- •«___» ________________ 2013 Ж.
- •Гуманитарлықжәнежаратылыстанупәндерікафедрасыныңотырысындаталқыланды
- •«___» ________________ 2013 Ж. Пәннің оқу бағдарламасы
- •Дәрістердің және семинар сабақтарының тақырыптық жоспары Модульдің атауы:Денсаулықты және қоршаған ортаны қорғау
- •Қоршаған орта және табиғи ресурстарды қорғау саласы бойынша заңдар
- •Қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды пайдалануды заңды түрде реттеуді талап ететін мемлекеттік басқару мәселелері
- •1.Ағзалар және олардың қоректенуі.
- •1.Биоценоз туралы түсінік.
- •1. Биоценоздің трофикалық құрылымы.
- •1. Биосфера тұжырымдамасының қалыптасуы. В.И. Вернадскийдің биосфера және ноосфера туралы ілімі. Компоненттері.
- •2. Тірі зат тұжырымдамасы.
- •3. В.И. Вернадскийдің негізгі биохимиялық заңдар
- •1. Тұрақты даму факторлары. Экологиялық фактор. Экономикалық фактор. Әлеуметтік фактор.
- •1. Қоршаған ортаға түсетін антропогендік салмақтың өркениет түрлерінің олардың олардың даму сатыларына байланысты жіктелуі.
- •1. Судың жалпы қасиеттері және кұрамы. Су ресурстарын пайдалану.
- •2.Суды тазарту әдістері.
- •3.Ауыл шаруашылығымен өнеркәсіптің қарқынды дамуына байланысты пайда болған экологиялық проблемалар.
- •4. Қоршаған ортаның физикалық биологиялық химиялық ластануы және олардың экологиялық генетикалық зардаптары.
- •1. Халық санының өсуі және оның сапалық көрсеткіштерінің өзгеру.
- •1. Ерекше қорғалатын табиғи территориялар.
- •2. Қызыл кітап және оның биологиялық әралуандылықты сақтаудағы рөлі
- •3. Экологиялық білім және экологиялық сауаттылықтың адамзаттың тұрақты дамуының қамтамасыз ететін рөлі.
- •01.09.12 Ж. № 1 Хаттамасы
- •1 Қазақстан Республикасының табиғи ортасын тұрақсыздандыру процесстері себептерімен салдары
- •2. Арал аймағының әлеуметтік-экологиялық проблемалары.
- •3. Қр территориясындағы Семей ядролық сынақ алаңы және өзге де полигондар
- •1.Қоршаған ортаның күйін бағалаудың әдістерімен критериялары.
- •1. Биологиялық алуан түрлілік конвенциясы
- •2. Шекарааралық биологиялық табиғи ресурстар
- •3.Орта Азияның шекарааралық табиғи ресурстары.
- •Конвенцияның негізгі ережелері
- •Қазақстан Республикасының негізгі міндеттемелері
- •Қазақстан Республикасындағы бұұ биологиялық сан алуандығы туралы Конвенциясының орындалуы
- •Шекарааралық Жайық өзені
- •14 Сабақ. Қалдықтарды өңдеу аспектілері.
- •1. Базель Конвенциясы
- •2. Қалдықсыз, және аз қалдық технологиялар.
- •3. Қазақстандағы әрекететуші және жабылған полигондар.
- •15 Сабақ. Атмосфераның ауа райы, ғарыштың, климаттың, озон қабатының шекарааралық қорғауы,
- •16 Сабақ. Флорамен , фаунаны қорғайтын шекарааралық мәселелерi.
- •17 Сабақ.Қазақстан республикасының шекарааралық мәселелерi.
- •1. Қазақстан, Ресей, Қытай: шекарааралық өзендердiң экологиялық мәселелерi.
- •2. Арал мәселесiнің жергілікті тұрғындардын генофондына, өсiмдiк және жануарға ықпалы. Олардың зардаптарын төмендету бойынша халықаралық шаралар.
- •3. Қазақстанмен Қытайдың арасындағы шекарааралық өзендердiң реттеуiндегi Шостің рөлі.
- •18 Сабақ. Дүниежүзілік мұхиттың ластанудан шекарааралық қорғауы.
- •1. Каспий теңізінің мұнаймен ластануы.
- •2. Дүниежұзілік мұхит халықаралық-құқықтың объекті ретінде.
- •3. 1972 Ж. Теңіздерді радияциялық қалдықтардан қорғайтын конвенция
- •19 Сабақ. Қазақстан Республикасының халықаралық ынтымақтастықтарға қатысуы.
- •1. Қазiргi заманның глобалдi экологиялық мәселелер шешiмiндегi Қазақстанның рөлi.
- •2. Қазақстан Республикасындағы Орхусс конвенциясы.
- •3. Қазақстан Республикасының халықаралық ұйымдардың жұмысына қатысуы.
- •20 Сабақ. Халықаралық табиғи ортаны қорғау ұйымдардың жұмысы.
- •1. Бұұ табиғи ортаны қорғау органдары.
- •2. Қоршаған орта бойынша бұұ (Юнеп ) бағдарламасы және оның халықаралық-құқықтық негізі.
- •3.Магатэның қызметiндегi қоршаған ортаны сақтау мәселелері.
- •01.09.12 Ж. № 1 Хаттамасы
- •6.1. Аудиторияға және аудиториядан тыс жұмыстарға арналған материалдар
- •6.2. Білімді бақылауға арналған материалдар
- •6.3. Дәріс сабақтары бойынша әдістемелік нұсқаулық
- •6.4. Семинар, соөж сабақтары бойынша және сөж тапсырмаларын орындау жөніндегі әдістемелік нұсқаулық
- •Экология және тұрақты даму пәні бойынша модулді сипаттауға арналған формуляр
Қазақстан Республикасындағы бұұ биологиялық сан алуандығы туралы Конвенциясының орындалуы
Биосаналуандықты тиімді қолдану және сақтау мәселелеріне елдің негізгі стратегиялық құжаттары «Қазақстан 2030» Стратегиясы. Экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау Бағдарламасы және т.б енген. Экологиялық және ауылшаруашылық бағыт бойынша ғылыми-зерттемелік жұмыстар жүргізілуде. «Жасыл ел» және «2005-2007 жылдарға арналған ақ бөкендердің және жоғалып жатқан және сирек жабайы тұяқты жануарлар түрін сақтау және қайта көбейту» бағдарламалары жүзеге асырылуда. Елде, биологиялық сан алуандықты сақтауда және экологиялық білімді артыруда және биоресурстарды тұрақты қолдануға қолдау жасау бойынша мықты мемлекеттік емес ұйымдар жұмыс жасауда. Биологиялық ресурстарды қолдану және қорғау саласында ұлттық заңнама бар. Ол Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау жөнінде», «Жануар әлемін тиімді пайдалану және қайта орнын толтыру, қорғау жөнінде», «Айрықша қорғалатын табиғи аймақтар жөнінде» Заңдарында негізделген.
Жойылып кету қауі бар түрлер және қорғалатын түрлер
Бұл көрсеткіш жоғалып кету қауіпі бар биоәралуандылықты санының және түрлердің бағалық жағнайын бағалауға мүмкіндік береді , сонымен қатар елдегі ұлттық және дүние жүзілік әралуандылықты сақтап қаліу бойынша қолданылып жатқан шаралардың тиімді екенін куәландырады.
Биоәралуандылық ажырағысыз құндылықты білдіреді және оны сақтап қалу адам өмірі үшін және орнықты даму үшін маңызды рөль атқарады. Көптеген биологиялық ресурстардың қазыргі уақытта видео өзгеріс, зиян шегу және жоғалу қауіпі бар. Көп жылдар бойы МСОП және басқа халық аралық ұйымдар стандартты сандық критерия негізінде ақпаратты жете бағалаудың арқасында түрлер классификациясы арқылы биоәралуандылықтың құлдыраудың қарқынын және деңгейін мониторинг жүргізуде. МСОП ғаламдық жойылып кету қауіпі бар түрлердің «қызыл тізімін» ойлап тапты. 2006 жылы шығарылған басылымда жалпы алғанда 16118 түр кіргізілді. Елдер, ұлттық деңгейде жоғалып кету қауіпі бар, оның ішінде сирек кездесетін түрлер «қызыл кітабын» ойлап тапты, сонымен қатар, осы түрлерді қорғау бойыншс сәйкес шараларды қолдануда. Ғаламдық масштаб бойынша жоғалып кету қауіпі бар кейбір түрлер, ұлттық деңгейде, елдегі жоғалып кету қауіпі бар түрлер ретінде жіктелмеуіне болады. Солай бола тұра, елдер осы түрлерді қорғауды қамтамасыз етуге міндетті, егер сол елдің территориясында жоғалып кету қауіпі төнбеген жағдайда.
Ұлттық саясат жауапкершілігінің деңгейі туралы, табиғат ортасын және биоәралуандылықты қорғау саласында ақпарат куәландырады, онда көрсеткіш жалпы саны және ғаламдық деңгейде және катысып отырған және елде қорғалатан жоғалып кету қауіпі бар түрлер саны туралы деректер бар.
Осы көрсеткіш ғаламдық және ұлттық деңгейде жоғалып кету қауіпі бар түрлердің санын және поуляциясының санын сипаттайды, сонымен қатар елде қорғалады. Өлшем бірлігі ретінде түрлердің саны және ересек особьтардың саны бірлік бойынша қолданылады, сонымен қатар трендтер үшін пайыздық көрсеткіш.
Шекарааралық Жайық өзені
Жайық өзені Орал тауы оңтүстік сілемдері (Орал-Тау жотасы) теңіз деңгейінен 640 м биіктігінен басталады. Ол Ресей Федерациясы аймағын, Қазақстан Республикасының Батыс Қазақстан мен Атырау облыстарынан өтеді. Өзеннің ұзындығы 2534 км. Қазақстан Республикасы ішінде - 1084 км. Суды жинау көлемі – 220 мың км². Су сақтағыш, алқап, арна сипаттары бойынша Жайық өзенін 3-ке бөледі (ағыстар): жоғарғы, орта және төменгі.Басында өзен оңтүстікке Орск қаласына дейін ағады. Бұл жоғары ағыс болып саналады. Содан соң кенет батысқа бұрылады. Ендік бағытта 850 км Орал қаласына дейін (орта ағыс), қайтадан оңтүстікке бұрылады, осы бағытты Каспий теңізіне дейін сақтайды(төменгі ағыс,аралығы 840 км.).Орск қаласынан басталардағы, жоғарғы ағыс шегінде, өзен солтүстіктен оңтүстікке меридионалдық бағытта Оралдың шығыс баурайы бойы енсіз алқапта, ізбестерден салынған құздар арасынан ағады. Ең терең жерлері - 3 м..Өзеннің бұл жері таулы сипатта болады.Орск қаласынан 70 км жерде Ириклин су торабы салынған . Бұл бөген Жайық өзенінің деңгейін 30 метрден астамға көтереді. Көктемгі тасқын кезінде толып, Ириклин бөгені жыл бойы біртіндеп өз көлемінің, шамамен жартысын өзенге береді.Орск қаласынан Орал қаласына дейін өзен кең алқапта орташа ағыста ағады. Енсіз таулы табалдырықты жерлері сирек кездеседі. Өзен тегіс саяз жерлерге айналады.Орынбор қаласы аумағында Жайық өзеніне ең ірі оң тармағы Сақмар ағады . Оның ұзындығы 761 км, алқап көлемі 29,1 мың км. Сақмар алабын көп қарлы және тармақтанған өзен жүйесі бар орман жабады. Тек Орынбор облысы шеңберінде Сақмарға құйылатын 290 өзен саналады. Сақмардың су айдауы Оралдан шамамен 1,5-2,0 рет артық, одан қалыпты ағуымен және көктемгі тасқынының ұзақтылығымен ерекшеленеді, сонымен қатар Жайық өзенінің режиміне маңызды өзгерістер енгізеді.Орал қаласынан жоғарыда Жайық өзеніне сол жағынан Елек өзені ағады, оның ұзындығы 730 км.Орал қаласы маңында Жайық өзеніне 2 сала – Шаған мен Барбастау өзендері құяды. Төменгі ағысында Жайық өзені Батыс Қазақстан мен Атырау облыстары аумағынан Каспий теңізі маңы ойпатынан өтеді,бұнда үш табиғи аймақтан өтеді: дала, шөлейтті- дала және шөл.Даланың аймақ ұзындығы 250 км Батыс Қазақстан облысында солтүстік жағында орналасқан. Бұл аймақтың оңтүстік шекарасы Жайық өзен бойы Чапаев ауылы жанынан өтеді. Әрі қарай оңтүстікке 220 км шөл-дала аймағы созылып жатыр. Ол Каспий теңізі ойпатының солтүстік бетінен Батыс Қазақстан облысының Чапаев , Атырау облысының Индер ауылдары аралығында белдеулей өтеді. Индерден теңізге дейін шөл аймағы ені 400км-ге созылады.Жайықтың төменгі ағысының тереңдігі, жыл сайын көктемгі судың көтерілуінен өзен арнасының шайылуына қарай, барынша қалыпты. Көктемде тасқында судың көтерілу деңгейі сабадан 3-7 м-ге асады. Фарватер бойындағы Жайықтың орта тереңдігі сабасында (саяздар мен шұңқырларсыз) 3-5 м құрайды.
Жайық өзенінің сағалық ауқымының жоғарғы шекарасы атыраудың басымен ұласады (Атырау қаласынан төмен), теңіздік – теңіз кемеріне 3 м изобатта кіреді. Бұл шектегі саға аумағының көлемі 1500 км ² тең. Өзен атырауы көлемі 600 км².Жайық өзені тек қана қар суларына қоректенетін жай өзендерге жатады. Оның ағыны, негізінен, өзендер жүйесі дамыған, жоғарыдан қалыптасады. Жайық өзенінде Оралдан төмен теңізге кұйғанға дейін, суы аз Барбастаудан басқа сала жоқ.Жайық өзенінің балық шаруашылығында зор маңызы бар. Аймақтағы табиғи факторлар жиынтығы жылдың мезгіліне байланысты, сәуірден шілде айлары аралығында, балық өсіруді жоғары деңгейде дамытуға қолайлы жағдайлар туғызады.Қазіргі кезде Жайық өзені - Каспий алабындағы бекіре балықтың табиғи кең уылдырық қоры сақталған бір ғана өзен.Күзде 15 тамыздан 15 қараша аралығында Жайық өзенінде балықтың балықшаруашылық шұңқырларына жылыстауы жүреді, яғни күздегі қыстаққа қоныстануы болады.Содан соң Жайық өзені арнасында мамырдан шілде айларына дейін балық шабақтарының уылдырықтайтын және өсетін орнынан өзеннің сағалық кеңестігіне жылыстауы жүреді.Жайық өзенінде балықтардың 38-ден астам түрі бар: бекіре тәрізділер, майшабақтар, шортантәрізділер, тұқытәрізділер және басқалары кездеседі.Жайық өзенінің жайылмасы мен аңғарлары Батыс Қазақстанның биологиялық алуан түрлілігінің интроаймақтық орталығы болып табылады. Дала мен шөлейт ланшафттың біртекті төсегі Жайық аңғарының кіретін жайылма ормандардың жасыл желегімен алмасады.Жайықтың жайылма ормандары: емендер, қара ағаштар, ақтеректер,талдар қайың, шегіршендермен сипатталады. Тіршілік ортасының жағдайына қарай бұл ормандар алуан түрлі болып құралуы мүмкін. Жайылмалардың солтүстік бөлігінде көктеректер мен аққайындар таралады және шағын тоғайлар құрайды.Жайылмалардағы өсімдіктердің таралуына тасқын сулардың тұру ұзақтығы үлкен әсер келтіреді. Өзеннің қазіргі арнасынан жайылманың жоғары беткейінің экологиялық қатарын мына өсімдіктер бірлестіктері құрайды. Облыстың солтүстігінде өзен бойының құмайт қайрандарында бұтақты талдар өседі, ал Қызыл – Жар еңдеуінде оларға жыңғылдар араласады. Олардан жоғары қаратал, арнадан әрі талдық екпелер орналасқан.Жер бедерінің биіктеу жерлерінде, жағалаулардың өнбойы мен ескі арнасында қара терек пен ақ терек тоғайлар орналасқан. Орман тұқымдарының осы екі түрі барлық орман алқаптарының 50 % құрайды.Шегіршін орман алқаптары орталық жайылманың жоғары телімдерінде орналасқан, тасқын сумен басу кезеңі 30 күннен аспайды. Шегіршін бұталар мен ақтерек жазықтар арасында орналасады. Шегіршін орман алқаптары оңтүстікке қарай азаяды, ал Антонов ауылынан оңтүстікке қарай жоғалады.Экологиялық қатардың жоғарғы бөлігін емендер алады. Мұнда тасқын сулардың тұру ұзақтығы үш аптадан аспайды. Еменді ағаштар тек өзеннің солтүстік жағында шоғырланған. Жайылмалы ормандар бұта қопасымен жамылған шабындық пен алаңдарға ауысады.Өзен жайылмасындағы экологиялық жағдайдың алуан түрлілігі: жер бедері түрліше қиылысып отыратындығы, су қорларының көптігі, бай жануарлар дүниесінің тіршілігі мен сақталуына өсімдіктер топтастығының алмасуы қолайлы әсер туғызған. Өзен жайылмасында бұлан, елік, жабайы қабан, қоян, түлкі, тіпті орман сусары мен сілеусіндерді кездестіруге болады. Өзеннің солтүстік бөлігінде қоныс аударған камшаттардың мекендейтін үйшіктер мен жасанды бөгеттері кездеседі.Әсіресе, құсқанаттылардың саны мен түрлері ерекше көп.
1. Түрлердің орташа өмір ұзақтығы:
A) 10-30 млн жыл.
B) 10-30 мың жыл.
C) 10-30 жыл.
D) 100-300 млрд жыл.
E) 10-30 млрд жыл.
2. Түрлердің азаюының себептері:
A) Биосфералық апат.
B) Мекен ету орнының бұзылуы, шектен тыс пайдалану.
C) Систематикадағы жаңа критерилердің пайда болуы.
D) Экожүйеге байланысыты.
E) Бір түрдің екінші түрге ауысуы.
3. Түр әртүрлігінің азаюының салдары:
A) Бір түрдің жойылып, жаңа түрдің пайда болуына себеп болады.
B) Бір түрдің жойылып кетуі жаңа ұрпақтардың дамуына әкеледі.
C) Бір түрдің жойылуы популяциядағы осы түрдің көбеюіне әкеп соғады.
D) Бір түрдің.жойылуы 4-5 түрдің өмір сүруіне қауіп тудырады.
E) Бір түрдің жойылуы, оның азықтық қажетілігімен қамтамасыз етуіне әкеледі.
4. Халықаралық дәрежеге ие болған қорықтарды атаңыз:
A) Халықаралық.
B) Ұлтаралық.
C) Биосфералық.
D) Ноосфералық.
E) БҰҰ кіретін мемлекеттер территориясында орналасқан.
5. Қорықтар және демалыс орындарына ие болған территориялар аталады:
A) Қорықтар.
B) Ұлттық парктер.
C) Қорықшалар.
D) Табиғат ескерткіштері.
E) Биосфералық қорықтар.
6. Келесі территорияда қоғаудың қатал режимі қолданады:
A) Қорықтар.
B) Ұлттық парктер.
C) Қорықшалар.
D) Табиғат ескерткіштері.
E) Биосфералық қорықтар.
7. Организмдердің бір бірлестіктерінің белгілі кезектілікпен басқаларымен алмасу процесі аталады:
A) Рекреация.
B) Мелиорация.
C) Сукцессия.
D) Популяция.
E) Дефляция.
8. Жер шарындағы ормандардың жалпы ауданы құрайды (млн.гA):
A) 169.
B) 1746.
C) 6208.
D) 4184.
E) 2005.
9. Биогеоценоздың бір түрі басым болып келетін табиғи-территориялық кешен аталады:
A) Ландшафт.
B) Агробиоценоз.
C) Биоценоз.
D) Зооценоз.
E) Фитоценоз.
10. Өсімдіктерді отырғызу арқылы жерлерді жақсарту бойынша іс-шаралар аталады:
A) Фитомелиорация.
B) Эвтрофикация.
C) Сукцессия.
D) Мелиорация.
E) Орманды мелиорация.