеседі. Гипс кені шет елдердің көбінде бар.

Гипстiң жылдам қатаюы мен жоғары қалыптау қасиеттерi, гипс бұйымдарын өндiрудiң технологиялық процесiн қысқартуға қалыптардың айналымдылығын жоғарылатуға мүмкiндiк бередi. Бұл ғимараттардың құралмалы iрi өлшемдi элементтерiн дайындауға және құрылыс төмендетуге жол ашады.Гипс бұйымдары салыстырмалы төмен тығыздығына қарамастан берiктiгi, жылу өткiзгiштiгi мен дыбыс изоляциялық қасиетi жоғары. Олар механикалық өңдеуге ыңғайлы (кесiледi, бұрғыланады, т.б.) және әртүрлi түстерге_боялады. Жоғарыда келтiрiлген артықшылықтармен қатар, гипс бұйымдарының айтарлықтай кемшiлiктерi де бар - суға төзiмсiз, гипс бұйымдары ылғалданғанда берiктiлiгi көп төмендейдi, сондай-ақ жайылымдылық байқалады (тұрақты салмақ пен пластикалық деформацияның артуы). Сондықтан гипс бұйымдарын тек құрғақ бөлмелерде сақтап, ылғалданудан қоргау керек. Жайылымдылықты азайту үшiн гипс массасына ұнтақталған домна шлагын қосады.Гипс бұйымдары - гипс пен гипсбетон түрлерiне бөлiнедi. Гипс бұйымдарын илемiнен (кейде аздаған органикалық немесе ұнтақталған минералдық толтыргыштар қосады) дайындайды.

Гипс байланыстырғыш - гипс қамтиды әуе битумдары өндірісін, үлкен тобы, ангидрит тұтқыр, гипс және ангидрит цемент. Күйдіру және гипс дигидрата кіреді шөгінді тау жыныстарының, ұнтақтау дайындаған гипс байланыстырғыш. Гипс байланыстырғыш тез ұстап және нығайту үшін мүмкіндігі бар. құрылыс практикасы жиі (грек alebastros. - «Ақ») алебастр гипс деп аталады. Гипс - ауаның төмен температуралы алынған кальций сульфаты hemihydrate тұратын жылдам-байланыстырғыш ( LT; 200 ° C) гипс шикізатты өңдеу арқылы

Гипс байланыстырғыш технологиялық схемасы

.1 ұсақтау гипс

.2 күйдіру (айналмалы пеш)

.3 орта тегістеу (шар диірмені)

Гипстi байланыстырғыш заттар

 Гипстi байланыстырғыш заттар - төмен және жоғары температурада күйдiрiлiп алынады. Төмен температурада гипстер екi сулы гипстi 150-160⁰ С-та қыздыру арқылы немесе оны 123-130°С-та, қысымы 1,3-1,5 атмосфера су буымен өңдеу алынады. Бұл температурада 2 сулы гипс 1,5 молекула суынан айырылып, жарты сулы гипске өтедi. Осы гипс көрсетiлген технологияларға сәйкес b-модификациялы жарты сулы гипс және a- модификациялы жарты сулы гипс түрлерiнде өндiрiледi; олар сәйкесiнше құрылыс гипсi және берiктiгi жоғары гипс деп аталады.

Жоғары температурада гипстi байланыстырғыш зат екi сулы гипстi көбiнесе 900°С-қа дейiн күйдiрiп немесе оны 200°С-та ұзақ уақыт қыздырғанда алынады. Бұл жағдайларда екi сулы гипс сусыз түрге ~ ангидритке ауысады.

Гипс байланыстырғыш заттарын өндiру үшiн шикiзат ретiнде табиғи гипс тасы, табиғи ангидрит, сол сияқты негiзiнен кальций сульфаттарынан тұратын химия, металлургия, т.б. өнеркәсiп қалдықтарын пайдаланады.

Құрылыс гипсi қазандарда, айналып тұратын барабандар немесе басқа арнаулы құрылғыларда қыздыру арқылы алынады. Алдымен гипс тасы өлшемi 3-4 см түйiршiктерге ұсатылып, содан кейiн шахталы немесе аэробильдi диiрменде бiр уақытта кептiрiлiп, майдаланылады. Осылай майдаланып кептiрiлген гипс тасы, механикалық араластыргышпен жабдықталган қазанға түседi. Гипстi қазанда қайнау уақыты 3-4 сағатқа созылады.