- •2006 Змест:
- •1. Функцыі і якасці навуковага стылю мовы
- •2. Тэкст навуковага стылю
- •3. Падстылі навуковага стылю мовы і іх выкарыстанне
- •4. Структурна табліца навуковага стылю мовы
- •5. Асаблівасці афіцыйна-справавога стылю
- •6. Афіцыйна-справавыя паперы і іх склад
- •Распіска
- •Даверанасць
- •Выкарыстаная літаратура:
3. Падстылі навуковага стылю мовы і іх выкарыстанне
Навуковы стыль мае некалькі разнавіднасцей, або падстыляў: а) уласна навуковы (акадэмічны) — ім пішуцца навуковыя артыкулы, дысертацыі, манаграфіі, эыцыклапедыі, інструкцыі; б) навукова-папулярны — характэрны для навуковых артыкулаў у газетах, навукова-папулярных ча-сопісах, кнігах, для публічных выступленняў на навуковыя тэмы; в) навукова-вучэбны — выкарыстоуваецца ў вучэбнай літаратуры па розных прадметах, даведніках, дапаможніках.
Кожны з падстыляў навуковага маўлення адрозніваецца некаторымі асаблівасцямі. Уласна навуковы — найбольш строгі, дакладны. Ён вызначаецца шырокім выкарыстаннем тэрміналагічнай (марфема, нейтрон, дыягназ і інш.) і агульнанавуковай (функцыя, сістэма, значэнне, лік, вызначыць і інш.) лексікі, адсутнасцю вобразных сродкаў, мае ярка выражаны іменны характар (назоўнікаў ужываецца амаль у чатыры разы больш, чым дзеясловаў). Уласна навуковаму падстылю характэрны ўскладненыя і складаныя сінтаксічныя канструкцыі.
Навукова-папулярны тэкст адрасуецца шырокаму колу чытачоў, таму адрозніваецца ад уласна навуковага болын простым выкладам навуковай інфармацыі. Тут амаль не ўжываюцца вузкаспецыяльныя тэрміны. Калі ж яны выкарыстоўваюцца, то абавязкова тлумачацца ці ў самім тэксце, ці ў зносках. У навукова-папулярнай літаратуры дастаткова часта сустракаюцца моўныя сродкі, характэрныя для іншых функцыянальных стыляў: сродкі вобразнасці, гутарковыя словы і выразы, словы абмежаванага ўжывання. Гэта дае магчымасць перадаць навуковую інфармацыю цікава і даступна, зацікавіць ёю не-спецыяліста.
Навукова-вучэбны падстыль займае прамежкавае становішча паміж уласна навуковым і навукова-папулярным: ён не такі «строгі», як першы, і не такі «захапляльны», як другі. Спецыфічная функцыя гэтай разнавіднасці навуковага маўлення — актывізацыя лагічнага мыслення чытача (слухача), г. зн. функцыя навучальная. Таму навукова-вучэбныя выданні адрасуюцца тым, хто хоча (ці павінен) засвоіць пэўныя навуковыя веды, атрымаць адукацыю, набыць спецыяльнасць. Мова вучэбнага тэксту павінна быць простай, зразумелай і ў той жа час адрознівацца навуковасцю, лагічнасцю выкладу. Гэта дасць магчымасць зрабіць навуковую інфармацыю болып даступнай і, адпаведна, аблегчыць яе засваенне.
4. Структурна табліца навуковага стылю мовы
|
Стыль |
Навуковы | |
|
Сфера выкарыстання |
Сфера навукі, тэхнікі і навучання (гэта стыль навуковых прац, падручнікаў і лекцый па навучальных дысцыплінах) | |
|
Функцыя стылю
|
Доказны выклад навуковай інфармацыі; тлумачэнне наву- ковай інфармацыі; актывізацыя лагічнага мыслення чытача (слухача) | |
|
Жанры |
пісьмовоя форма |
1. Уласна навуковы падстыль (акадэмічны) - манаграфіі, дысертацыі, навуковыя артыкулы, анатацыі, рэфераты, навуковыя даклады. 2. Навукова-папулярны падстыль - навукова-папулярны нарыс, публікацыі ў газстах і часопісах на навуковыя тэмы. 3. Навукова-вучэбны падстыль - падручнікі, навучальныя, дапаможнікі, даведнікі |
|
вусная форма |
Публічныя выступленні на навуковых канферэнцыях, сімпозіумах, у аўдыторыях (лекцыі, даклады, навуковыя па-ведамленні) | |
|
Стылёвыя адзнакі |
на сэнсавакаунікатыў ным узроўні |
Вызначальныя рысы - абагульненасць і адцягненасць, строгая лагічнасць і доказнасць; дакладнасць, аб'ектыўнасць |
|
на лексікафразеалагічным узроўні
|
Шырокае ўжыванне навуковых і тэхнічных тэрмінаў, адназначных, нявобразных слоў; аднароднасць лексікі і шматкратнае ўжыванне адных і тых жа слоў; шырокае выкарыстанне абстрактнай лексікі; ужыванне слоў з канкрэтным значэннем для абазначэння агульных паняццяў; рэдкае ўжыванне эмацыянальных слоў і слоў з пераносным значэннем | |
|
на марфа- лагічным узроўні |
Шырокая ўжывальнасць назоўнікаў; частае нанізванне формаў роднага склону; абазначэнне множнасці праз назоўнік у адзіночным ліку; ужыванне прыметнікаў у састаўных тэрмінах; не выкарыстоўваюцца займеннік я і дзеясловы ў форме першай асобы адзіночнага ліку | |
|
на сінтаксіч ным узроўні |
Ужыванне ўскладненых і складаных сінтаксічных канструкцый (сказаў з аднароднымі членамі, абагульняльнымі словамі, з адасобленымі членамі сказа (дзеепрыметнымі і дзеепрыслоўнымі зваротамі), з пабочнымі словамі і сказамі); ужыванне прыслоўяў тыпу спачатку, затым, пасля, потым, якія вызначаюць паслядоўнасць і лагічнасць выказвання, састаўных злучнікаў (таму што, у сувязі з тым што, нягледзячы на тое што) шырокае выкарыстанне спасылак на навуковыя крыніцы і цытат, схем, дыяграм табліц, графікаў, умоўных абазначэнняў; адсутнасць клічных і пытальных сказаў | |