2. Дынастычная барацьба ў 70-90-х гадах хiVст. Крэўская ўнія і яе вынікі. Грунвальдская бітва і яе значэнне.

 

Пасля  Гедыміна  палітычную ўладу ў ВКЛ узначаліў яго  сын Альгерд. У перыяд праўлення  Альгерда  /1345-1377гг./  ВКЛ пачало  ператварацца  ў магутную дзяржаву, якая  стала  центрам  палітычнай і ваеннай сілы ў Еўропе.  Альгерд абвясціў  сваю дзяржаву  спадкаемцай Старажытнарускай дзяржавы.  На  гэтай аснове  ён  пачаў  аб'ядноўваць усе  землі,  якія  ў ІХ-ХІІІ ст.  належылі  Кіеўскай Русі.  У 60-70  гадах  ХIV ст.  Альгерд захапіў  Валынь,  Смаленск,  Чарнігаў.  Каб  замацаваць  гэтыя  тэрыторыі трэба  было  перамагчы мангола-тарар. У  1362 г.  Альгерд разграміў  100 тысячнае войска  мангола-татар у  бітве  на  рацэ Сінія  Воды.  Пасля  гэтага  ён далучыў Кіеўшчыну.  Затым  у 1368,  1370 і 1372  гадах Альгерд ваяваў  з  маскоўскім  княствам.  У  выніку  перамог тэрыторыя  княства значна  пашырылася  за  кошт  новых зямель,  якія  раней  належылі  мангола-татарам. Пасля  смерці  Альгерда  у  Вільні  пачалася  барацьба  за  ўладу  паміж яго  сынамі.  Спачатку  за  ўладу  змагаліся Кейстут  і  Ягайла.  У  1382 г.  Ягайла  з дапамогай  крыжакоў  перамог Кейстута.  Потым Ягайла  забіў Кейстута.  Але  барацьба  на  гэтым  не  спынілася.  За  ўладу  пачаў  змагацца сын Кейстута  Вітаўт. Вітаўт  атрымаў  падтрымку  крыжакоў,  Жмудзі, Полацка і  Віцебска.  Ягайла  запрасіў дапамогі  ў маскоўскага  князя Дзмітрыя.  Але Дзмітрый  запатрабаваў  за  дапамогу  тэрыторыю  Полацка  і Віцебска.  Ягайла  адмовіўся  ад такой дапамогі  і звярнуўся  за  падтрымкай да  Польшчы.    У перыяд  з 1383  па 1385гг. ішлі  сакрэтныя  перагаворы  аб умовах уніі  паміж Польшчай і ВКЛ.  У 1385 г.  унія  была  падпісана  ў Крэўскім  замку,  рэзідэнцыі  Вялікіх князеў ВКЛ.  Умовы гэтай уніі  былі  наступнымі:

1.      Польшча  і ВКЛ  атрымліваюць  адну  агульную  палітычную  ўладу  ў  асобе Вялікага  князя  і  караля  Польшчы.  Пры  гэтым  Вялікі  князь  абіраецца ў  ВКЛ,  а  затым  ён  займае  пасаду  польскага  караля.

2.     ВКЛ  і Польшча  захоўваюць дзяржаўную  незалежнасць  і самастойнасць.

3.     Ягайла  жэніцца  на  польскай  каралеве Ядвізе,  прымае  каталіцтва і  ўводзіць  каталіцтва  ў Жамойці.

У  1386г.  Ягайла  пачаў  выконваць умовы Крэускай уніі.  Ён  ажаніўся на Ядвізе,  прыняў  каталіцтва і  стаў  польскім  каралем.  3 дапамогай Рыма  30  тысяч  жмудзінаў  сталі  католікамі.  У  1387г.  Ягайла  выдаў шэраг прывілеяў,  згодна  з  якімі  каталіцкія  феадалы атрымалі  выключныя правы  на  валоданне  зямлей,  яны  вызваляліся  ад шэрагу дзяржаўных павіннасцей.  На  праваслаўных феадалаў  гэты прывілей  не  распаўсюджваўся.

У  выніку ў  ВКЛ утварылася  моцная  апазіцыя,  якая  не  прымала  Крэўскую унію.  Узначаліў  апазіцыю  Вітаўт.  У пошуках саюзнікаў  Вітаўт заключыў  пагадненне  з  ханам  Залатой Арды Тахтамышам.  Па  ўмовах пагаднення  Вітаўт  абяцаў  дапамагчы Тахтамышу  ў вайне супраць  заваёўніка Азіі  Цімура  Тамерлана.  Тахтамыш  абавязаўся ў  выпадку  перамогі  аддаць Вітаўту  ўсе  рускія  княствы,  якімі  валодала  Залатая  Арда.  Аднак у 1399г.  войска  Вітаўта  было  разбіта  арміяй   Тамерлана.  Бітва  адбылася  на  рацэ Ворскле.

Пасля  паражэння  на  Ворскле ў  1401г.  Вітаўт  быў  вымушаны прызнаць умовы Крэускай уніі.  У гэты момант узмацнілася  крыжацкая  агрэсія супраць Польшчы.  Крыжакі  собралі  вельмі  моцную  і  добра  узброенную 30  тысячную  армію.  Над Польшчай  навісла  смяротная  пагроза.  Рашаючая бітва  паміж крыжакамі і  аб'яднаным  войскам  Польшчы і ВКЛ адбылася ў  1410г.  пад Грунвальдам.  Войскам  саюзнікаў  кіравалі  Ягайла і Вітаўт.  У  гэтай бітве беларуска-літоўскія  харугвы змагаліся  з  вялікім  гераізмам.  У  выніку  крыжакі  былі  разгромлены.  Нямецкі  націск на  Усход  быў  спынены на  500  гадоў.  У гэтым  была  вялікая  гістарычная  роля  перемогі  пад Грунвальдам.

Перамога  пад  Грунвальдам  яшчэ  больш узмацніла  ўплыў Польшчы на ВКЛ.  У  1413 г.  гэта  было  замацавана  прыняццем Гарадзельскай пастановы.  Гарадзельская  пастанова  замацавала і  пашырыла  прывілеі  каталіцкага насельніцтва  на  тэрыторыі  ВКЛ.  Феадальная  эліта  каталіцкага  веравызнання  атрымала  выключныя  правы на дзяржаўнае,  палітычнае  і ваеннае  кіраванне  ў  ВКЛ,  на  зямельную і іншую маёмасць.  У той жа  час праваслаўныя  феадалы  не атрымалі  нічога.  Больш  таго,  праваслаўнае  насельніцтва  трапіла  ў  стан  сацыяльна-палітычнага  нераўнапраўя  і  дыскрымі -нацыі.  Праваслаўныя  князі  не  ўдзельнічалі  ў  выбарах Вялікага  князя, не мелі  права  на  вышэйшыя  дзяржаўныя  пасады міністэрскага  тыпу. У 1430 г.  Вітаўт  памер,  не дачакаўшыся  каралеўскай  кароны,  якую яму  накіраваў  папа  Рымскі  і якую  захапілі  палякі.  Пасля  гэтага Вялікім  князем  ВКЛ быў  абраны брат Ягайлы Свідрыгайла.  Гэты палітык таксама  не пагаджаўся  з  Крэўскай ўніяй і  Гарадзельскай пастановай.  У  выніку  каталіцкае  насельніцтва  ВКЛ абрала  сабе  новага караля- Жыгімонта   Кейстутавіча.  Пачалася  грамадзянская  вайна     /1432-1436 гг./. Свідрыгайла  пацярпеў  паражэнне,  а Жыгімонт  пасля  перамогі выдаў  шэраг прывілеяў на  карысць праваслаўных феадалаў.  Праваслаўныя  паны атрымалі  спадчыннае  права  на валоданне  зямлей, права  на  гербы  і знакі  шляхецтва,  на  вызваленне  ад дзяржаўных падаткаў  і  павіннасцей.    Але  галоўнага  права  -  на  выбары Вялікага князя,  яны не  атрымалі.  Канчаткова  Гарадзельская  пастанова  была  ліквідавана  толькі ў  1563 г.

Такім чынам,  Крэўская унія  і  грамадзянская  вайна  ХV ст.  у  ВКЛ былі  выкліканы палітычным, эканамічным і сацыяльным  саперніцтвам паміж кіруючай феадальнай  групоўкай.  Гэтае  саперніцтва  завяршылася поўнай  кансалідацыяй феадальнай  эліты ў  ХVI ст.,  пасля чаго  гэты клас уяўляў  адну  сацыяльную  групу  з  агульнымі  інтарэсамі  і  агульнай Айчынай.  Гэта  паклала  пачатак  развіццю палітычнай  згоды  і  талерантнасці ў асяроддзі  беларусаў.