2. Асноўныя канцэпцыі гістарычнага працэсу. Цывілізацыя і фармацыя.

 

Сучаснае  грамадазнаўства  выкарыстоўвае  дзве  метадалагічныя  канцэпцыі,  якія  тлумацаць  развіццё  сусветнай  гісторыі.  Першая  канцэпцыя была  распрацавана  К.Марксам,  Ф.Энгельсам  і У.Леніным.  Яна  атрымала  назву  тэорыі  фармацыйнага  развіцця  грамадства.  Сутнасць гэтай  тэорыі  заключаецца ў  наступным:  у  сусветнай  гісторыі  чалавецтва  прайшло  наступныя  фармацыі  -  першабытнаабшчынную,  рабаўладальніцкую,  феадальную,  капіталістычную  і  часткова  камуністычную  ў перыяд існавання  сістэмы  сацыялізму.  У  аснову  гэтай  перыядызацыі  К.Маркс паклаў  спосаб  вытворчасці  матэрыяльных  багаццяў,  які  выкарыстоўваўся  грамадствам  на  працягу  цэлай  гістарычнай  эпохі.

Другая  канцэпцыя  была  распрацавана  такімі  даследчыкамі  з  ліку гісторыкаў,  філосафаў   і  сацыёлагаў, як  М.Вебер,  О.Шпенглер,  К.Ясперс, А.Тойнбі,  М.Данілеўскі,  М.Кандрацьеў,  П.Сарокін  і  інш.  Гэтыя  даследчыкі  XІX-  XX стст. у  галіне  грамадазнаўства  даказвалі,  што  гісторыя  грамадства  звязана  найперш  з  развіццём  рэлігіі,  культуры,  духоўнасці;  з індывідуальнасцю і непаўторнасцю  чалавечай  асобы,  такімі нематэрыяльнымі  паняццямі  як  «дух  народа»  ў  той ці  іншы  гістарычны перыяд.  Такі  падыход  да  тлумачэння  гісторыі  атрымаў  назву  цывілізацыйнага.  Паняцце  «цывілізацыя»  звязана  з  паняццем  «грамадзянскі». У  эпоху  антычнасці  гэтае  паняцце  з’явілася  у  філасофіі  Арыстоцеля  і працах  філосафаў-стоікаў,  якія падзялілі  прыроду чалавека  на  два пачаткі:  натуральны  /naturalis/  і  грамадзянскі  /civilis/.

У эпоху Рэнесансу італьянскія гуманісты пазначалі тэрмінам «цывілізаванасць» пераход чалавечай гісторыі ад стану варварства і дзікунства да культурна-грамадзянскага стану і дзяржаўнага жыцця.

У  XІX ст.  у  навуцы  склалася  наступнае  разуменне  паняцця  «цывілізацыя»:

1.Цывілізацыя   і  цывілізаванасць  -  гэта  такое  развіццё  грамадства, калі «ідэя  Бога»  і  «дух  народа»  складаюць  адзінае  цэлае.

2.Цывілізацыя - гэта гістарычная стадыя, этап у гісторыі ўсяго чалавецтва, напрыклад, традыцыйная , індустрыяльная, постіндустрыяльная цывілізацыя.

3.Цывілізацыя  -  гэта  канкрэтна-гістарычнае,  этна-культурнае  ўтварэнне,  ўласцівае  гісторыі  амаль  кожнага  народа  і  кантынента,  напрыклад,  антычная,  егіпецкая,  усходнеславянская,  заходнееўрапейская, кітайская,   індыйская  і  г.д.  цывілізацыя.

Лекція 2. Старажытнаруская дзяржава ў IX - першая палова  XIII ст.ст.

 

1. «Вялікае  перасяленне  народаў»  і  Беларусь.

 

У канцы  неаліту  (III - II ст. да н.э.)  жыццё  першабытнага  чалавека рэзка  ўскладнілася.  Гэта  было  абумоўлена  тым,  што  пачалася  эпоха, якую  даследчыкі  вызначаюць  як  перасяленне  народаў.  На  вялізнай  прасторы  ад Урала  да  Рэйна  і  ад Чорнага  да  Балтыйскага мора пачалі  рассяляцца  плямёны жывёлаводаў-вандроўнікаў.  Першымі на  тэрыторыю  Беларусі  прыйшлі  фіна-угорскія  плямены,  якія  раней  жылі  за  Уралам. Фіна-угры  належылі  да  самастойнай  расы  мангалаіднага  тыпу,  яны мелі ўласную моўную  сямі’ю.  Гэтыя  плямены  засялілі  Фінляндыю,  Прыбалтыку  і часткова  Беларусь.  Прышэльцы  не  сустрэлі  супраціўлення  мясцовага насельніцтва эпохі  позняга  неаліту таму,  што  ўмовы  сацыяльнага і гаспадарчага  жыцця  гэтых  этнічных  груп  былі  блізкімі.

Больш  глыбокія  вынінікі  для  Беларусі  і  Еўропы мела  перасяленне індаеўрапейцаў.  Навукоўцы  мяркуюць,  што  гэтыя  плямёны  засялялі  тэрыторыю  Індыі   і  Малой  Азіі.  Мовазнаўцы  сцвярджаюць,  што  суседзямі індаеўрапейцаў  былі  плямены  старажытных  семітаў.  Па  узроўню  сацыяльнай  арганізацыі  і  вядзенню  гаспадаркі   індаеўрапейцы  пераўзыходзілі астатнія  народы.  Яны  жылі  патрыярхальным ладам, займаліся  жывёлагадоўляй  і  земляробствам,  умелі  араць  зямлю,  сеялі зерневыя культуры (пшаніцу, ячмень, жыта) разводзілі авечак, вынайшлі  кола,  будавалі  наземныя  жытлы.

Яны  шанавалі рэлігію. Лічылі, што  свет  складаецца  з  трох міроў. У  верхнім  міры  жывуць  багі  /вайны  і  грома/,  арлы  і  птушкі. У  ніжнім  міры жывуць  рыбы  і  змеі.  Сваімі  татемамі  яны  лічылі  быка,  мядзведзя, ваўка,  каня. Індаеўрапейцы  шанавалі  камяні.   Ідала  ўвасабляла  куча камянёў.

Плямёны  індаеўрапейцаў  былі  вельмі шматлікімі  і  разнастайнымі. Сярод  іх  вылучаліся  іранцы,  арыі, дарыйцы, хеты,  іншыя  плямены.  Некаторыя з  гэтых  народаў  былі  земляробамі,   іншыя  -  воінамі.  У  індаеўрапейцаў-арыяў  кожны  мужчына  быў  воінам,  а  народ -  войскам.  У  ІІІ  тыс. да н.э.   індаеурапейцы  рухаліся ў Еўропу  па  трох  напрамках.  Адна  іх частка  засяліла  Балканы  і Апеніны, другая  частка  засяліла  Центральную  Еўропу ад Карпат  да  Іспаніі,  Францыі  і  Англіі;  трэцяя  частка індаеўрапейцаў  дайшла  да  Прыбалтыкі,  Скандынавіі  і  Германіі.  Тэрыторыю  ад  Карпат  да  Балтыйскага  мора  занялі  плямены  паноў-шраваў,  альбо, як  іх  пачалі  называць  пазней,  славян.  Сюды  прыйшлі   і  балты.

Па знешняму выгляду індаеўрапейцы былі чорнавалосымі і цёмнавокімі, мелі невялікі рост. Яны знішчалі мясцовае дарослае мужчынскае насельніцтва, а жанчын і дзяцей бралі ў свае сем’і. На гэтай аснове адбывалася генітычнае і моўна-культурнае ўзаемадзеянне паміж народамі, акрэсліліся  моўныя  і  антрапалагічныя  асаблівасці.  Плямёны,  якія  пасяліліся на Поўначы Ёуропы, сталі продкамі германцаў; на тэрыторыі ад Балтыкі; да Волгі - прыбалтаў; на тэрыторыі ад Одры да Дняпра - славян.

У канцы IV ст. да  н.э. ў  Еўропе  пачалася  новая  эпоха,  якую  называюць «Вялікім перасяленнем  народаў». Вялікае  перасяленне завяршылася ў VI ст. н.э.  /працягвалася  каля  тысячы  гадоў/.  Пачатак перасяленню  паклалі  плямёны  азіяцкіх  гунаў.  Гэта  былі  плямены воінаў-качэўнікаў,  якія  ішлі  з  Цэнтральнай  Азіі.  На  тэрыторыі  Паўночнага  Прычарнамор’я  гуны  разграмілі  германскіх готаў  і  рушылі  ў Еўропу.  Пад  іх ударамі  зняліся  са  сваіх месц іншыя  народы  -  германцы, тюркі,  славяне.    Пад ударамі  варвараў  загінула  Заходняя Рымская  імперыя. Вялікае  перасяленне  знаменавала  закат  эпохі  старажытных  цывілізацый і паклала пачатак  перыяду  еўрапейскага  сярэднявечча.

Вялікае  перасяленне  захапіла  і  Беларусь.  Яно  паклала  пачатак  фарміраванню ўсходнеславянскай  цывілізацыі. У VI-VIII стст. славянскія плямены  засялілі  тэрыторыю  Беларусі,  на  якой да  гэтага  жылі  балты  і фіна-угры.  У VIII-IX  ст.  плямены  славян  ва  Усходняй  Еўропе  падзяляліся  на  13-15   «княжэнняў».  Тэрыторыю  Беларусі  засялілі  плямены крывічоў,  дрыгавічоў,  радзімічаў.  Буйнейшым  з  іх  было  племя  крывічоў. Можна  упэўнена  лічыць,  што  сваё  найменне  крывічы  атрымалі  ад  вярхоўнага  жраца-правадыра  племені  Крыва.  Крывічы  падзяляліся  на  полацкіх,  смаленскіх  і  пскоўскіх.  У  іх  былі  свае  княжэнні.

Племя  дрыгавічоў  пасялілася  паміж Прыпяццю  і  Дзвіной.  Дрыгавічы мелі  сваё  княжэнне, іх  назва  паходзщь  ад  імя-правадыра Драгавіта.

Гэтае  племя  мела  сваю  пароду  коней  і  было  ваяўнічым.  Дрыгавічы  заснавалі  такія  беларускія  гарады  як  Тураў,  Пінск,  Мазыр,  Клецк,  Капыль. Сталіцай  княства быў  горад  Тураў.

Радзімічы  засялілі  тэрыторыю  паўднева-усходняй  Беларусі  -  Гомельшчыну  і  Магілеўшчыну.  Яны  бяруць  свой  пачатак  ад  правадыра  Радзіма. Радзімічы  жылі  самастойна,  але  плацілі  даніну  хазарам.  Потым  яны былі  падпарадкаваны Кіеву.