3. Барацьба ўсходніх славян з крыжакамі і мангола-татарамі.

 

Станаўленне  і  развіццё маладой Старажытнарускай дзяржавы адбывалася  ў  неспыннай  барацьбе  са  знешняй  агрэсіяй.  Геапалітычнае  становішча дзяржавы,  якая  межавала  з Заходняй Еўропай  і  краінамі  Азіі, абумовіла  шматлікія  войны супраць  крыжакоў і  мангола-татараў. У  ІХ-ХІ  стст.  пад уплывам  каталіцкай царквы ў краінах Заходняй Еўропы ўтварыліся  шматлікія  агрэсіўныя  воінскія  арганізацыі,  якія аб'ядноўвалі  службовае  рыцарства, прагнае да  зямлі і багацця.  Афіцыйна  гэтыя  рыцарскія ордэны  змагаліся  за «вызваленне  труны   божай», супраць мусульман і язычнікаў.  Але  іх сапраўднай мэтай  было  рабаванне іншых дзяржаў,  захоп чужых тэрыторый,  пашырэнне ўплыву  каталіцкай царквы ў  Еўропе  і свеце.  Каталіцкі  Рым  карыстаўся  рыцарскімі  ордэнамі як  сродкам  палітычнай барацьбы супраць  сваіх ворагаў.

У  1201г.  каталіцкія манахі  пабудавалі  ў  вусці  Дзвіны сваю  хрысціянскую місію  і гандлевую факторыю, на  што  атрымалі  дазвол ад полацкага  князя.  Гэтая  факторыя  атрымала  назву  Рыгі. Але ўжо  ў 1202г. немцы ператварылі Рыгу  ў  вайсковую  крэпасць  і арганізавалі  тут орден мечаносцаў.

У 1203г.  палачане  зразумелі  сваю памылку і  паспрабавалі  ліквідаваць  іншыя  крыжацкія  крэпасці - Ікскюльм  і  Гольм.  Але  немцы дзейнічалі вельмі  хітра  і адкупіліся  ад палачан  золатам.  У  1205-1207г.  гераічную  барацьбу  з  крыжакамі  веў  кукенойскі  князь Вячка.  Але  ён  не  атрымаў  падтрымкі  ад палачан  і  пацярпеў  паражэнне,  яго  княства  крыжакі захапілі.

У  1216г.  плямёны  эстаў  прапанавалі  палачанам  аб'яднацца ў барацьбе супраць крыжакоў.  Полацкі  князь Уладзімір падрыхтаваў моцнае  войска, але ў  той момант,  калі  ён  падняўся  на  карабель каб пачаць  паход, князя  напаткала  нечаканая  раптоўная  смерць.  Паход  не  адбыўся  і  агрэсія немцаў  працягвалася.

У 1240г. і 1242г.  шведы і  немцы паспрабавалі  захапіць  горад Ноўгарад.  Момант  быў  зручны,  таму  што  рускія  княствы цярпелі  паражэнне ў  барацьбе  з  мангола-татарамі  і  не маглі  нічым дапамагчы  Ноўгараду.  На дапамогу  суседзям прыйшлі  палачане,  якія ўмелі  змагацца  з немцамі.  Аб'яднаныя  сілы Ноўгарада і Полацка  разграмілі  шведаў у 1240г.  на  р.Няве.  У 1242г.  крыжакі  былі  разгромлены ў  знакамітай  бітве  на  Чудскім возеры. Такім чынам, барацьба  ўсходніх славян сўпраць  крыжацкай  агрэсіі  ў  першай палове  XІІІ  ст.  была  паспяховай.

Аднак найбольшая пагроза  для  славян  сыходзіла  з Усхода,  ад мангола-татар.  У пачатку  XІІ  ст.  у  Манголіі  ўтварылася  моцная дзяжава,  палітычная  сістэма  якой  была  заснавана  на  войску.  У  гэтай сістэме  кожны мангол  быў  найперш  воінам.  Такая  сістэма  была  найлепш  прыстасавана да  вайны,  яна  мела  значныя  перавагі ў  арганізацыі  ўлады  і  войска  перад іншымі  дзяржавамі.  Гэта  забяспечыла  манголам  хуткую  перамогу  над дзяржавамі  Сярэдняй Азіі і Закаўказзя.

У  1223г.  перадавыя  атрады манголаў  напалі  на  славянскія  княствы  на Поўдні.  У бітве  на  рацэ Калка  аб'яднанае  войска  рускіх князеў  было цалкам  знішчана  манголамі,  а  самі  князі  трагічна  загінулі.  Праз  некаторы час  манголы вырашылі  захапіць усе  рускія  княствы.  У 1237г. пачалося  мангольскае  нашэсце  на  Русь. 100 тысячная  армія  хана  Батыя па-асобку  разграміла  рускія  княствы,  якія  не  здолелі  аб'яднацца для  сумеснай барацьбы. У 1240г.  мангола-татары разграмілі  Кіеў. 3  гэтага  моманту  ўсе  землі  былой старажытнарускай дзяржавы, акрамя  Полацка,  трапілі  над мангольскае  рабства.

Адзіным фарпостам  свободы  і  незалежнасці  ўсходніх славян  з'яўлялася  тэрыторыя  Беларусі.  Татара-манголы паспрабавалі  захапіць  і  гэтыя  землі,  яны спалілі  Гомель,  Мазыр  і  Тураў,  знішчылі  Брэст,  але, па  звестках беларускіх летапісаў,  былі  разгромлены ў  40-50-х гадах XІІІ  ст.  князем  Міндоўгам,  а  ў  60-8О-х гадах XІІІ  ст. іншымі  князямі Вялікага  княства  Літоўскага.

Перамога  беларусаў  над  татара-манголамі  была  абумоўлена  ваеннымі, палітычнымі,  кліматычнымі  і  геаграфічнымі  прычынамі  і фактарамі, якія  не  былі  ўлічаны манголамі.  Найпершымі  сярод  іх былі  мужнасць і  гераізм  беларусаў, іх адзінства  і самаадданасць  у  барацьбе  за  свабоду  і  незалежнасць сваей Радзімы.

 

Лекцыя 3. Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае (другая полова XIII - першая палова  XVI ст.ст.)