Литература по Идеологии / Ягораў (Палітычная гісторыя незалежнай Беларусі)

Ёмістае выданне (больш за 700 старонак

проста тым, што ўсё гэта сабрана пад адной вок-

фармату A4) «Палітычная гісторыя незалежнай

ладкай.

Беларусі» пад рэдакцыяй Валеркі Булгакава па-

«Палітычная гісторыя...» складаецца з сямі

бачыла свет напрыканцы 2006 года. Па сутнасці

раздзелаў, першыя пяць («Палітычная сцэна

гэтая кніжка не новая і з’яўляецца кампіляцыяй

Беларусі паміж 1990 і 1996», «Палітычная сцэ-

тэкстаў, што ўжо выходзілі ў зборніках «Бела-

на Беларусі паміж 1996 і 2000», «Прэзідэнцкія

руская палітычная сістэма і прэзідэнтскія выба-

выбары 2001 года», «Палітычная сцэна Беларусі

ры 2001», «Беларуска-расійская інтэграцыя»,

паміж 2001 і 2003», «Палітычная сцэна Беларусі

«Мясцовыя выбары ў найноўшай палітычнай

паміж 2003 і 2004») задаюць перыядызацыю па-

гісторыі», «Найноўшая гісторыя беларускага пар-

літычнай гісторыі Беларусі, якая атрымоўваецца

ламентарызму» (гл. спіс літаратуры). Новае вы-

моцна звязанаю з выбарчымі цыкламі. Раздзел

данне захоўвае ўсе плюсы і мінусы сваіх папя-

«Беларуска-расійская інтэграцыя» тэматычна

рэднікаў. Пры гэтым рэдактар пазначае зыход-

розніцца ад электаральна арыентаваных тэкстаў

ныя хібы зборнага характару «Палітычнай

першых раздзелаў і прысвечаны, як зразумела з

гісторыі...»: не вытрымана храналагічная пасля-

назвы, дынаміцы і характару беларуска-расійскіх

доўнасць, выпадковыя анахранізмы, нацягну-

адносінаў. Апошні раздзел «Партыйная сістэма

тасць некаторых аўтарскіх трактовак і іншае. Да

Беларусі. Беларускія палітыкі» мае даведачны

таго можна дадаць стылістычную і якасную ад-

характар, утрымлівае інфармацыю пра асноўныя

рознасць тэкстаў, адсутнасць пэўнай лагічнай

падзеі партыйнай гісторыі і кароткія звесткі па

цэльнасці. Галоўны мінус — нявызначаная дыс-

кожнай з існых сёння палітычных партый, па-

цыплінарнасць і публіцыстычнасць. «Палітычная

дае кароткія біяграфіі афіцыйных і апазіцыйных

гісторыя незалежнай Беларусі» — далёка не на-

беларускіх палітыкаў.

вуковае выданне, не гістарычнае і не паліталагі-

Разглядаць кнігу як нешта цэльнае склада-

чнае, што, аднак, не замінае яго магчымаму (хоць

на, але можна прасачыць нейкія агульныя тэн-

і абмежаванаму) выкарыстанню ў штудыях і

дэнцыі. Асноўная аналітычная мадэль, што вы-

выкладчыцкай практыцы. Недахопы ў пэўнай

карыстоўваецца большасцю аўтараў, вызначаец-

ступені перакрываюцца станоўчымі фактарамі:

ца падзелам гульцоў палітычнага поля (ці, як у

багаццем фактуры, значным прамежкам ахоп-

кнізе, палітычнай сцэны) на складовыя часткі:

ленага гістарычнага часу (з 1990 да 2004 года) і

«улада — апазіцыя», «Захад—Расія», «партыі—

ПАЛIТЫЧНАЯ СФЕРА

№ 8/2007

124

Рэцэнзіі

грамадзянская супольнасць», «наменклатура—

— Сістэма ўлады і сістэма апазіцыі пасля

сілавыя структуры» і г. д. да канкрэтных дзей-

канстытуцыйнага крызісу 1996 г.

ных асобаў, пасля такога падзелу ідзе апісанне

— Сістэма ўлады і сістэма апазіцыі пасля

расстаноўкі гэтых актараў на сцэне да, у час ці

альтэрнатыўных прэзідэнцкіх выбараў 1999 года

пасля пэўных выбараў. Рэдка хто даходзіць да

— Унутраная палітыка рэжыму Лукашэнкі:

выяўлення агульных тэндэнцый, структурнага і

верасень 2001 — люты 2003 года

сістэмнага аналізу падзей. Збольшага мае мес-

— Палітычны кантэкст напярэдадні парла-

ца толькі паверхневае мікрапалітычнае апісан-

менцкіх выбараў і рэферэндуму

не і мяккая бязрамкавая крытыка. Гэткае збіран-

(Палітычная гісторыя…, 2006: 102—107,

не і сістэматызацыя газетных выразак, больш за

183—193, 193—203, 343—358, 431—446)

тое, здаецца, тыя газетныя факты і з’яўляюцца

галоўнай праўдай жыцця і ўласцівасцю нашай

Юрыя Чавусава

найноўшай гісторыі. У большай ці ў меншай сту-

— Стратэгія і тактыка уладаў у 2003—

пені амаль ва ўсіх артыкулах прысутнічае паст-

2004 гг.

фактум тлумачэнне падзей і аўтарская аргумен-

(102—107, 183—193, 193—203, 343—358,

тацыя падладжваецца пад тое, што ўжо і так ад-

431—446)

былося.

«Палітычная гісторыя...» — у значнай сту-

На думку Андрэя Екадумава параза дэ-

пені апісанне праз прызму розных выбараў таго,

макратыі на Беларусі ў 1990-я была вынікам

як станавілася і жыла беларуская апазіцыя, і таго,

папярэдняй гісторыі, пераважна савецкага часу.

як трансфармавалася беларуская дзяржава. Бе-

Да 1990 года ў краіне склалася своеасаблівая

ларуская апазіцыя — гэта (калі спрасціць) коль-

сацыякультурная сітуацыя. Насельніцтва праз

каснае ўзбуйненне ад нефармальных гурткоў і

русіфікацыю, індустрыялізацыяю, вынішчэнне

парламенцкай апазіцыі 1990-х да «дзесяткі з плю-

нацыянальнай эліты і г. д. пераўтвараецца ў

сам» розных партый, рухаў, арганізацый і каалі-

квазітрадыцыяналісцкую, патэрналісцкую, са-

цый усяго таго, што прыходзіць у сутыкненні і

вецкую, антыкапіталістычную і малаадукава-

зрухі пры самых розных значных і нязначных

ную масу. Гэтая маса мае прымітыўныя ўяў-

нагодах. Беларуская дзяржава — спадчынная

ленні пра дэмакратыю, пераважна атэістычныя

савецкая інстытуцыя, што была ўзначаленая

перакананні і вызначаецца дэнацыяналізава-

Лукашэнкам і трансфармаваная ў аўтарытарны

насцю. Беларуская эліта (найперш наменкла-

рэпрэсіўны механізм. Палітычная гісторыя зрэ-

тура) таксама мела размытую нацыянальную

дукавана да гэтага асноўнага ўладна-апазіцый-

ідэнтычнасць, недастатковую гуманітарную

нага разлому. Звернем увагу на некаторыя ар-

адукацыю і была зарыентаваная на Маскву.

тыкулы і паспрабуем прасачыць, як аўтары «Па-

Эліта не была здольная сфармаваць радыкаль-

літычнай гісторыі...» апісваюць эвалюцыю

на адрозныя прапановы грамадству, не было з

беларускай дзяржавы і палітычнага рэжыму на

чаго выбіраць, таму і не было радыкалізацыі і

Беларусі. Зазірнем у тэксты наступных аўтараў:

напружання ў самім грамадстве, панавала па-

сіўнасць. Нацыянальна-дэмакратычная эліта

Андрэя Екадумава

мела пэўныя адрозненні ад партыйна-наменк-

— Прэзідэнтстскія выбары 1994 года. Пе-

латурнай, але была занадта кволаю і нешматл-

раразмеркаванне рэсурсаў улады. Трасфарма-

ікаю, каб нешта змяніць. Акрамя таго, яна (на-

цыя палітычнай прасторы Беларусі

цыянальна-дэмакратычная эліта) па сваіх каш-

— Фармаванне гібрыднага рэжыму: адапта-

тоўнасных арыентацыях не адпавядала

цыя дэмакратычных інстытутаў да сістэмы па-

чаканням грамадства і не ўсведамляла адроз-

тэстарных адносінаў

насці сацыякультурнай сітуацыі Беларусі і сіту-

— Перадумовы паразы дэмакратыі ў Бела-

ацыі Прыбалтыкі, Украіны. Адсюль лагічна вы-

русі

нікае перамога трэцяй папулісцкай сілы, што ў

(73—77, 77— 95, 95—102)

асобе Лукашэнкі прыйшла да ўлады ў 1994 год-

зе. Праз падабенства ідэалагічных установак і

Андрэя Ляховіча

культурных стэрэатыпаў, антыдэмакратыч-

— Увядзенне пасады прэзідэнта Беларусі:

насць і антырынкавую палітыку новы прэзідэнт

перадумовы і наступствы

і яго атачэнне хутка знайшлі кампраміс са ста-

ПАЛIТЫЧНАЯ СФЕРА

№ 8/2007

Андрэй Ягораў. Палітычная гісторыя…

125

рой наменклатурнай элітай, фактычна адбыло-

новяцца пасярэдніцкія інстытуты (незалежны

ся іх зліццё.

парламент, партыі, грамадскія арганізацыі), што

Аўтар прытрымліваецца, ці, прынамсі, спрабуе

нібыта замінаюць беспасярэдняму народнаму

прытрымлівацца, сістэмнасці аналізу, апісання

волевыяўленню. Адсюль і адпаведныя палітыч-

сітуацыі ў катэгорыях тэорыі групаў, тэорыі элі-

ныя захады — вынішчэнне і сегрэгацыя неза-

таў, але ж робіць тое недакладна, з выкарыстан-

лежных інстытутаў, стварэнне падкантрольных

нем няпэўнай метадалогіі. На маю думку, тэкст

дзяржаве і прэзідэнту структур (як БПСМ), па-

Екадумава — спрошчаны і стэрэатыпны аналіз,

пулісцкая рыторыка «варожых сілаў», што «пе-

які не грунтуецца на хоць якіх сур’ёзных дасле-

рашкаджаюць» працы прэзідэнта. Але ў асноў-

даваннях. Гэта, хутчэй, уласныя спекуляцыйныя

ным пасля 1996 года паміж уладай і апазіцыяй

развагі і лёгкая палеміка з аналагічнымі па

яшчэ захоўваўся своеасаблівы баланс сілаў,

глыбіні тэкстамі В. Карбалевіча, Л. Злотнікава,

«пры якім не перамагала ні ўлада, ні апазіцыя»

Ю. Дракахруста. Асноўныя крыніцы, якімі ка-

(Палітычная гісторыя…, 2006: 183), больш за тое,

рыстаецца аўтар, — газеты і, верагодна, уласны

«улада і апазіцыя, знаходзячыся ў стане канф-

жыццёвы досвед. Напэўна таму рэдактарам і

рантацыі, сталі апраўданнем адна адной» (Пал-

наступнаму аўтару дазваляецца прапаноўваць

ітычная гісторыя…, 2006: 193).

сваю версію паходжання сучаснага рэжыму.

Альтэрнатыўныя выбары 1999 года і падзеі

Андрэй Ляховіч («Увядзенне пасады прэ-

пасля іх (перш за ўсё перамоўны працэс 1999

зідэнта Беларусі: перадумовы і наступствы»)

— 2000 гадоў і парламенцкія выбары 2000 года)

распавядае даволі цікавую гісторыю, нават з

— гэта тактычныя перацягванні розных гульцоў

лёгкім налётам белетрыстыкі. У нетрах старой

палітычнага поля Беларусі, якіх, на думку А. Ля-

наменклатурнай эліты сфармавалася даволі ма-

ховіча, «тут не два, а чатыры: улада, апазіцыя,

гутная група з прадстаўнікоў дырэктарскага кор-

Захад, Расія». У выніку прэзідэнт не змог дасяг-

пуса, цэнтральных органаў улады, КДБ, Праку-

нуць вырашальнага поспеху ў барацьбе з дэмак-

ратуры, МУС і г. д., якой Кебіч не падыходзіў, бо

ратычнымі сіламі, апазіцыя захавала магчымасць

быў занадта слабы, каб задаволіць яе інтарэсы.

уплываць на грамадскае жыццё і нават весці

Менавіта гэтая групоўка вызначыла пара-

паспяховыя кампаніі (байкот выбараў 2000 года).

метры будучага прэзідэнта: аўтарытэтны лідэр,

Аўтар вызначае сітуацыю як «патавую» (Палі-

харызматычны палітык, былы камуніст, але не з

тычная гісторыя…, 2006: 203—209). Праўда, у

высокай пасады, агрэсіўны, бескампрамісны,

іншым месцы аўтар часткова сам сабе супярэ-

малады. Відавочна, кандыдатурай, якая адпавя-

чыць: «...у 1999—2000 гг. беларускі рэжым

дала ўсім крытэрам, быў не хто іншы як Аляк-

ажыццявіў зачыстку палітычнага поля ў Бела-

сандр Лукашэнка. Далей усё было адыгранае як

русі. У выніку, беларускае грамадства траціла

па нотах: «...тут было усё: барацьба дабра і зла,

давер да палітычных партыяў і палітыкаў з вы-

галоўны герой, інтрыга і, у рэшце рэшт, шчаслі-

разнай партыйнай арыентацыяй» (Палітычная

вы канец — перамога дабра, увасобленага ў

гісторыя…, 2006: 324). Мабыць, маецца на ўвазе,

галоўным герою» (Палітычная гісторыя…, 2006:

што першапачатковы баланс сілаў змяніўся на

107).

карысць прэзідэнта і яго атачэння, але нейкая

Далейшая логіка працэсу (183—193) пры-

прастора для манеўру ў яго праціўнікаў яшчэ

водзіць да ўсталявання структуры ўлады, пабу-

засталася.

даванай на патранажна-кліенталісцкіх адносі-

Пасля перамогі Лукашэнкі на выбарах 2001

нах. Пры такой структуры Лукашэнка выступае

года пачаўся новы этап у існаванні аўтарытар-

апошнім арбітрам у канфліктах між рознымі

нага палітычнага рэжыму. Асноўныя тэндэн-

групоўкамі ўнутры паноўнай эліты, што скла-

цыі — узмацненне ролі Адміністрацыі Прэзідэн-

даецца пераважна з прадстаўнікоў партыйна-

та (АП), аслабленне ролі ўраду (мадэль «добры

гаспадарчай наменклатуры. Вага групоўкі выз-

прэзідэнт — кепскі ўрад»), узмацненне верты-

начаецца кантраляваннем пэўных галінаў дзяр-

кальных адносінаў у сістэме кіравання на чале

жаўнай улады і размеркаваннем кампетэнцыі

з АП, змена персанальнага складу АП і ўрада.

паміж гэтымі галінамі. Легітымнасць самога

На галоўныя ролі выйшлі былыя кэдэбісты

Лукашэнкі забяспечвацца простым народным

У. Латыпаў і С. Князеў, «не акторы і выканаўцы,

волевыяўленнем (выбары, рэферэндумы) і пад-

а сцэнарысты і рэжысёры ў адной асобе» (Палі-

трымкай большасці. Пры гэтым лішкавымі ста-

тычная гісторыя…, 2006: 344), вырасла роля клю-

ПАЛIТЫЧНАЯ СФЕРА

№ 8/2007

126

Рэцэнзіі

ПАЛIТЫЧНАЯ СФЕРА

№ 8/2007

Андрэй Ягораў. Палітычная гісторыя…

127

ПАЛIТЫЧНАЯ СФЕРА

№ 8/2007