8 Кесте –Оңтүстік қара топырақтың құрлымдық-агрегатының қолданылуына байланысты өзгеруі (құрғатып себу)

Мысал ретінде алынған терендік, см	Фракция өлшем», мм; Фракция құрамы %
	>10	>7	>5	>3	>1	>0,5	>0,25	<0,25	Қосындысы 0-0,25
Тың жер
0-10	40,2	4,7	2,6	3,8	11,7	3,3	12,1	21,7	38,1
10-20	61,7	3,3	2,4	4,1	8,7	3,1	5,4	11,2	27,1
20-30	55,3	7,1	3,4	5,6	11,3	3,2	5,8	7,6
Тыңайған жер (пар жер)
0-10	20,1	7,5	5,4	6,2	20,0	6,1	16,6	18,0	61,9
10-20	27,1	6,9	6,2	7,4	18,6	4,8	13,1	15,8	57,1
20-30	43,1	8,1	6,9	8,8	13,2	4,2	5,0	10,7	46,2

Бақылаулар бойынша тың жермен тыңайған жерлердің бетки қабаттары 20-30 см қабаттан кейн биртиндеп айырмашылағы азаяды.Жоғарда корсетілгендей қаратопрақта агрономиялқ бағалы фракцияның артуын жақсы көрсеткіш деп санауға болады.Брақтан толық мінездеме беру үшін суға төзімділігіне баға беруіміз қажет.

Гумустың төмендеуіне байланысты топырақ өздігінен суға төзиди қабат қалыптастыра алмайды. Бұны 9 кестеде растайды.

Осы корсеткіштер арқылы тыңайған қара топырақ макростуктурасына қарағанда тың жердің суға төзімділігін байқауға болады.

Бұл көрсеткіш бойынша 0-10 см аралығында тың жер 60,7 ал тыңайған жер 46,4% құрайды.Ал 10-20 см қабатта 79,5және 51,8% корсетеді. Тың жерлерде агрономиялық құнды фракциялардың құрамына кіретін агрегаттар арасында суға төзімділігі жоғары өлшем бірлігі 5мм жоғары, мөлшері 1-3 мм топырақ жеке бөліктерінің іс жүзінде бағасы бірдей.

Жыртылған және тың жерлердің үстіңгі байқалатын қабаттарындағы айырмашылық 20-30см тереңдікте жойыла бастайды.

Жоғарыда аталған жыртылған қара топырақтағы агрономиялық құнды фракцияның көбеюуін жақсы жағдай деп қарастыруға болады. Солай болса да толық сипаттама беру үшін суға төзімділік көршеткішін бағалау қажет.

Топырақ өңдеу өз бетінше, оның үстіне гумус мөлшерінің кему жағдайында, суға төзімді құрылым түзуге қабілетсіз. Мұны 9 кестеден көруге болады.

Жыртылған қара топырақтың жоғарғы қабатындағы макроструктураның суға төзімділігі тың жердегі аналогыан төмен екендігін дәлелдейді.

Тың жерлердің 0-10 см қабатында бұл шама 60,7; ал жыртылған жерде 46,4%.10-20 см қабатта 79,5 және 51,8%. Тың жерлерде агрономиялық құнды фракциялардың құрамына кіретін агрегаттардың арасында суға төзімділігі жоғары мөлшері 5 мм жоғары, мөлшері 1-3 мм топырақ жеке бөліктерінің іс жүзінде бағасы бірдей. Жыртылған жерлерде жоғары суға төзімділік, мөлшері 0,5-0,25 мм үлкен агреаттарға тән. Сол сияқты суға төзімділігі жоғары 48,2-54,4% микроагрегаттарды да атап өту керек. Бұл гумус мөлшері жоғарлағанда және сәйкес келетін құрылым түзуші ылғалдылықта олар мөлшері ірілеу фракцияларға агрегаттануы мүмкін екенін көрсетеді. Осымен қатар, 1 мм жоғары желге тұрақты фракциясы бар жыртылған жерлерде суға төзімділік қасиетінің өте төмен екендігін атап өту керек. Ол мұнда 8,9-10,3%, тың жерлерде 39,3-55,1%құрайды.

Таблица 9 - Водопрочность почвенных агрегатов чернозема южного в зависимости от его использования, 2010-2011 гг.

Үлгі ретінде алынған терендік , см	Фракцияның өлшемі, мм; , %
	>5	>3	>1	>0,5	>0,25	<025	Сумма >5-0,25	сумма>1
Тың жер
0-10	30,2	3,1	6,0	9,0	12,4	39,1	60,7	39,3
10-20	41,0	3,2	10,9	11,4	13,0	20,4	79,5	55,1
20-30	28,0	3,1	13,6	13,4	15,8	26,0	73,9	44,7
Пашня (паровое поле) предшественник
0-10	1,3	7,5	5,1	13,4	24,1	54,4	46,4	8,9
10-20	1,3	1,9	7,1	16,1	25,4	48,2	51,8	10,3
20-30	7,1	5,7	21,0	16,8	23,7	25,7	74,8	33,8

Құрылымдық-агрегаттық құрамды зерттеу қорытындысы бойынша, жыртылған қара топырақта тың жерлердегі аналогтарымен салыстырғанда агрономиялық құнды фракция мөлшері 1,6-2,1 есе артқан. Сонымен қатар суға тұрақты желге төзімді фракция мөлшері күрт қысқарған. Макроқұрылымның түзілуіне қажет болатын, тозаңдау фракцияның микроагрегаттылығы жоғарлаған.

Жоғарыда аталып өткен жыртылған қара топырақта агрономиялық құнды фракцияның жоғарлауын жағымды өзгеріс деп қарастыруға болады. Агрономиялық құнды фракцияның құрамына кіретін мөлшері әр түрлі топырақ агрегаттарының пайыздық мөлшерінің 1,4-2,5 есе өсуін осымен түсіндіруге болады.

Бірақ толық сипаттама беру үшін суға төзімділігін бағалау қажет.

Топырақ өңдеу өз бетінше, әсіресе гумус мөлшерінің төмендеу жағдайында суға төзімді құрылым түзуге қабілетсіз. Мұны 10 кесте көрсеткіштері дәлелдейді.

Жыртылған қара топырақтың жоғарғы қабатындағы макроструктураның суға төзімділігі тың жердегі аналогыан төмен екендігін көрсетеді.

Тың жерлердің 0-10 см қабатында бұл шама 60,7; ал жыртылған жерде 46,4%.10-20 см қабатта сәйкесінше 79,5 және 51,8%. Тың жерлерде агрономиялық құнды фракциялардың құрамына кіретін агрегаттардың арасында суға төзімділігі жоғары мөлшері 5 мм жоғары, мөлшері 1-3 мм топырақ жеке бөліктерінің іс жүзінде маңызы бірдей.

Жыртылған жерлерде жоғары суға төзімділік, мөлшері 0,5-0,25 мм үлкен агреаттарға тән. Сол сияқты суға төзімділігі жоғары 48,2-54,4% микроагрегаттарды да атап өту керек. Бұл гумус мөлшері жоғарлағанда және сәйкес келетін құрылым түзуші ылғалдылықта олар мөлшері ірілеу фракцияларға агрегаттануы мүмкін екенін көрсетеді. Осымен қатар, 1 мм жоғары желге тұрақты фракциясы бар жыртылған жерлерде суға төзімділік қасиетінің өте төмен екендігін атап өту керек. Ол мұнда 8,9-10,3%, тың жерлерде 39,3-55,1%құрайды. Бұл гумус мөлшері жоғарлағанда және сәйкес келетін құрылым түзуші ылғалдылықта олар мөлшері ірілеу фракцияларға агрегаттануы мүмкін екенін көрсетеді. Осымен қатар, 1 мм жоғары желге тұрақты фракциясы бар жыртылған жерлерде суға төзімділік қасиетінің өте төмен екендігін атап өту керек. Ол мұнда 8,9-10,3%, тың жерлерде 39,3-55,1% құрайды.

Құрылымдық-агрегаттық құрамды зерттеу қорытындысы бойынша, жыртылған қара топырақта тың жерлердегі аналогтарымен салыстырғанда агрономиялық құнды фракция мөлшері 1,6-2,1 есе артқан. Сонымен қатар суға тұрақты желге төзімді фракция мөлшері күрт қысқарған. Макроқұрылымның түзілуіне қажет болатын, тозаңдау фракцияның микроагрегаттылығы жоғарлаған.